1323-cü il hicri ilində (1905-ci miladi ilində) Qafqazda qəflətən baĢ verən erməni-müsəlman davasının tarixi
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
60 Tez vaxtda özünü göstərdi. Böyük Ģəhid Ġrəvanda Ģöhrətli, diplomlu böyük-böyük vəkillərin qarĢısında öhdəsinə götürdüyü böyük və çətin iĢləri həmiĢə müvəffəqiyyətlə həll edirdi. Fəzl və bacarığına əlavə edilən alicənablığı, millətpərvərliyi, rəhmdilliyi mərhumun adını hər kəsin ürəyində həkk etdirdi. Bir çox vəkillər kimi pula, dövlətə əsla tamah etməyib, özü mənən və cismən nəcib və nəcibzadə olduğunu büruzə verirdi... Könlü tox, niyyəti ali, ümidi böyük, fikri geniĢ idi. Nitqinin gücündə, ağıl və kamalda nə mərtəbə nümunəyə layiq idisə də, qeyrət və düĢüncələrində, səy və ciddi-cəhddə, millət və qeyrətlilikdə o dərəcə təqdirəlayiq idi. Hər gün evinə bir çox fəqir, yoxsul müsəlmanlar gəlib ərz-hallarını pulsuz yazdırardılar. Dərdlərinə pulsuz dərman alardılar. Bu qədər məĢğuliyyəti olsa da, camaatın elə bir iĢi olmazdı ki, mərhum həmən iĢin mərkəzində olmasın. Elə bir gün olmazdı ki, milləti üçün bir xeyirli iĢin tədbiri ilə məĢğul olmasın. Bu səbəb ilədir ki, ali məqamlı Ģəhid belə ciddi, əhəmiyyətli bir xidmətlə məĢğul ola- ola millət övladlarının tərbiyə və təhsilini əsla yaddan çıxarmazdı. Millətin salamatlığını və tərəqqisini düĢünüb, birinci qapı, ən birinci vasitə, zəmanənin tələbinə görə açılacaq məktəb olduğunu bilirdi. Axırda vəkillik iĢinin ağırlığına baxmayaraq, Qafqazda birinci dəfə müsəlman "Leyli" məktəbi "pansion" açdı. Zabitliyi, vəkilliyi ilə bərabər pedaqoq silkinə də girdi. Ömürlərini müəllimlikdə çürüdüb Qafqazın bu qədər böyük Ģəhərlərində bir müsəlman pansionu aça bilməyən müəllimlərə ən ibrətbəxĢ bir nümunə, bir müəllim oldu. Pansionunu az vaxtda tərəqqi dərəcəsinin ən üst mərtəbəsinə çıxardı. Günlərinin bütün saatlarını gah vəkillikdə, gah məktəb müfəttiĢliyində keçirərdi. Axırda həmin ilin keçmiĢ mart ayında Ġrəvan müsəlmanlarına vəkalətən Peterburqa getməyi lazım bildi. Bu əhəmiyyətli və bu böyük iĢ qeyrətli və bilikli bir ağıl sahibinə möhtac olduğundan o mərhuma həvalə olunması üçün qərar verildi. Bu xüsusda elə bir Ģəxs gərək idi ki, bu nazik və məsuliyyətli iĢi öhdəsinə götürüb vəzifəsini layiqi ilə ifa edə idi. Ġrəvanlılara bu barədə əsla zəhmət olmadı. Zira gözlərinin qabağında dağ kimi səbatlı, aslan kimi cəsur, Xızr kimi sirlər açan, həqiqət kimi zəhmətkeĢ Məhəmmədqulu bəy var idi. Zavallı cavan!... Mərhum ümum camaatın ittifaq və seçkisi ilə bir neçə yoldaĢla Peterburqa getdi. Millətin hər növ ehtiyacını Ģəxsən kəramətli caniĢin qraf Voronsov cənabına söyləyib, daxiliyyə nazirinə ərz-hal etdi. Biçarə millətin hüququnu hökumət idarələrində mühafizəyə ixtiyar sahibi olduğu üçün dili və qələmi ilə çalıĢdı. Məqsədi, hər halda, müsəlmanların hüququnu baĢqa qonĢuları və ermənilərlə bərabər səviyyədə etmək idi. Mərhumun ali xahiĢi məhz Qafqaziyada təkcə rəhbərlik və böyüklük edən ermənilərə xoĢ gəlmədi. Ölüm kağızları yazdılar. Öldürmək, Ģəhid etmək xəyalına düĢdülər. Mərhumu Peterburqdan gələndən sonra gözləyirdilər ki, hər tövr olsa öldürsünlər. Mərhum iĢin bu cəhətini də baĢa düĢmüĢdü. Lakin bir neçə araqarıĢdıran erməninin divar dalına girib alçaqlar kimi onu öldürəcəklərindən qorxmazdı. Bu iĢləri bilə-bilə yenə vəkilliyinə, məktəbinə davam etmək istərdi. Lakin bir kimsədən kömək görmədi. Axırda çarəsiz məktəbi 61 dağıdıb, vəkilliyi də boĢlayıb Parisə getməyə, oradan millətinə baĢqa cür xidmət etməyə məcbur oldu. O millət aĢiqi, o qeyrət sahibi istərdi ki, bacısı oğlu Heydəri və baĢqalarını Parisə aparmaqla qafqazlılara bir təlim-tərbiyə qapısı da açsın. Ġstərdi ki, Qafqazdan tələbə getməyə vasitə olub, bir dairə içində sığınıb qalan müsəlmanlara o elm və hünər mənbəyi olan Fransa dövlətinin paytaxtı Paris Ģəhərini tanıtdırsın. Elə bu fikirlərlə də avqustun 25-də Ġrəvanı tərk edib Tiflisə getdi. Orada lazımi iĢlərini görüb bacısı oğlu Heydər ağa ilə Batuma yollandı ki, gəmi ilə Parisə getsin. Batumda gəmi biletini alıb bir saat sonra yola düĢməsinə intizar oldu. Bu arada dostlarına açıq məktub yazmaq istədi. Bir dükandan bir qədər açıq məktub alıb, bəzi dostlarına aĢağıdakı məzmunda kağızlar yazdı: "Batumdayıq. Bilet aldıq. Bir saat sonra firəng gəmisinə minib Parisə yollanırıq. Vətənim, millətim heç vaxt yadımdan çıxmayacaqdır. Xidmət məkan və yer ilən deyil, insanın özüylədir..." Bu axırıncı məktubunu poçt qutusuna buraxıb, oradan yemək yeməyə gedəcəkdi ki, erməni komitəsi tərəfindən göndərilmiĢ üç nəfər alçaq erməni gizləndikləri divarın dalından çıxıb qəflətən o millət fədakarını xəncərlə parça-parça doğrayıb qaçdılar. Yüz illərcə Ġrəvan quberniyasının təkcə yetirdiyi, qafqazlıların fəxr edəcəyi bu qeyrət mücəssəməsi, bu millət gözünün iĢığı hələ 41 yaĢında ikən bir neçə xain alçağın xəncərləri ilə doğrandı. Cənnətlik Ģəhidin mübarək doğranmıĢ bədəni iki gün Batumda qaldıqdan sonra sentyabrın birində Batum müsəlmanlarının, Ġran konsulunun və baĢqa bəyzadələrin iĢtirakı və bacısı oğlu Heydərin * müĢayiəti ilə Tiflisə göndərildi. Tiflis camaatı mərhumun cənazəsini çox böyük ehtiramla təntənəli surətdə vağzalda qarĢıladılar. Oradan böyük dəstə ilə məscidə aparıb sentyabrın 2-də doğma bacısının yanında torpağa və əbədi mənzilinə təslim etdilər. Mərhum Məhəmmədqulu bəyin xalis və doğru müsəlman olduğu son nəfəsində xəncərlər altında dediyi bu sözlərlə qoy hamıya məlum olsun. BaĢından bir neçə yara aldıqdan sonra yıxılır, sonra qalxıb divara söykənib "Allahuməsəlli əla Məhəmmədən və ali Məhəmməd. ƏĢhədü ən la ilahə illləllah. ƏĢhədü ənnə Məhəmmədən rəsulüllah. Xudavəndə, Ģahid ol, əziz millətimə bir an da xidmətdən geri durmadım", dedikdə qatillər ürəyinin baĢından bir xəncər vurub qan içində yerə sərdilər. Allah onun bacısı oğluna, qardaĢına, bütün baĢqa müsəlmanlara qəlb mətanəti, mərhəmət əta buyursun! * Mərhum Məhəmmədqulu bəyin özü ilə Parisə apardığı bacısı oğlu Heydər ağa ilə Ģəhərimizdə Ģəxsən görüĢüb kiçikliyində bir sağlam düĢüncə sahibi olduğunu layiqincə düĢündüm. Ən ağıllı, ən həlim bir cavan olduğundan onu dayısının xatirəsi münasibətilə oxuculara təqdim edirəm. Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|