nukleotidlar o’rtasida paydo bo’ladigan vodorod bog’lar tufayli ushlab
turiladi. Asoslar orasidagi komplementarlik (moslik, bir-birini to’latish ) A va T, G
va o’rtasida paydo bo’lib butun zanjirlar orasidagi komplementarlikni ta’minlaydi.
sitozin orasida 3 ta vodorod bog’lanish bor. Shuning uchun G S jufti bir muncha
azot asoslari orasidagi o’q uzunasi 0.34 nm ga teng va ularning biri ikkinchisiga
ga burilgan . Binobarin ,bitta to’la spiral o’nta qo’sh asosni o’z
zanjir bir-biriga antparrallel ,demak dezoksiribozlar orasidagi fosfatdiefir bir
40
2- rasm. DNK molekulasidagi azotli asoslar orasida komplementarlik
DNK molekulasining (A va S) shakllari ham kashf etilgan. Ular Uotson va
Krik taklif qilgan shakl deb ataladigan strukturadan o’ramadagi qo’sh asoslarni
faraz qiladigan o’qqa egilish burchagi va ularning soni tomonidan bir oz
farqlanadi.Lekin ularning miqdori va DNK vazifalarining bajarilishida hissasi
katta emas [13-15].
3- rasm. DNK tuzilishining Uotson-Krik modeli.
41
Ba’zi virus DNK lari yakka zanjirli tuzilishga ega.Yakka va qo’sh zanjirli
DNK molekulalari ikki uchi ulangan halqa shaklida ham bo’ladilar. DNKning
bunday xillari asosan bakteriyalarda va mitoxondriyalarda mavjud. DNKning
molekulyar og’irligi uni ajratib olish usuliga bog’liq, chunki ekstrak-siya qilish
jarayonida molekulalar osonlik bilan parchalanib ketadilar.
Eng yuksak molekulalar og`irlik taxminan 10
9
(taxminan 2*10
6
qo`sh
asoslar) ga teng, chunki 10
9
/2*10
6
=660 (qo`sh asoslarning o`rtacha molekular
og`irligi). Ammo ichak tayoqchasining halqali xromosomalarning aniqlangan
molekular og`irligi 2.8*10
9
(taxmian 3 dan 4 gacha 10
6
qo`sh asoslar ) ga teng
bo`lib chiqdi .
Sutemizuvchilar DNK sining molekular massasi ancha kam (taxminan
10
8
): ammo bu ularni xromosoma oqsillaridan ajratib olishning qiyinligiga
bog`liq bo`lsa kerak. Yakka xromosomaning DNK si –yakka DNK zanjiri ichak
tayoqchasidan 10-20 marta uzun deb qabul qilishga genetik asoslar bor . Ichak
tayoqchasining uzunligi taxminan 1.5-2 mkm, mitoxondriyaniki 0.5-2 kmkm ga
teng.
Eukoritotik hujayra DNK sining 95% I yadroda joylashgan bo`lib , u
yerda oqsillar bilan bog`langan shaklda xromosomalar hosil qiladi. Mitoxon-
driyalar va xlorollastlarda ham DNK mavjud (ekstraxramasomal DNK);
mitoxondrial DNK umumiy DNKning 1-2%ini, xlorolastlar DNKsi esa yaqin
5% ni tashkil qiladilar. Hujayradan DNK miqdori turli organizmlarda juda
keng farqlanadi, ammo ayni organizmning barcha hujayralarida turg`undir
(bundan faqat somatik hujayradagi miqdorning yaralishini tutadigan gaploid
jinsiy hujayralargina mustasnodir).