1323-cü il hicri ilində (1905-ci miladi ilində) Qafqazda qəflətən baĢ verən erməni-müsəlman davasının tarixi
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yanvar xəbərləri. 1906-cı ilin baĢlanğıcı.
- Papravənd müharibəsi.
70 qarnını paralayanda məsum çocuqların qanlı baĢları eĢiyə çıxırmıĢ. Müsəlman xanım övrətləri, qızları erməni vəhĢilərinin əlində qalıb o tərəf bu tərəfə qaçmaqda idilər. Qaçanların dediyinə görə, bir neçə övrəti diri saxlamıĢlar. Qeyd: Hörmətli müxbirimizin göndərdiyi CavanĢir əhvalatının arasında ürək sıxan Ümidli faciəsini layiqincə oxuyub istifadə edə bilmədim. Zira, bəzi sətirləri, guya su tökülüb, bütünlüklə qaralanmıĢdı. Ona görə Ümidli əhvalatı müxtəsərcə yazılır. Mənim zənnimcə, bu səhifələrə su tökülməyibdir. Ancaq hörmətli müxbir Ümidlidə alçaldılan xanım-bacıların ağrılı faciəli hallarına davam gətirə bilməyib bu müsibət vərəqlərini ağlaya-ağlaya yazdığından böyləcə qaralmıĢdır. Mən isə o səhifələrin üstündən ağlaya-ağlaya keçib hörmətli oxucuların da ağlamasına razı olmadım. Mülahizə. BəĢər tarixinə nəzər salsaq görərik ki, indiyə qədər heç bir xalq qadın tayfasına bu qədər cəfa etməmiĢdir ki, ermənilər Ümidli camaatına etdilər. Bir ananın qabağında üç-dörd balasını qurban edib, balalar əl-ayaq çaldıqda ananı gözləri yaĢ ilə dolu bir halda bihörmət etmək insafmıdır?!. Budurmu erməni mədəniyyəti!! Bu xəbis rəftarla istiqlaliyyət həvəsində olan bir millətin axırı nə olacaqdır, xəyalındayam. 150-yə qədər övrət və kiĢini doğrayıb bir-biri üstə qalayıb atəĢ ilə yaxmaq mədəniyyətli bir millətə yaraĢandırmı? Necə ki, mən, əvvəlcə, bizim tarixin bitərəf olduğunu yazmıĢdım, yenə yazmaqdayam. Bununla belə ermənilərin bu tövr həddən artıq olan cəfalarına qarĢı qələm və hissiyyatda bitərəflik niĢanəsi görülmür. Bircə CavanĢirdə olan məzlumiyyət layiqincə yazılsa idi, islamların məzlumiyyətini isbat üçün kifayət edərdi, zənnindəyəm. Ancaq biz həmiĢə sülhün arzukeĢi olduğumuzdan bir para əhvalatları yazmayıb örtülü qoyduq. Ancaq burasını yazmaq istəyirik ki, hər yerdə olduğu kimi CavanĢir bəyləri və polis qulluqçuları ermənilərin hər nöqtədə planlarının həyata keçirilməsində onlara böyük kömək göstərmiĢlər. Bunu - xalqın qəlbinə müsibət dağı kimi çəkən belə bir vəziyyəti bizim tariximiz heç vaxt gizlətməyəcəkdir. Yazıb, tarix edib, millətin gələcəyi üçün bir vətən və millət, həm də bir məzlumiyyət yadigaranəsi kimi qoyacaqdır. Əvət, qoyacaqdır. Həqiqətən, o zamanlar ki, ermənilər Həsənqaya, Yarımca və Sistola kəndlərinin ermənisini köçürüb üçüncü sahəyə apardılar, o vaxt bəylər də qeyrət edib Ümidli müsəlmanlarını köçürüb islam çox olan yerdə sakin etdirsəydilər, əsla bu faciələr baĢ verməzdi. O vaxtlar bir nəfər qeyrətli, bir nəfər islam qanı olan bəylərdən demədilər ki, cənab Pivovarov, Ümidli camaatını mühafizə altında bir yerə köçürün ki, tələf olmasınlar. Belə bir adam tapılmadı. At belində gəzən, əl quĢu pərvaz etdirən bəylərdə qeyrət qanı olsa idi, Ümidli kəndinin altı aylıq gəlinləri, 12 yaĢında qızları Hayıstan vəhĢilərinin əlində qalmazdı. Ya Peyğəmbər, 71 baĢ qaldır məzarından!!!... BaĢ götürünüz, ricət ediniz, baxınız, sizin nəcib ümmətinizin adı ilə nə qədər binamuslar törənmiĢdir ki, əsla islamiyyətdən xəbərləri yox imiĢ. Nəticə. Ümidli kəndi ilə bərabər o vaxt dağılan kəndlər bunlardırlar: Ümidli, Ġmarət Qərvənd kəndləri. YetiĢən məlumatlara görə Ümidli kəndində ölənlərdən baĢqa, bu kənddə can tələfatı yoxdur. Mal zərəri isə həddən artıqdır. Bunlardan sonra ermənilər Tərtər dərəsindəki bütün islam köylərini dağıdıb, sonra Xaçın dərəsinə keçirlər. Yanvar xəbərləri. 1906-cı ilin baĢlanğıcı. Yanvar ayında erməni dəstələri hər tərəfdən yığılıb Xaçın dərəsindəki ġıxavənd kəndinə tökülürlər. Bir çox atıĢmadan sonra camaatı kənddən çıxarıb, qətl-qarətdən sonra məscid və minbəri odlayıb bu iki dərədə milli amallarına bir xatimə çəkirlər. Bununla yenə rahat olmayıb öz vəhĢi hərəkətlərində davam edirlər. Bu dəfə ermənilər müsəlmanların Dağbasar kəndlərini dağıtmaq fikrilə Papravənd kəndinə hücum etmək üçün qəti qərara gəlirlər. Üçüncü sahədə ermənilərin planı Dağbasar kəndlərini dağıdıb yavaĢ-yavaĢ aĢağı kəndlərə yürüĢ etmək idi. Papravənd kəndi zəngin və sərvətli olduğu kimi, bir çox müharibə edici cavanları da var idi. Bu kənd erməni sərhədində yerləĢən yaraĢıqlı bir kənddir. Papravənd müharibəsi. Papravənd kəndi müharibə üçün yararlı cavanlara malik olduğundan ermənilər bu kəndi baĢqa CavanĢir kəndlərinə bərabər tutmayaraq çoxlu əsgər tədarükündə idilər. Ona görə çoxlu əsgərin yığılıb toplanmasından sonra onları məĢhur erməni komandanı Hamazaspın rəhbərliyi altına verib, 1906-cı il yanvarın birinci günü Papravənd kəndinə hücuma baĢladılar. Bir gün axĢama qədər Ģiddətli müharibə olur. Mühasirədə olan islamlarla daĢnaksutyun və erməni könüllüləri arasında bir günlük Ģiddətli müharibədə ermənilər məğlub olaraq pəriĢan halda axĢam Ağdərə adlanan erməni kəndinə çəkilirlər. Bu əhvalat ətraf müsəlmanlarına yetiĢən kimi, hər tərəfdən imdada gəlməyə baĢlamıĢdılar. Müsəlmanlar əvvəlcə kəndin mühafizə qoĢununu artırıb hər tərəfə kəĢfiyyat qolları çıxarırlar. Sabah yanvarın ikisində ermənilər də qüvvələrini bərpa edib hücuma baĢladılar. Həmən gün atıĢma çox Ģiddətli oldu. Erməni tərəfindən ara-sıra top da atılırdı. Erməni əsirinin dediyinə görə, həmən gün müsəlmanların üstünə ermənilər 15000 (on beĢ min) patron atmıĢlar. Ermənilər həmin günkü müharibədə hərb elminin hər nöqtəsinə əl atsalar da, müsəlmanların müharibə meydanında mahir olduqlarından yenə müvəffəqiyyət qazana bilməyib axĢam bir çox tələfat ilə geri çəkilməyə məcbur olurlar. Bu halda müsəlman cavanları mühasirə xəttini yarıb qaçmağa üz qoyan erməni firqələrini təqib etməyə baĢlayırlar. Erməniləri can qorxusu pəriĢan etdiyindən bütün hərbi ləvazimatlarını töküb qaçmaqda idilər. Erməni əsgərlərinin son dərəcə pəriĢan olmaları bundan bilinir ki, əsgərlər yüngül olsun deyə çiyinlərindəki arxalıqları da yerə atıb qaçırdılar. Tökülən əĢyaların içində hərb meydanının xəritəsi və Hamazaspa yazılmıĢ məktublar, müharibəyə dair jurnallar da var idi. Bundan baĢqa Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|