1323-cü il hicri ilində (1905-ci miladi ilində) Qafqazda qəflətən baĢ verən erməni-müsəlman davasının tarixi
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hadisələrin icmalı.
- Müxbir yazısı hifz edilir. AĞRILI GƏNCƏ HADĠSƏLƏRĠ
- Hadisələr.
72 bir araba patron, nə qədər xəncər və beĢatılan tüfənglər müharibə meydanında tökülüb qalmıĢdı. Bu müharibədə yaralılar içində yarasız olub, qorxusundan can vermiĢ nizami əsgərlər də vardı. Ermənilərin yaralı əsgərləri onları təqib edən islam könüllü atlılarının ayaqları altında qalmıĢdı. Müsəlman əlinə keçən bütün erməni əsgərləri Ümidli kəndinin Ģəhidləri əvəzinə qətl edildi. Bu müharibədə ermənilərdən 120 nəfəri ölmüĢ, iki yüzü ağır yaralanmıĢ, müsəlmanlardan isə 15-i ölmüĢ, bir qədər də yaralanmıĢdı. Bu Papravənd müharibəsində müsəlmanlar bir az gözlərini açıb anladılar ki, erməni millətinə yalvarmaqla yerində oturmaz, onlara qarĢı hərbi silah iĢlətmək lazımdır. Hadisələrin icmalı. CavanĢir uyezdində müsəlmanlar əksəriyyətlə məğlub olub bir çox mal və can tələfatı vermiĢdilər. Bu iĢlərin hamısı bəylərin qeyrətsizliyindən və naçalnik Pivovarovun ermənilərin tərəfini saxladığından, müsəlmanların isə əksəriyyətlə silahsız olduqlarından baĢ vermiĢdi. Əsas səbəb isə CavanĢir bəyləri olmuĢdur. Müxbir yazısı hifz edilir. AĞRILI GƏNCƏ HADĠSƏLƏRĠ 1905-ci il noyabr ayının birindən baĢlanmıĢ hadisələri Əli Əkbər bəy Rəfibəyov cənabının topladığı rusca bir jurnaldan və sair məktublardan tərcümə etdim. Ġndiyə qədər Qafqazın bəzi nöqtələrində erməni-müsəlman hadisələri baĢ verib, hamısından da Allahın köməyi ilə mənim əlimə məlumat yetiĢmiĢdir. Bu məlumatlara diqqətlə nəzər saldıqda Gəncə hadisələri onlardan çox təəccüblüdür. Mən Gəncə hadisələri ilə baĢdan-baĢa tanıĢ oldum. Bundan əlavə Gəncə hadisələrinə dair Alıbəyov cənablarının təkəbbürlü səyi ilə toplanmıĢ rusca əsəri də gözdən keçirdim. Hörmətli Alıbəyov Gəncədə müsəlmanları nöqsanlı tutur. Möhtərəm müxbirimiz Əli Əkbər bəy Rəfibəyovun topladığı məlumatı gözdən keçirdikdə, eyni zamanda hadisələrin içində olan erməni pristavı Qamsaraqanın 1905-ci il 26 sentyabr tarixli 8221 nömrəli və yenə onun 8048 nömrəli raportlarına nəzər saldıqda müsəlmanların nə qədər məzlum, nə qədər iğtiĢaĢdan xəbərsiz olduqları meydana çıxır. Çıxır ki, Ahbəyov kimi mühərririn də əsərində nə qədər səhvlər olduğunu aləmə bildirir. Bu iĢləri insafı olan erməni və müsəlman inkar edə bilməz ki, Gəncədə daĢnaksutyunlar nə qədər iğtiĢaĢa müdaxilə etdilər. Mənim bu tariximin məsləki yol versə idi, yaxud özlüyümdən bitərəf bulunmasaydım, ermənilərin narəva hərəkətlərini bir az izah edib oxucuları xəbərdar edərdim. Və Alıbəyov cənablarının da yazdığı əsərin bir neçə sətrini tərcümə edib, kimlərin günahkar olduğunu müsəlmanlara və o cənabın özünə niĢan verərdim. Bu qədər var ki, mənim məslək və əqidəm bunların heç birisinə yol vermədiyi kimi, bu hadisələrin baĢ verməsinə də mən təəssüf edənlərdənəm. 73 Hadisələr. 1905-ci il noyabr ayının 18-də Gəncə uyezdi Toxana kəndinin sakini Bayram MəĢədi Məhəmmədəli oğlu, Mehrəli Zeynal oğlu, Əmrah Həsən oğlu, Mirzə Məhəmməd Əli oğlu gündüz saat 6-7 radələrində erməni hissəsi Kolanlı yolu ilə evlərinə üç at yükü buğda apardıqları vaxt erməni bağlarının arxasından üstlərinə Ģiddətlə güllə yağdırılır. Bu gülləbaran əsnasında Bayram Məhəmmədəli oğlu, Mehrəli Zeynal oğlu öldürülür, yoldaĢları isə Ģəhərə qaçaraq polisə xəbər verirlər. YoldaĢlardan Bayram Həsən oğlu gülləbaran zamanı malları ölənlərin yanında buraxıb yolun yuxarı səmtinə qaçarsa da, ermənilər onu da öldürmək qəsdilə təqib edirlər. Bərəkət versin ki, bir dəstə erməni və müsəlman kömürçüləri yetiĢib zavallını xilas etməklə mallarını da alıb özünə tapĢırırlar. Bu əsnada Ģəhər tərəfdən gələn kömürçülər iki islamın qan içində düĢən bədənlərini görüncə Molla Cəlilli məhəlləsinə qayıdaraq onların faciəli vəziyyətinə iĢarə vurub, araba aparıb, cəsədlərini gətirməyi də onlara tövsiyə edirlər. Bu ağrılı xəbəri Molla Cəlilli camaatı alınca Salman Mehdi oğlu və Kərbəlayı Məhəmməd Ġbrahim oğlunun baĢçılığı və iĢtirakı ilə bir dəstə müsəlman cənazələri gətirmək üçün yollanırlar. Camaat cənazələr düĢən yerə yaxınlaĢdıqda pristav Qamsaraqan müavini Əbil bəy Qapanlinski, Ģəhər müstəntiqi Leya Oqter, bir neçə də qorodovoylardan ibarət bir polis dəstəsini cinayət yerində hazır görürlər. Qətlə yetənlərin arxadaĢları istintaq olunduqda qatillərin Gəncə sakini QriĢa Santeryansın oğlu Avetis Avetisov, Qriqor Tiyunovun özləri və yoldaĢlarından ibarət olduğu meydana çıxır. Protokol tərtib ediləndən sonra faytonlara minərək Ģəhərə qayıdırlar. Molla Cəlillinin müsəlman əhalisinə gəldikdə Əbil bəy Qapanlinskinin razılığı ilə ermənilərə düçar olmamaqdan ötrü düz yolla getməyib bağlar arasından getməyə baĢlayırlar. Lakin pusquda duran ermənilər onlara atəĢ açırlar. ġiddətli atəĢ Yerivant Yegyayevin bağından edilirmiĢ. AtəĢin istiqamətinə uyğun olaraq müsəlmanlar öz məhəllələrinin cənub-Ģərq tərəfinə çəkilib atəĢdən sovuĢmağa məcbur olurlar. Güllələrin bütün Ģəhərə əks edən dəhĢətli Ģırıltısından erməni bağlarından yüzə qədər daĢnaksutyun döyüĢçüsü əldə silah üzə çıxır. Ermənilərin müsəlmanlar üstünə açılan atəĢini görən daĢnaksutyun döyüĢçüləri beĢ-beĢ, on-on ətrafda mövqe tutmaqla müsəlmanları atəĢə tuturlar. Bu vaxt atəĢin, yağmur kimi yağan güllələrin sədasını Molla Cəlillilər eĢidincə qardaĢlarını düĢməndən xilas etmək üçün ayaqlanıb hərəkət edirlərsə də, erməni komandirlərinin nizam altında tərbiyə almıĢ əfsərlər olduğundan, islamların isə hərbi hazırlıqları olmadığından müsəlmanlar müharibəsiz evlərinə qayıdırlar. Pristav Qamsaraqan * iĢin bu dərəcədə ağır hal almasını görüncə, nəhayət, polismeysterə xəbər verir. Polismeyster Həsən bəy isə sabiq general-qubernator TaqaĢvili cənabına bu atıĢmaların hamısı barəsində ərz-hal göndərir. General bunun ardınca komandir sotnı Orlovun komandası altında əlli kazak göndərib bu * Qamsaraqan erməni məzhəbindədir. Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|