Microsoft Word seyid c?F?R pis?V?RI. doc
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
36 edib, fitnəni yatırmağı məsləhət gördükləri halda, o bu işdən imtina etmişdi. Qoşun rəisi də əl altında Tərbiyət xiyabanının mühasirəsini qüvvətləndirərək, işarə və fürsət gözləyirdi. Tirin 22-ci günü günortadan qabaq böyük fabrika sahiblərinin müraciət etdiyi və onların gücü bir məbləğ rüşvə verib, işini onların istədiyi kimi qurtarmasın sevənlər də vardır. Hətta özü də Təbriz sənaye sahiblərinə çorabçı ki, ogünkü molaqatda Xəlil inqilabın hərəkatına son qoymaq barəsində müzakirə edildiyini inkar etmir. O günlərdə Təbriz fərmandarlığından icra hakimiyyəti məzul olub (kənarlaşıdırılıb), Tehrana müraciət edən Mirzə Kərim xan bu işin əvvəldən axırına qədər Dadvərin polis tərəfindən qovulduğuna şəxsən mənim özümə isbat etməyə çalışdığı xatirimdədir. O deyirdi ki, “Mən müqərrər edim (qərara alım), mənə icazə verin şəxsən və ya polis vasitəsilə nqilabı çağırım ona məsləhət edim və ya onu müvəqqəti toqif edib, Tehrana göndərim”, Dadvər isə mənə qandırmaq istəyirdi ki, bu işdən onun müəyyən məqsədi vardı. Bu məqsəd isə nəzərimcə tacirlərdən pul qırxmaq, həqiqədə həm pul qırxmaq, həm kargərlər təşkilatını pozmaqdan ibarət idi. Xəlilin 22 tir macərası bilaxirə kargərlər üçün çox baha başa gəldi. Qabaqcadan hazırlanmış polis və nizami dəstələri nəqşə üzrə hərəkət edib, özünü (xəlil nqilab) tutub səhih və salim meydandan çıxardıqları halda, ittihadiyyə binasını darmadağın edərək, kargərlərdən 9 nəfərini vəhşiyanə bir surətdə qətlə yetirib, 22 nəfəri də ağır surətdə yaralamaqla komediyaya xatəmə vermişdilər. 22 Tir hadisəsi ilə azərbaycan kargərləri təşkilatı tamamilə Xəlil nqilabın və Yusif ftixari dəstəsinin çəngindən xilas olub, Tudə firqəsinin rəhbərliyi altına keçdi. Ümumiyyətlə azərbaycanda fəhlələr təşkilatı cavan bir təşkilat olduğuna görə hətta axır zamanlara qədər tamamilə sinfi əsas üzrə əsaslanmış bir illik nehzət müddətində firqə və Milli Hökumətin verdiyi xüsusi kömək və yaratdığı şəraitə baxmayaraq, yenə də təşkilat cəhətdən tamamilə ittihadiyyə mənasını qazana bilməmişdir. Məxsusən axır zamanlardda firqə 337 11. Iş və zəhmət vəziri təyin olunanadək bu vəzifə baş vəzirə mühəvvəl olunur. Bu Heyəti Milli Məclis çox səmimiyyətlə qəbul etdi. Milli dövlət təşkili ilə yeni və mühüm bir məsələ meydana çıxmışdı. O demokratik və xalq hakimiyyətinin əsasını təşkil edən mücriyyə (icra edici), müqənninə (qanunverici) və qəzaiyyə (məhkəmə) qüvvələri bir-birlərindən ayrılmasından ibarət idi. Bu əsası məsələni təxirə salmaq olmazdı. Çünki məclisimiz firqənin ən fəal və ən yararlı üzvlərindən təşkil olduğu üçün onların vücuduna şəhər və kəndlərdə ehtiyac var idi. Düşmən hənuz tamamilə əzilib, ortadan çıxarılmamışdı. Onlar gərək müstəqil bir surətdə mübarizəni idama verəydilər. Ona görə mücriyyə qüvvəsindən ibarət olan Milli Hökumətin qurulduğu zaman müqənninə dəstgahının əsasını qoymağa başladıq. Necə ki, təkrarən yazmışam, iş bizim üçün təzə iş idi. Bir-birini təqib edən şiddətli və fövqüladə işlər bizə başqa demokratik dövlətlərin qanunlarını mütaliə etməyə imkan vermirdi. Ona görə gördüyümüz tədbir və yaratdığımız müəssisələri gündəlik ehtiyacımızı və əsas hədəfimizə uyğun olaraq yaratmağa çalışırdıq. Əlimizdə müəyyən bir ölçü var idi ki, o ölçü bizə yeni işləri düzgün həll etməyə imkan verirdi. Ölçüdə hədəf xalqın hökumətində doğrudan-doğruya şirkət etmək şəraitini yaratmaqdan ibarət idi. Bizə belə gəlir ki, həqiqi demokratiya o vaxt təmin ola bilər ki, qüdrət xalqın hamısının iştirakilə seçilən məclisin ixtiyarında olsun. Məclis isə bu qüdrətdən xalqın səadəti üçün istifadə etməli idi. Bu da ancaq möhkəm payə və ə sas üzərində qurulan bir mücriyyə heyəti yəni hökumət vasitəsi ilə ola bilər. Hökumət isə əmələn xalqdan təşkil tapan qanunverici müəssisə yəni məclisin intixab etdiyi məmurlar heyəti (hökumət işçiləri) başqa bir qüvvə deyildir. Üçüncü qüvvə hesab olunan qəzaiyyə (məhkəmə) qüvvəsi də bizə elə gəlir ki, xalq nümayəndəsi tərəfindən intixab olsa yaxşıdır. Ona görə qəzavət (məhkəmə) qüvvəsinin ən ali məqamı məclis tərəfinin intixab olunmasını irəli sürdük Biz eləyə bilərdik bu 336 məndən məsləhətləşdilər. Mizimin üstünə toplanan yüzdən artıq məktuba fəqət təbəssümlə cavab verib, öz işimi görməkdə idim. Mənim sükutum nümayəndələri qane etmişdir. Sonra da özləri tüfəng və müsəlsəl səsinə alışıb, sakit oldular. Bu cələsədə məclisin daimi rəyasət heyətini intixab etdikdən sonra Ağa Şəbüstərini çağırıb, cələsənin idarəsini ona tapşırdım. Bərnamə mocibincə üçüncü məsələ milli dövlət təşkilindən ibarət idi. Ağa Şəbüstəri məclisin rəyini soruşduqda nümayəndələrin hamısı bir rəy ilə bu işi mənə mühəvvəl etdilər (tapşırdılar). Bu kimi sadə bir vasitə ilə milli nehzətimiz özünün yaranmasını meydana qoyaraq, hökumətin əsasını qoydu. Bir neçə saatdan artıq davam etməyən məclis Azərbaycan xalqının sərniveştini əlinə ala bilən, tam mənası ilə bir demokratik milli rejim bir dövlət quruluşu yaratdı. Beləliklə kiçik ölkələrdə həqiqi demokratik dövlət yaratmağın asanlığı bir daha meydana çıxdı. Həmin 21 Azər günü Mərkəzi Komitə rəyasət heyətinin tapşırığına istinadən (əsasən) aşağıdakı təfsil üzrə Milli Hökumətin vəzirlər heyətini məclisin günortadan sonra təşkil olunan ikinci cələsəsində müərriflik etdim (tanıtdırmaq). 1. Baş nazir Seyid Cəfər Pişəvəri. 2. Daxilə vəziri (daxili işlər naziri) Doktor Salamulla Cavid. 3. Xalq qoşunları vəziri Cəfər Kaviyan. 4. Fəlahət vəziri Doktor Məhtaş 5. Maarif vəziri Məhəmməd Biriya. 6. Səhiyyə vəziri Doktor Orəngi. 7. Maliyə vəziri Qulamrza Ilhami. 8. Ədliyyə vəziri Yusif Əzima. 9. Post, Teleqraf və Yol işləri vəziri Rəbi Kəbiri. 10. Ticarət və iqtisad vəziri Rza Rəsuli. 37 və hökumətin köməklərinə dayandığına görə öz hüdudundan kənara çıxıb, onun başında sadə kargərlər ittihadiyyəsi yerində sənətkarlar və xırda kasıbkarlar: faytonçu, ərəbçi, qəssab və qeyrilərini də əhatə etməklə siyasi ləşgər düzəldərək, keyfiyyətdən artıq kəmiyyət arxasında getməyə can atmaqda idi. Necə ki, dedik. Azərbaycan ittihadiyyələri cavan bir təşkilat olduğuna görə təşkil olunan günündən nehzət xatəmə tapana dək bir neçə nəfər mənfəətçi ünsürlərin şəxsi nəzəri üzrə tamamilə firqə rəhbərlərinə tabe olmaqdan bir növ boyun qaçırmış, təkcə iqtisadi, hətta siyasi məsələlərə də bəzən səhv və xatalardan kənarda qalmamışdır. Xəlil nqilabı, Yusif ftixarinin və hətta axır günlərdə tək-tək nümayəndələrin ittihadiyəni firqənin qarşısına fikri bu təşkilatın ən böyük nöqsanlarından hesab oluna bilərdi. Bunların hamısı ilə belə etiraf etmək lazımdır ki, Azərbaycan kargərlər və zəhmətkeşlərinin ittihadiyyəsi istər milli, istərsə nehzətdən qabaq həmişə azadixah dəstələrin qabağında gedən bir cəmiyyət olub, və məxsusən nehzət zamanı firqəmizin möhkəm arxası hesab edilmişdir. Nehzətimiz başlanan gündən isə birinci dəfə firqəmizin rəhbərliyi onun səri bir surətdə pişrəqtinə (inkişafına) imkan verəndə hamiə (himayətedici) təşkilat olmuşdur. Hənuz (hələ) firqə üzvlərinin sayı qırxa çatmadığını halda, ittihadiyə şurasınınsədri Biriyanın müəssislər heyətinə göndərdiyi tarixi məktubun böyük ərzişi (dəyəri) vardır. Xatəmədə əlavə etməliyik: bütün nehzət müddətində görülən ciddi işlərdə istər ümumiyyətlə ittihadiyə sazimanı, istər onun tək-tək üzvləri həmişə xalqımızın qabaq səflərində getmişdir. Hizbi-Tudə və Kanuni-demokrasi. Yuxarıda göstərmişdik ki, Azərbaycan xalqı, məxsusən Təbriz camaatı Tehrana tabe olmaq, Tehranda qurulan cəmiyyətlərin ardınca istəmirdi. Onları Tehran dəfələrlə iğfal etdikdən, ona daha bel bağlaya bilməzdi. Həqiqətən Tehran Yüklə 1,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|