Presentation investment climate of the Republic of Uzbekistan by Dr. Rustam Azimov, Governor of ebrd for Uzbekistan, Minister of Finance of the Republic of Uzbekistan Annual Meeting of the Governors of ebrd, Riga, 20 May 2000

4-мавзу. Истеъмолчи танлови назарияси

1. 
   Истеъмолчилар танлови ва нафлилик назариясининг асосий қоидалари.
   
2. 
   Нафлик функцияси, умумий нафлилик ва чекли нафлилик.
   
3. 
   Бефарқлик эгри чизиқлари ва уларнинг хусусиятлари. Чекли алмаштириш нормаси.
   
4. 
   Бюджет чизиғи ва бюджет чегараси.
   
5. 
   Истеъмолчи танлови масаласи ва уни график усулидаги ечими таҳлили.
   

94-630-39-91


Маърузачи: “Тармоқлар иқтисодиёти” кафедраси
катта ўқитувчиси Ғ.Т.Юлдашев

1. 
   Pindyck, Robert S., Daniel l. Rubinfeld. Microeconomics. Global Edition. – Copyright 2018, Pearson Education Limited, 2018. P. 787.
   
2. 
   Campbell R. McConnel, Stanley L. Brue, Sean M. Flynn. Microeconomics: Principles, Problems and Policies. -19 th ed. – New York. The McGraw-Hill Companies, Inc., 2012. P. 604.
   
3. 
   Андреу Мас-Колелл и др. Микроэкономическая теория.
   

Учебник. – М.: Дело и Сервис, 2016. - 630 стр.

4. 
   Тарануха Ю.В. Микроэкономика. Учебник. – М.: Дело и Сервис, 2011. - 580 стр.
   
5. 
   Нуреев Р. М. Курс микроэкономики. Учебник.- 3-е изд.- М .: Норма : ИНФРА-М, 2014. - 624 с.
   
6. 
   Sаlimov B.T., Yusupov M.S., Sаlimov B.B. Mikroiqtisodiyot.
   

Dаrslik. – T.: Iqtisodiyot, 2020. - 365 b.

2

1. Истеъмолчилар танлови ва нафлилик назариясининг асосий қоидалари

Истеъмолчилар танлови - истеъмолчиларнинг у ёки бу неъмат (товар ёки хизмат)ни истеъмол қилиш мақсадида харид қилиш бўйича қароридир.



Истеъмолчи танлови (consumer choice) — бу ресурслар (даромадлар) чекланган шароитда рационал истеъмолчи томонидан нафлилик функциясини
максималлаштирувчи танловдир.

*Д.Бернулли(1700-1782) – Базельский Университет.

• 
  “Нафлилик” терминини фанга швецариялик математик олим Даниэль Бернулли киритган.*
  
• 
  Нафлилик – бу неъматларнинг истеъмолчилар у-ёки бу эҳтиёжларини
  

қондириш
хусусиятидир.

• 
  Иқтисодиётда истеъмолчиларнинг мақсади товарларни истеъмол қилишдир.
  
• 
  Товарлар нафлиликка эга, яъни, улар одамларнинг эҳтиёжларини қондириш хусусиятига эга.
  
• 
  Рационал истеъмолчи ўз нафлилигини максималлаштиришга интилади.
  

Истеъмол назарияси қуйидаги постулаталарга
асосланади:

1. Истеъмолчилар барча неъматларни таснифлайди ва бир-бири билан солиштира олади.

2. 
   Истеъмолчи хоҳиши транзитивдир. Агар истеъмолчи А мажмуани В га нисбатан кўпроқ хоҳласа ва В мажмуани С мажмуадан кўра кўпроқ хоҳласа, унда у А мажмуани С мажмуага нисбатан кўпроқ хоҳлаган бўлади, яъни:
   
3. 
   Тўйинмаслик. Истеъмолчи ҳар доим ҳар бир неъматнинг камроқ қисмидан кўра, кўпроқ қисмини олишни хоҳлайди.
   
4. 
   Истеъмолчи суверенитети. Истеъмолчилар ўз танловида мустақил, уларнинг истак-хоҳишлари, диди ва таъби турлича.
   

6

Неъматларни туркумлаш ва солиштира олиш

Истеъмолчи А ва Б неъматлар мажмуасидан А мажмуани Б га (А>Б) ёки Б мажмуани А га нисбатан (Б>А) кўпроқ хоҳлаши ёки иккаласини ҳам нафлик даражаси бир хил деб қараши мумкин

>

=

Агар истеъмолчи А мажмуани В га нисбатан ва В мажмуани С мажмуадан афзал кўрса, унда у А мажмуани С мажмуага нисбатан ҳам афзал кўради:

A  B; B  C;  A  C.
Iste′mo^Тln^рin^аg^нto^з`^иyin^тm^иa^вsl^лig^иi ^{к *}

_> >
>

2. Нафлик функцияси, умумий нафлилик ва чекли нафлилик

Нафлилик функцияси – истеъмолчининг истеъмол қиладиган неъматлар ҳажми билан унинг ушбу неъматларни истеъмол қилиш натижасида оладиган нафлилиги даражаси ўртасидаги боғлиқликни ифодалайди

U  f
x₁,
x₂ ,...,
x_n 

бу ерда U- нафлик даражаси;X₁,X₂,……X_n- 1, 2, ..., n - неъматлар ҳажми.


Неъматнинг нархи, унинг умумий нафлигига эмас, балки чекли нафлилиги билан
^{белгиланади.} 9

Умумий нафлилик(Total utility)- неъматни истеъмол қилишдан олинадиган умумий қониқишдир.

Нафлик функцияси орқали нафақат умумий нафликни, балки чекли нафни ҳам аниқлаш мумкин. Чекли наф (нафлилик) (MU-Marginal utility) кетма-кет истеъмол қилинган қўшимча бир бирлик неъматдан олинган наф ёки умумий нафлиликнинг ўсган қисмидир.

Чекли нафлик - бу нафлик функциясидан бирор бир неъмат ўзгарувчиси бўйича олинган хусусий ҳосиладир.

MU_i
 U
X

i


бу ерда Xi- i-неъмат миқдори; MUi -i -неъмат бўйича чекли нафлик.

10

Бирор-бир неъматдан ҳар бир бирлик қўшимча истеъмол (бошқа неъматлар истеъмоли ҳажми ўзгармаганда) олдингисига нисбатан камроқ наф беради. Неъматнинг бу хусусиятига чекли нафликнинг камайиш қонуни дейилади.
Талабни аниқлашнинг асосида чекли нафлигининг камайиш қонуни ётади. Маълумки, истеъмолчи учун неъматнинг чекли нафлиги камайиб боради ва ишлаб чиқарувчилар қўшимча бирлик маҳсулот сотишлари учун неъмат нархини пасайтиришлари керак бўлади.
Умумий нафлик билан чекли нафликнинг ўзгариши қуйидаги иллюстрацияларда келтирилган