Polimerlar kimyosi lab uzbekcha (2). pdf

---

233 
Ishning maqsadi:
Turli haroratlar va kuch qo'yilishining turli tezliklarida 
kristall va amorf polimerlarning kuch- deformasiya egri chiziqlarini chizish, qayta 
kristallanish kuchlanishi yoki majburiy- elastiklik chegarasi hamda ularning 
haroratga va cho'zilish tezligiga bog'liqligini aniqlang. 
Namuna va asboblar:
Polietilen (PE), polietilentereftalat (PETF),
polivinilxlorid (PVX) larning qalinligi 0,1- 0,15 mm bo'lgan pardalari, cho'zilish 
egri chiziqlarini yozadigan Polyani turidagi dinamometr, mikrometr, chopqichli 
pichoq, gidravlik o'quv pressi. 
Ishning bajarilishi:
Tekshirish uchun namunalar gidravlik pressda chopqich 
pichoq bilan kerakli shaklda kesib olinadi. Mikrometr bilan kurakchaning 
ishlatiladigap kesimining uzunligi, kengligi va qalinligi o'lchanib uning ko'ndalang 
kesim yuzi hisoblanadi. 
Namunalar dinamometr qisqichlariga mustahkam o'rnatiladi va turli 
haroratlarla hamda kuch qo'yilishining turli tezliklarida cho'ziladi. Namunalarning 
dinamometr isitgichida doimiy haroratga kelishi 15 minut, PETF uchun esa 140°C 
da 60 minut davom etishi kerak.
Quyida tajriba o'tkazish sharoitlari keltirilgan: 
Namuna 
Fazaviy holati 
Harorat
, °С
Cho'zilish tezligi, 
mm/min 
PE 
Kristall 
20, 40, 60, 80 
6 
PETF 
Amorf 
70, 80, 90, 140 
9 
PVX 
Amorf 
20, 30 
8, 15, 30 
Har bir tajriba bir xil egri chiziqlar olinguncha 3 marta takrorlanadi. 
Diagramma tasmasida chiqqan egri chiziqlarni 
σ
-
ε
koordinatalar sistemasiga 
o'tkaziladi. (
σ
- kattaligi qo'yilgan yuk f ning namunaning ko'ndalang kesim yuzi S
0
ga nisbatiga teng bo'lgan shartli kuchlanish;
ε
- nisbiy uzayish; u namuna 
uzunligining o'zgarishini namunaning dastlabki uzunligi l
o
nisbatiga teng). 
Grafiklarni chizishda diagramma tasmasidagi vertikal bo'yicha 
М
1
ning va 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

234 
gorizontal bo'yicha f ning yozilish masshtabini, shuningdek ularning turli cho'zilish 
tezliklarida o'zgarishini hisobga olish kerak. Kuch- deformasiya egri chiziqlaridan 
kristall polimerlarning qayta kristallanish kuchlanishi. 
σ
К
va amorf polimerlarning 
majburiy-elastiklik chegarasi 
σ
М
aniqlanadi.
Tajribalarning o'tkazish sharoitlari va natijalari jadvalga yoziladi
Namuna 
Tajriba harorati, 
0
С
Namunaning 
cho'zilish tezligi V, 
mm/min 
σ
К
, σ
М
Jadvaldagi natijalar asosida har bir cho'zilish tezligi uchun 
σ
К
yoki 
σ
М 
ning 
haroratta bog'liqlik grafigi chiziladi.
Topshiriq: 
1.
Har xil polimerlarning 
σ–ε
egri chiziqlarini o'rganing, 
σ
К
va 
σ
М 
arning 
haroratga bog'liqlik egri chiziqlarini izohlab bering. 
2.
Olingan egri chiziqlardan foydalanib berilgan cho'zilish tezligida amorf 
polimerlar uchun T
Sh
kristall polimerlar uchun T
S
aniqlang. 
3.
PETF namunalarini (T
Sh
dan yuqori haroratlarda) qizdirish haroratining 
dinamometrik
4.
Egri chiziqlar shakliga ta'sirini tushuntiring.
47- Laboratoriya ishi 
Polimerlar deformasiyalanishida gisterezis hodisasini o'rganish 
Ishning maqsadi:
Yuqori elastik polimerlarda cho'ziluvchanlik 
deformasiyasini kuchlanishga bog'liqligini o'rganish va mexanik yo'qotishlar 
koeffisientini hisoblash. 
Namuna va asboblar:
Polibutilmetakrilat, turli darajada choklangan 
butadien nitril kauchuklari asosidagi rezina bo'laklari (qalinligi 5 mm), kuch 
deformasiya egri chiziqlarini yozadigan KSJ-33 turidagi uzuvchi mashina, 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

235 
chopqichli pichoq, gidravlik o'quv pressi, planimetr. 
Ishning bajarilishi:
Gidravlik pressda chopqichli pichoq bilan namunalar 
kurakcha shaklida kesiladi va uzuvchi mashinaning qisqichlariga mahkamalanadi. 
Mashinani avval to'g'ri- namunani cho'zish, keyin teskari- namunani qisqartirish 
yo'nalishida ishlatiladi. Bu vaqtda yozuvchi qurilmaning diagramma tasmasida 
kuch qo'yish- deformasiya va kuch olish-deformasiya egri chiziqlari yoziladi. 
Gisterezis halqasi bilan chegaralangan maydon yuzasi namunani cho'zishda 
sarflangan ish A
1
bilan namuna qisqarishida bajarilgan ish A
2
orasidagi farqni 
ifodalaydi. Gisterezis xalqasining yuzasi planimetr bilan o'lchanadi. Mexanik 
yo'qotishlar koeffisienti k quyidagi tenglama bilan hisoblanadi: 
k = ∆А/A
1
Topshiriq:
Turli darajada choklangan rezinalarning mexanik yo'qotishlar 
koeffisientlarini solishtiring. 
48- Laboratoriya ishi 
Polimerlarning kristallanish kinetikasi 
Ishning maqsadi:
Polietilenning kristallanish izotermasini olish va uning 
kristallanishida tezlik doimiysini aniqlash. 
Namunalar:
Yuqori zichlikdagi polietilen. 
Asboblar:
silindrsimoi isitgich, EPV-2 tipidagi elektron potensiometr, 
laboratoriya avtotransformatori, T-16 tipidagi termostat, simobli shisha dilatometr, 
sekundomer. 
Ishning bajarilishi:
Simobli shisha dilatometrga namunani joylab, oldindan 
160-
180°С 
tacha qizdirilgan silindrsimoi isitgichga o'rnatiladi. Tajriba davomida 
haroratni elektron potensiometr va avtotransformator yordamida doimiy ushlab 
turiladi. O'qituvchi tomonidan berilgan (15-30 min) vaqt tugashi bilan, 122-
126°С 
ga keltirilgan silikon moyi to'ldirilgan termostatga tushiriladi. 
Izotermik kristallanish davrini kuzatishda dilatometrdagi simobni balandligi 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

236 
(h) har 5 minut ichida yozib boriladi. Olingan natijalarni jadvalga yoziladi. 
Shundan so'ng olingan natijalar asosida h va t orasidagi bog'lanish-kristallanish 
izotermasi chiziladi. Dilatometrni isitgichdan olib pastroq haroratli muhitta 
tushirilganligi sababli kristallanishning boshlang'ich davri hisobga olinmaydi. 
Vaqt oralig'idagi polimer qotishmasi hajmiy miqdori quyidagi nisbatdan 
topiladi:
; 
Олинган натижаларни
ga qo'yib, k 
va n ni qiymatini aniqlanadi. Buning uchun tg 
orasidagi 
bog'lanish chizmasi chiziladi. Ordinata chizig'ini kesishgan qismi tezlik konstantasi 
k va to'g'ri chiziq burchak tangensi esa, struktura parametri- n ni ko'rsatadi. 
t 
lgt 
h
t
h
t
- h
∞
tg 
Vazifa:
Kristallanish induksion vaqtini aniqlash; 1°C ga farq qiladigan 2 ta 
kristallanish haroratiga tegishli K ning qiymatini solishtirish; quyimolekulyar 
moddalarning kristallanishida ham tezlik doimiysining shu kabi o'zgarishi 
kuzatiladimi? Gomogen va geterogen kristallanish murtagining hosil bo'lishida 
paydo bo'ladigan struktura morfologiyasini ta'riflab bering. 
49- Laboratoriya ishi 
Polimerlarning tuzilishini fizik-mexanik xossllariga ta'sirini o'rganish 
Ishning maqsadi:
Zarb qovushqoqligini polikaproamid sferolitlari 
o'lchamiga bog'liqligini o'rganish. 
Namunalar va reaktivlar:
4x6x60 mm o'lchamli polikaproamid 
namunalari, fenolning suvdagi 6% li eritmasi. 
Асбоблар:
MIM-7 metallograf mikroskopi, MK-0,5-1 Koper mayatnigi, 
www.ziyouz.com kutubxonasi