Psixologik trening asoslari. N. Ismoilova

IZOHLI LUG'AT 
Agressiya- odamiarga, odamlar guruhiga nisbatan jismoniy yoki ruhiy zarar yetkazishga 
qaratilgan xatti -harakat. 
Agressiv hulq- inson bilan vaziyat o‘rtasidagi o‘zaro ta’siri natijasida vujudga keluvchi 
agressiv jarayon. 
Asabiylashish - odain organizmining barcha funksiyalarini o‘zaro hamda tashqi muhit bilan 
aloqasidagi nerv psixik zo'riqish. 
Aqliy xujum - muhokama qilinayotgan mavzu yuzasidan ishtirokchilarning aytgan fikriga 
hech bir shubha qilmaslik, aksincha har qanday ftkrni bildirishda to‘la erkinlik yaratib berishga 
qaratilgan interfaol usul. 
Barkamollik- insonning har tamonlama yetuklik darajasi. 
Bahs- munozara- bu faoliyatning diologik shakli bo'lib, turli fikrlar orasida boradigan 
shiddatli kurashni, suhbatni yuzaga keltirishdir. 
Birgalikda aziyat chekmoq - birovning xislari, fikrlarini tushungan holda unga ma’naviy 
dalda berish turi. 
Bosqich - biror bir faoliyatni bajarish ketma - ketligi. 
Guruh - odamlaming birgalikdagi faoliyat mazmuni yoki muloqotda bo‘lish harakteriga 
asoslangan ijtimoiy jamoa. 
Guruhiy norma - odamlami birgalikdagi faoliyat mazmuni yoki muloqotda bo'lishi 
xarakteriga asoslangan ijtimoiy qonun qoidalar tizimi. 
Yon berish - muloqot jarayonida shaxs o‘z ixtiyori bilan tobelik tarafdori bo'ladi. Ishonchli 
hulq - o‘zgalar huquqini poymol qilmagan holda o‘z huquqlarini himoya qila olishga qaratilgan 
huquq. 
Yo'riqnoma - mashq haqida aniq, qisqa, tushunarli axborotni berish. 
Kichik gruh - a’zolari birgalikdagi faoliyat bilan shug'ullanuvchi va bevosita shaxsiy 
munosabatlarda bo‘luvchi kishilaming kichik guruhi. 
Kuzatuvchanlik - shaxs hususiyatlaridan biri u kishining idrok qilish jarayonida narsalami 
kamdan-kam uchraydigan, ammo muhim tomonlarini payqab olishida namoyon bo‘ladi. 
Kompromiss - bu kelishuvchanlik, ya’ni “sen ham yutqizma, men ham yutqizmay” qabilida 
ish tutish, munozarali vaziyatdan kelishilgan holda chiqib ketish imkoniyatini izlashdan iborat 
holatdir. 
Konformlik - individning guruh fikrlariga tashqi tomondangina qo'shilib, ichki tomonidan 
qo‘shitmay o‘z fikrida qolishlik. 
Konflikt - kishilar va gunuhlar orasidagi kuchli salbiy hissiy kechinmalami keltirib 
chiqaruvchi to‘qnashuv. 
Kayfiyat - birorta emotsiyaning barqaror kechishi. 
Kinova - ma’qullashning yolg‘on ustidan kulishning bir ko'rinishi. «Maxfiylik” - trening 
jarayonida biror - bir guruh a’zosining hayotiga oid hissiyot, filer, axborotlar trening doirasidan 
chetga chiqmasligi. 
Mashq - o'zlashtirish maqsadida qayta-qayta bajaridigan harakatlar. 
Mashq qilish - ma’lum ko‘nikma va malakalami hosil qilishga, takomillashtirishga 
qaratilganjarayon. 
Mashq qilish usuli - zarur ko'nikma va malakalami hosil qilishga, takomillashtirishga 
qaratilgan jarayonning samaradorligini oshirish usuli. 
Mimika — noverbal muloqot vositasi bo'lib, o‘z fikr-mulohazalarini yuz ifodasi orqali 
ifodalash. 
Muammoli vaziyat — bilish ehtiyojini qondirishda tafakkur qilish sharti bo lgan psixologik 
vaziyat. 
Muloqot - ikki yoki undan ortiq odamlarning o‘zaro bir-biriga ta’sir etishi, axborot 
almashishi. 

---

115
Muloqatchanlik - kishilaming boshqalar bilan muloqotga tez kirishuvehanlik qobiliyati. 
Nizo — o‘zaro muloqotga kirishayotgan tomonlaming qarashlari, manfaatlarining mos 
kelmasligi natijsidagi to'qnashuv. 
Negativ munosabat - o‘azro muloqotdagi kishilaming bir-birlariga nisbatan salbiy hisiyotlar 
bilan munosabatda bo‘lishi Nizoli vaziyat — o'zaro ta’sir ko'rsatayotgan kishilaming qarama-qarshi 
fikrlarini to'qnashuv vaziyati. 
Prognoz qilish — treningdan kelib chiqqan holda uning samarasini oldindan 
ко
ra bilish. 
Psixologik zo‘riqish - insonning ruhiy jihatdan azoblanishi. 
Psixologik muammo - bu fikrlashni kengaytirishga, hayotga ijodiy yondashuvni 
shakllantimvchi vaziyat. 
Psixogimnastik mashqlar — kishini barkamollashtirishga, emotsional zo'riqishlami bartaraf 
etishga qaratilgan mashqlar majmui. 
Raqobat usuli — muloqot jarayonidagi bir kishining ikkinchi kishi ustidan hukmron boiishi 
va butunlay vaziyatni boshqarishi. 
Reaksiya — (lot. re — qarshi, action — harakat) psixologiya va fiziologiyada ichki va tashqi 
muhitning turli ta’sirlariga a’zolaming javob qaytarishi. 
Reiaksasiya - odamdagi jismoniy zo'riqishning psixik keskinligi tugashi natijasida bo'ladigan 
tinchlik, osoyishtalik holati. 
Rolli o‘yin — turli ijtimoiy rollami bajaruvchi kishilar orasidagi munosabatlami 
muvofiqlashtirishga qaratilgan mashqlar majmuasidir. 
Sust hulq — 
о
z huquqlarini himoya qilmaydigan, o'zgalar fikriga yon bemvchi va ulami 
yuqori qo’yuvchi hulq - atvor. “Tanishuv” o‘yini - gumhning barcha a’zolarini har jihatdan qulay, 
dadil tutishlari va o‘zaro ishonch hosil qilishga qaratilgan mashq. 
Trening - shaxsda mavjud boMgan yoki vujudga keladigan muammolami hal qilish uchun 
zarur bo'lgan bilim, ko‘nikma, malakalami hosil qilish maqsadida bahs- munozara, o‘yin, mashqlar 
orqali o’tkaziladigan mashg'ulotlar yig'indisi. 
Trening guruh — shaxslararo munosabatlar tizimida uning a’zolariga ta’sir 
ко
rsatib, ularda 
muloqot malakasini va o'zaro ta’sirini rivojlantirishga qaratilgan qisqa muddatli mashq turi. 
Trener — trening mashg'ulotlarini tashkil etib, bu jarayonni boshqamvchi shaxs. 
Usui - biror - bir faoliyatni bajarishning yo‘l-yo‘rig‘i. 
Faollik - tirik materiyaning umumiy xususiyati, tevarak - atrofdagi muxit bilan o'zaro ta’sirda 
bo'lishida namoyon bo'ladi. 
Flipchart qog'ozi - trening jarayonida qo'llaniladigan maxsus qog'oz. 
Frustratsiya — ma’lum bir maqsadga erishish yo'lida shaxs uchraydigan to'siq yoki o'siqlar
Frustratsion holat - inaqsadga erishish yo'lida to'siqlarga duch kelganida shaxs bpshidan 
kechiradigan holat 
Frustratsion tolerantlik - frustratsiya yuzaga kelganida uni tabiiy hoi sifatida qabul qilib, 
to'siqni yengib o'tishga boigan harakatga undovchi xulq 
Shaxs - ijtimoiy munosabatlarga kirishuvchi va ongli faoliyat bilan shug ullanuvchi odam. 
“Shu yerda va hozir” - guruhdagi muomala - munosabat mashg‘ulot jarayoniga bevosita 
aloqador, ya’ni hozirgi zamonga bog'liq bo‘lishi lozim. 
Emotsiya - (lot.emovek - uyg‘otish, to‘lqinlantirish) odamlarning sub’ektiv ifodalangan ichki 
yoki tashqi qo‘zg‘atuvchilar ta’siriga javob reaksiyasi. 
Emotsional ta ’sirchanlik - o ‘yinni boshlash u ch u n q ilin ad ig a n takliflarni jo n li, quvnoq 
tarzda aytilishi va ishtirokchilami harakatlarga keltirish jarayoni. 
Empatiya - (yunon yempatia - birgalikda dardlashmoq) boshqa-odamlaming psixik holatlarini 
tushunish va ularga hamdardlik qilish qobiliyati.
“Yagona mikrofon” - bir ishtirokchi so‘zlaganda, boshqalar unga diqqat bilan quloq solishi va 
gapini bo'lmasligi, birg'birining shaxsini hurmat qilishi. 
O ‘yin - k ish ila m in g ish - harak atlarin i, o dam lar o 'rta s id a g i o ‘zaro m unosabatlam i 
aks ettirishda ifodalangan va tevarak - atrofdagi borliqni bilishga qaratilgan faoliyat.
O ‘yinning jadalligi — o 'y in n i dav o m etish tezligi.

---

116
O ‘z — o ‘zini anglash — individning o ‘zi haqida n isb a ta n b arq a ro r anglangan 
tasavvurlar tizimi. 
Qo‘rquv - odamning o‘ziga yoki yaqin kishilariga taalluqli bo‘lgan haqiqiy yoki hayoliy xavf- 
hatarga nisbatan yuzaga kelgan emotsional holat. 
Hamkorlik - bu holat barcha ishtirokchilaming o'zaro manfaatlarini hisobga olgan holda 
muloqotda bo'lish va muammoli vaziyatni oxirigacha hal etishga intilishdir. 
Hissiyot - odamning yuksak ehtiyojlarini qondirish yoki qondirmaslik qobiliyatining 
mavjudligi va psixik obraz yarata olish natijasida uning tevarak - atrofdagi olamga bo'lgan 
munosabatlarining ongda aks ettiriiishidan iborat jarayon. 
Hulq - atvor normalari - jamiyat tomonidan qabul qilingan ahloqiy me yorlarga asoslangan 
hulq-atvor. 

---

117