1323-cü il hicri ilində (1905-ci miladi ilində) Qafqazda qəflətən baĢ verən erməni-müsəlman davasının tarixi
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ümumi sülhün pozulması, yaxud ermənilərin cavabı.
- Müxbirin yazısından iqtibas olunmuşdur. Təzə bir sülh, yeni bir general-qubernator.
- Sülhün Ģərtləri.
- ĠĢin sübutu, yaxud ümumi intibah.
76 Birinci dəstədə Hacı Səməd Qocayev, Əbil bəy Qapanlinski, beĢ nəfər erməni ilə ki, Atans və baĢqalarıdır. Ġkinci dəstədə yenə pristav və müavini, Həsən bəy Fətəlibəyov üç nəfər erməni ilə ki, adları məlum adamlardır. Müxtəsər, bu tövr ilə vəkillər öz vəzifələrini ifa üçün getdikdə sülh camaatı da öz evlərinə dağılırlar. Bu vaxtda Nağı Ağahüseyn oğlunun dəyirmanı qarĢısında düĢən erməni cənazələrini gətirməyə gedən Həsən bəy Fətəlibəyovu atəĢə tuturlar. Ermənilərin xəyalınca «cənazələri gizlədirlər» - deyib atəĢ açırdılar. Bu vaxt hər tərəfdə cənazə və əsirləri təhvilə alan müsəlmanları bombardman edirdilər. Bu iĢlərdən məlum olurdu ki, ermənilər hələ sülh xəbərini eĢitməmiĢlər və yainki eĢidib əməl etmək istəməmiĢlər. Bu vaxt Verdiyevin dəstəsində gedən üç müsəlmanı öldürürlər. Faytonçuları Məhəmmədəli Mirzə oğlu qaçmaqla özünü xilas etmiĢdir. Bu xəbər yayılan kimi müsəlman məhəlləsinə gedən ermənilərə hücum edirlər və digər tərəfdən, vağzaldan gələn ermənilərə də həmlə edirlər. Bu vuruĢmada müsəlmanlardan 8 nəfər qətl olur, o cümlədən qubernski məclisinin üzvü Axund Molla Nəcəfquluzadə cənabları (Allah ona rəhmət eləsin). Müsəlmanlardan yalnız Serebrakovun dəstəsində gedənlər salamat qalırlar. Müsəlman hissəsində yenə bu miqdarda erməni tələf edilmiĢdi. Cinayət yerində sərilmiĢ erməni cənazələrinin yanında tapılan iki ədəd bomba sərdarın müavini yüksək mənsəbli general Malamaya təqdim edilir. Ümumi sülhün pozulması, yaxud ermənilərin cavabı. Ermənilər bu sülh pozulandan sonra hökumət adamlarına və müsəlmanlara bir çox bəhanədə bulundular. Bir parası «biz bu xəbəri hələ ermənilərimizə xəbər verməmiĢdik, ona görə bu cinayət üz verdi», - söyləməkdə idilər. Bir parası «bu sülhü hnçaqistlər 7 komitəsi bağladığından, daĢnaksutyun komitəsi çalıĢıb pozdu», - söyləyirdilər. Müsəlmanlar isə bu sözlərə istər-istəməz inanmaqda və susmağa məcbur olmaqda idilər. Dövlət adamlarına gəldikdə bu xəbərə inanar-inanmaz yenə bir sülh məclisinin tədarükündə idilər. Bu hadisələrin hamısından sonra bir neçə sülh məclisində hazır olmuĢ bitərəf hökumət qulluqçuları iĢə müdaxilə edib, bir sülh məclisi təĢkil etdilərsə də, ermənilər yenə həmən məclisə çox rəğbətsiz gəlməkdə idilər. Belə ki, axırda gəlməklərini tamamilə kəsdilər. Fəqət, müsəlmanlar safdil olub, hər əsrdə sülh və barıĢığın arzusunda olduqlarından kəmali-rəğbət ilə sülhə iqdam edirdilər. Bu məclis qubernski idarəsinin üzvü Mixaylovun sədrliyi altında açılıb əsirləri dəyiĢmək məsələsi kamilincə həll edildi. Və əsirlər məsələsindən ötrü yenə iki heyət təĢkil edildi, birinci mirovoy sudya Çernits və Andriyans bəy Serebrakov və digəri qubernski idarəsinin üzvü Mixaylov, Əli Əkbər bəy Rəfibəyovdan və Əli Əsgər Xasməmmədovdan ibarət idi. Əvvəlinci heyətin səyi ilə ayın 24-də Andriyans bəylə tutulmuĢ üç nəfər müsəlman, ikinci heyətin səyilə isə Xocayev adlı bir erməni qaytarıldı. Müsəlmanların əlinə düĢmüĢ gürcü əsirləri isə əvvəlcədən azad edilmiĢdi. Onların hamısı qarət əsnasında əsir edilmiĢdilər. 77 Bu vaxt müsəlman əlinə əsir düĢüb xidmətçisi ilə hifz edilmiĢ bir erməni xanımı ermənilərə qaytarıldısa da ermənilər bir neçə səbəbə görə qəbul etmədilər. Ermənilər əlinə əsir düĢmüĢ müsəlmanların bir çoxunu əvvəlcədən, yaxud sonradan tələf edib buraxmadılar. Müxbirin yazısından iqtibas olunmuşdur. Təzə bir sülh, yeni bir general-qubernator. Gəncəyə yeni təyin edilmiĢ general-qubernator FliĢer cənabları ermənilərin keçmiĢ sülhlərə rəğbətsizliklərini görüb təzə bir sülhverici heyətin təĢkilinə əmr verdi. Bu əmri-müqəddəsdən sonra on iki nəfər hərbi zabitlərin iĢtirakı ilə hər tərəfdən on iki vəkil olmaq Ģərti ilə polkovnik Ġsayeviçin sədrliyi altında sülh müqavilələri yazılmağa baĢlandı. Sülhün Ģərtləri. Hərgah bir tərəfin vəkilləri bir məsələnin həllində aciz qalırsa, yaxud bir qərəzə görə iĢi təxir edirsə, bu məsələnin həlli on iki nəfər hərbi zabitə həvalə edilməliydi. Bunlardan sonra bir çox Ģərtlər dəxi elan edildi. Bu qarıĢıq komissiyanın ardınca Ģəhərdə sakitlik bir növ bərpa edildi. Sonra adı qeyd olunan heyət iĢlərin əncamında nöqsana yol verdiklərindən, vəkillər də öz vəzifəsini ifada qüsurlu olduqlarından ötrü camaat da əvvəlki halətinə buraxıldı. Bu vaxtda hökumət də çalıĢıb Gəncədə və ümum quberniyada idarəsini Ģücaət və igidliklə məĢhur olan generallar təyinilə özlüyündə gücləndirdi. O cümlədən general Alftanı ümum quberniyaya, general Levitskini Qazax uyezdinə, insanlığın qatili QalaĢçapovu ġuĢa uyezdinə təyin etdi. Tərəfləri sakit etmək üçün generallar dəxi təsirli tədbirlər qəbul edib bir sıra əməllərdə bulundular. ĠĢin sübutu, yaxud ümumi intibah. Bu hadisələrdə qeyd edilmiĢdir ki, müharibəni ermənilər saat 9-da baĢlayıb - iki saatdan sonra müsəlman məhləsinə də sirayət etmiĢdir. Bunları neçə yerdə bir sıra sübutlarla yazmıĢıq, yenə nainsaf ermənilər "müsəlmanlar noyabrın 18-də qəflətən bizə hücum etdilər" kimi iftiraları deməkdən əsla çəkinmirlər. Bu səbəbdən hörmətli müxbir aĢağıda yazılmıĢ sübutları da əlavə edib öz əziz millətini erməni iftirasından qurtarmaq və iĢi sübut etmək istəmiĢdir. Ermənilərin söylədiyi kimi, müsəlmanların əvvəlcədən qırğın fikri olsa idi, vağzal yolundakı üç minə qədər ermənidən biri də salamat qurtarmazdı. Zira, ermənilər hər tərəfdən öz hissələrinə keçmək istəsə idilər, labüd erməni-müsəlman arasında sərhəd olan daĢnaksutyun vəhĢilərinin Gəncədə müsəlmanlara verdiyi xəsarətləri icmaları yazmaqdan çəkinməyəcəyəm. 1. Noyabrın səkkizində beĢ daĢnaksutyun Bəhmənli sakini Abbas Həsən oğlunu Dərəbağın bağında öldürmüĢlər. 2. QoĢa çinar adlanan erməni hissəsində heç bir səbəb olmadan Əmir Aslan Əli PaĢa oğlunu, Cabbar Hüseyn oğlunu, Rüstəm Ġsmayıl oğlunu, Rza Cəbrayıl oğlunu və Molla Cəlilli kəndinin baĢqa sakinlərini gülləbaran ediblər. Canilər isə Avetis Oqanesov, papaqçı QriĢa, Vaso Amospirov və baĢqalarından ibarət imiĢ. Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|