Projekt „Wiedza, kompetencje I praktyka to pewna przyszłość zawodowa technika

- 32 - 

 

  rzeczywistego?) uczucia, przeżycia, poglądy….. podmiotu lirycznego  

  ujawnione są bezpośrednio. 

- uczucia, przeżycia, poglądy….. podmiotu lirycznego ujawnione są w formie   

  opisu (czego?) np. stalowego, ponurego nieba, 

- poglądy podmiotu lirycznego wypowiadane są z zaangażowaniem, podmiot 

  liryczny posługuje się ironią, ujawnia dystans wobec wypowiadanych treści,  

  opisywanych osób. 

5. Jakim językiem wiersz został napisany? 

- wiersz obfituje w środki stylistyczne typowe dla …. 

- język utworu zbliżony jest do mowy potocznej….. 

- moją uwagę zwróciły licznie występujące…. (neologizmy, archaizmy,….) 

- w utworze dostrzec można słowa, zwroty, obrazy typowe dla …..(rzeka,  

  błoto, bezsens, nirwana, zniechęcenie, znużenie, tłum ...) 

6. W jakim gatunku się wypowiada? Co o tym świadczy? 

7. Co jest najważniejszego w kompozycji (np. powtórzenia, paralelizm)? 

   Jaką  funkcję pełni tytuł? 

8. Jaki jest temat utworu? Jaki problem porusza? Co opisuje? O czym mówi  

    wprost? Co można wyczytać pomiędzy wierszami? 

9. Jakie dostrzegasz motywy? 

10. Czy użyte zostały np. symbole, alegorie? 

11. Na ile tekst jest zbieżny z nastrojem, poglądami typowymi dla epoki,   

     w której powstał? 

12. Kto jeszcze o tym pisał? Do czyich poglądów autor nawiązuje? Jakie są  

     konteksty filozoficzne? 

13. Inne konteksty – biograficzne, estetyczne, społeczne, itd. 

14. Jak ty wiersz czujesz i oceniasz? 

15. Podsumowanie, wnioski. 

Przykład 1.1 

ARKUSZ EGZAMINACYJNY –POZIOM PODSTAWOWY 

TEMAT:  „Człowiek  igrzysko  boże”–  na  podstawie  wiersza  Wacława 

Potockiego  scharakteryzuj  barokową  wizję  świata  i  ludzkiego  życia.  Czym 

różniła się od niej wizja renesansowa (humanistyczna)? 

 

---

- 33 - 

 

Człowiek – igrzysko boże 

Cóż jest świat? Szachownica. Właśnie mu to służy. 

A ludzie co są? Szachy rozmaitej struży. 

Tu żywot białe pole, czarne śmierć zaswoi. 

Skoro hufce ze strony postawią obojej, 

Dwaj doświadczeni gracze usiędą za stołem; 

O, jakie bezpieczeństwo: pokusa z aniołem. 

Białym anioł, czarnym czart, i słusznie, hetmani, 

Nieproszona fortuna przyświeca i na niej 

Siła należy, ona nadzieją i strachem 

Miesza graczów, u niej met często w ręku z szachem. 

Prostą drogą stateczne zwykły chodzić rochy; 

Raz w prawo, drugi w lewo skacze rycerz płochy; 

Księża na krzyż; latają wszędzie wściekłe baby; 

Król tylko o jeden krok dokoła, chybaby, 

Co się więc trafia, że mu kto z bliska w nos dmuchnie, 

Uchyliwszy powagi, przeskoczy do kuchnie: 

Znośniejszy dym niżli strach. Mieszają się pieszy, 

Ale cóż, dalej kroku żaden nie pospieszy. 

W tej ci i świat, i ludzie położeni mierze, 

Stąd śmierć i żywot wiecznie oboje swych bierze. 

Prosto idą prostacy, nic to, choć leniwo; 

Rzadki żołnierz do nieba trafi, skacząc krzywo. 

Niech jak najświątobliwiej krzyżem władną księża. 

Pamiętajcie niewiasty na rajskiego węża: 

O was się naprzód kusił. Statek w ludziach kocham, 

Który należy, jako wspomniało się, rochom. 

Bóg z nieba spektatorem oraz tej gry sędzią, 

Własne sumnienie świadkiem; kto upadnie piędzią 

Z niechcenia, ratować go święty anioł zdole, 

Ale kto się na czarne gwałtem ciągnie pole, 

Kto śmierci w garło lezie, nie chce powstać z grzechu, 

Wiecznie ginie, diabłu się dostawszy do miechu. 

Ma anioł, ma i diaboł osobliwą puszkę, 

Do której chowa wziętą z swego pola duszkę, 

Więc tu każdy żołnierską niech obiera sobie, 

Żeby z białego pola położył się w grobie. 

Z czarnego się umykać, ba, co tchu, co pary 

Uciekać radzę, kiedy wieczne rodzi mary. 

Słowniczek figur szachowych: 

- roch – wieża, 

- rycerz – skoczek, 

- ksiądz – goniec, 

- pieszy – pionek, 

- baba – królowa (hetman) 

 

---

- 34 - 

 

MODEL ODPOWIEDZI 

1.Wstępne rozpoznanie całości:   

 

 

 

            0-2 

a) poszukiwanie nadrzędnego sensu utworu- walka dobra ze złem        

 

b) sformułowanie wstępnej hipotezy interpretacyjnej: 

  - ludzki los to walka lub życie ludzkie jest pełne kontrastów 

 

 

2. Nadawca – adresat: 

 

 

 

 

 

 

0-2 

a) kto do kogo mówi: 

- kreacja podmiotu lirycznego - ,,ja” liryczne („radzę”)   

- konstrukcja adresata monologu - ,,ty” liryczne – wszyscy ludzie. 

 

- relacje między podmiotem a adresatem:  identyfikacja. 

3.Elementy barokowego postrzegania świata: 

 

 

 

0-7 

 a) jaskrawe kontrasty, sprzeczności 

 b) antyteza czarnych i białych sił, życia – śmierci, anioła – diabła, 

 c) „szachiści” – siły niebieskie i diabelskie, 

 d) figury to to ludzie różnych stanów i zajęć, 

 e) wyliczenie powyższych stanów, 

 f) Bóg – obserwator i surowy sędzia poczynań ludzkich, 

 g) diabeł zbierający ludzkie dusze „z czarnych pól”. 

4.Barokowa wizja ludzkiego losu: 

 

 

 

 

0-5 

 a) człowiek zabawką w rękach sił nadprzyrodzonych, 

 b) niepewność losu, 

 c) zależność od przypadku, 

 d) strach przed Bogiem, 

 e) możliwość ocalenia przed upadkiem, 

 f) groźba mąk za świadome trwanie w grzechu. 

5.Analiza losów poszczególnych stanów: 

 

 

 

0-3 

 a) rycerzy, 

 b) ludzi prostych, 

 c) kobiet, 

 d) księży, 

 e) władców. 

6.Różnice w barokowej i renesansowej wizji świata i ludzkiego losu: 

0-3 

 a) konflikt skrajności zamiast „złotego środka”, 

 b) zmienność i niepewność zamiast ładu i spokoju, 

 c) niezrozumienie boskich planów – moc ludzkiego rozumu, 

 d) strach przed Bogiem – pojęcie Boga – Ojca (deus pater), 

 e)  człowiek  zabawką  w  ręku  Boga  –  człowiek  w  centrum  (teocentryzm –

 antropocentryzm. 

 7.Podsumowanie – wnioski: 

 

 

 

 

 

0-3 

 a) pełny wniosek – podsumowanie barokowej wizji świata i ludzkiego losu, 

    zestawienie z wizją renesansową, 

 b) częściowy wniosek - podsumowanie barokowej wizji świata i ludzkiego  

     losu, 

 c) próba podsumowania – jedna cecha barokowej wizji świata. 

  

---