Pirimqul Qodirov Yulduzli tunlar 480. indd

Ne xesh meni xushlaru ne begona,
Ne g‘ayr rizo mendinu ne jonona.
Har nechaki yaxshilikda qilsam afsun,
Xalq ichra yomonlik bilan men afsona.
Ichki tug‘yon bilan o‘rtanib aytilgan bu satrlarning tafti 
cho‘ponning birdan yaltirab ketgan ko‘zlarida aks etdi.
– Sen ham kuyganlardan ekansen, shoirliginga tan berdim! Agar 
shu shoirliging bo‘lmasa, seni rahmatlik otamning qasdiga itlarimga 
talatib yuborar edim! Xayr, shoir, omon bo‘l!
Cho‘pon itlarini ergashtirganicha chag‘atda yoyilib yurgan 
qo‘ylariga qarab ketdi. Bobur shu kuni Osmon Yaylovdan Dahkatga 
qanday tushib kelganini bilmaydi. U mash’um o‘tmishidan osonlik-
cha qochib qutulolmasligini, yomon beklar Boburning nomidan qil-
gan zolimliklarni odamlar undan ko‘rishini o‘ylab, vujudini yangi bir 
bezovtalik chulg‘ab oldi. Yoshlikda beklarning ra’yiga qarab qilgan 
xatolari boyagi ikkita vahimali itning qiyofasiga kirib, hali ham keti-
dan quvib kelayotganga o‘xshardi. Dahkatda esa uni yana bir tahl-
ikali xabar kutib turardi. Shayboniyxon qo‘shinlari O‘ratepaga yetib 
kelgan, shaharga bozor qilish uchun borgan dahkatlik kadxudoni xon 
kishilari tutib olib kaltaklashgan.
–
Bobur yashirinib yurgan joyini ko‘rsatasan! – deb talab qilish-
gan edi. Yuzlari qamchi izidan qontalash bo‘lib shishib ketgan ellik 
yoshlardagi kadxudo tojikchalab:
–
Men mehmonimni tutib beradigan ablah emas!– dedi Boburga – 
Yovlaringizni Oqtangi degan daraga boshlab borib, adashtirib, o‘zim 
tog‘ma-tog‘ qochib keldim! Oqtangi Dahkatdan o‘ttiz chaqirimcha 
g‘arbda edi. Xonning iskabtoparlari bugun bo‘lmasa, ertaga bu yer-
larga yetib kelishi muqarrar. Shayboniyxon Boburning boshini kesib 
kelganlarga katta oltin va’da qilgan.
Ichki hovlidan Qutlug‘ Nigorxonim chiqdi:
– Boburjon, hammamiz najotni sizdan kutmoqdamiz! Darvis-
hona yurishlarni endi bas qiling. Hamma sizni quvg‘indagi shoh deb 
bilur, boshqa gapga hech kim ishonmagay. Xon kishilari ham sizni 
taxtga da’vo qilishi mumkin bo‘lgan bir shahzoda deb izlab yururlar. 
Dahkatliklar ham shuncha vaqt bizga nonu tuz berdilar. Endi bu qish-
loqni xavf- xatardan qutqarish ham sizning burchingizdir, jonim!

---

243
Bobur agar yov bilan bu yerda to‘qnashsa, qishloq oyoqosti 
bo‘lishini o‘yladi. Bu yerda u bilan birga yurgan onasini, bek va 
navkarlarini yovdan omon saqlash uchun ham, o‘zi boyagi cho‘ponga 
o‘xshash qasoskorlarning tasodifiy qurboni bo‘lib ketmasligi uchun, 
dahkatlik kadxudoning tuzini oqlash uchun ham Bobur yana qay-
tadan qurol-yarog‘ taqishga va odamlariga boshchilik qilishga ma-
jbur ekanini, hozir shundan boshqa iloji yo‘qligini his qildi-yu, og‘ir 
«uh» tortdi:
– Shohlik taqdirimdan yalang oyoq qochib qutulolmas ekanmen! 
Janob Sherimbek! Siz endi Qosimbekning o‘rnida amiral umarosiz!
Boburni o‘n ikki yoshida Olatog‘ tomonlarga olib qochib ketib 
qutqarmoqchi bo‘lgan keksa Sherimbek tog‘oyi quvonib ta’zim qildi:
–
Inoyatingizdan sarafrozmen, amirzodam! – dedi.– Buyuring!
–
Odamlarimizning barchasiga amrimizni yetkazing. Ko‘ch-
ko‘ronni yig‘ishtirsinlar! Shu bugun kechasi Dahkatdan jo‘nab ket-
gaymiz!
–
Muborak buyrug‘ingiz alhol ado etilur, amirzodam!
Yana zirhli kiyimlar kiygan, qurol-yarog‘ taqqan Bobur o‘sha ke-
cha tog‘dan-toqqa oshib kun chiqish tomonga – Isfaradan naridagi 
So‘xga qarab ketdi.
Tog‘dan tushib kelayotgan So‘x soyi toshlarga bosh urib shovul-
laydi. Bobur archazor so‘qmoqdan Oynatog‘ tomonga ko‘tarilib bora-
di. Tog‘larda ko‘p yurib har qancha chiniqqan bo‘lsa ham, tik so‘qmoq 
yo‘lda hansirab qoladi. Oynatoqqa yetguncha ikki-uch marta to‘xtab 
na-fas rostlaydi.
Tabiat mo
‘
’jizasi bo‘lgan bu tog‘ning silliq toshlarida atrof xuddi 
oynadagi kabi akslanib turadi. Bobur bu toqqa chiqqanda uning sehr-
li oynasida o‘z taqdirini ko‘rishga intiladi.
Qachongacha tog‘dan-toqqa o‘tib, chet qishloqlarda Shayboni-
yxon qilichidan jon saqlarkan? Ana, yashil bog‘larga burkangan So‘x, 
Hushyor qishloqlari. Bular ham chingiziylar hurujidan himoya istab, 
Boburni uch yuztacha navkari bilan yil bo‘yi mehmonday e’zozlab 
yurishibdi. Bosqinchilarning shum qadamlari hali bu yerlarga yetib 
kelgan emas. Ular Sirdaryo bo‘ylarida va Andijon tomonlarida o‘zaro 
urushlar bilan band.
Bobur quyoshli kunda Oynatog‘ tepasiga chiqib, Qo‘qon tomon-
larga oqib ketayotgan So‘x soyiga tikiladi. Bu soyning suvida tillar-
ang shu’lalar o‘ynaydi. Aytishlaricha, So‘x suvining tarkibida oltin 
bor ekan, shuning uchun bu suvni ichgan odamning vujudi yayraydi. 

---

244
Nahotki shu Oynatog‘ ham, shu tilloli soy ham – hammasi yana chin-
giziylar istilosiga giriftor bo‘lsa?
Boburning ortidagi qorli tog‘lardan sovuq shamol esadi. Uzoqd-
agi yashil vodiylarga osmondagi oqish bulutlarning soyasi to‘shalib 
yotadi.
Hozir avji bahor, Farg‘ona vodiysi yashil libosda.
Ufqning harir pardasi ortida – ko‘z ilg‘amas uzoqliklarda Chotqol 
tog‘lariyu Toshkent vohasi bor. Jizzax va Samarqandni, Marg‘ilon va 
Andijonni Bobur hozir go‘yo xayol ko‘zi bilan ko‘rdi-yu, bir vaqtlar 
shunday keng dunyoda bexavotir, erkin yurgan paytlarini eslab, yur-
agini armon timdaladi.
Hozir mana shu ulkan vatanda uning osuda yashaydigan makoni, 
tayinli bir uyi yo‘q.
Hammasi Tanbal bilan Shayboniyxonning qo‘liga o‘tib ketgan. Es-
hik og‘a Sherim tog‘oyi
Boburni Xurosonga ketishga undaydi.
Biroq Bobur ketsa, vatanidan umrbod ayrilishi mumkinligini 
go‘yo oldindan sezadi. Ilgari tug‘ilgan yurtida bemalol yurganda 
unchalik bilinmaydigan vatan tuyg‘usi endi vatanidan ayrilish xavfi 
tug‘ilganda uning butun vujudini qamrab olgan. U mana shu o‘lkani 
necha qayta u chetidan-bu chetigacha kezib chiqqan, uning har bir 
chaqirimiga ko‘z nurini to‘kib, yoshligini urug‘day sochib o‘tgan. Un-
ing butun umri, butun borlig‘i mana shu muazzam zaminga ildiz ot-
gan. Endi bu ildizlarning hammasini qanday yulib olib ketadi?
Buning og‘rig‘iga qanday chidash mumkin?
Ahmad Tanbal bilan Shayboniyxon avval bir-biri bilan ittifoq tuz-
ib, hozir bir-birining payini qirqishga tushgan. Shu kunlarda ular jang 
qilayotganini Bobur aniq biladi. Zora bu ikkalasi bir-birining boshini 
yesa-yu, Boburning bekilgan yo‘llari ochil-sa...
Bobur shu umid bilan Andijon tomonga maxsus odamlar yubor-
gan. U ertayu kech shu odamlarning xushxabar bilan qaytishini kutadi.
Lekin yuborilgan odamlar bir yarim oydan beri qaytmayapti. 
Nima bo‘ldiykin? Kutish og‘ir. Kunlar benihoya sekin o‘tadi. Bobur 
nima qilishini bilmay tog‘ yonalarini yolg‘iz kezgani-kezgan. Tadbir-
kor Qosimbek ketib qolmaganda, balki undan yaxshi bir maslahat 
chiqarmidi? Jonkuyar safdoshi No‘yon Ko‘kaldosh ham yo‘q – bultur 
Toshkentning janubidagi Ohangaronda bir nomard uni baland jardan 
tashlab o‘ldirgan. Bir-biridan mash’um xotiralar Boburning xayolida 
muttasil charx uradi. U intihosiz g‘am-g‘ussalar qurshovidan chi-

---

245
qib ketishga intilib, xayolida she’r mashq qilib ko‘rdi. Ammo uni bu 
ko‘ylarga solgan dahshatli voqealarni qofiyaga solib, ohangdor qilib 
aytishga xushi kelmadi.
* * *
Kechki payt tog‘larga tuman tushdi. Archazor yonida xayol 
surib yurgan Bobur pastdagi