Psixologiya fan sifatida. Psixologiya kasb sifatida

Psixologiya fan sifatida. Psixologiya kasb sifatida.

23-03 guruh talabasi

Sharipova nazokat

Psixologiya – grekcha «psyche» - jon, rux va «logos» - ta’limot, ilm so‘zlaridan iborat bo‘lib, inson ruxiy dunyosiga aloqador barcha xodisalar va jarayonlar uning predmetini tashkil qiladi. Biroq hozirgi davrda “jon” tushunchasi o‘rniga “psixika”ni qo‘llashda davom etmoqdamiz. Lingvistik nuqtai nazardan jon, psixika tushunchalari aynan bir xil ma’noni bildiradi. Lekin psixika tushunchasi bugungi kunda jondan kengroq ko‘lamga ega bo‘lib ham ko‘zga ko‘rinuvchi ham ko‘zga ko‘rinmovchi tomonlarini o‘zida aks ettiradi. Demak, qisqa qilib, psixologiyaning predmeti konkret shaxs, uning jamiyatdagi xulq-atvori va turli faoliyatlarining o‘ziga xos tomonlaridir, deb ta’riflash mumkin.

• Psixologiya – grekcha «psyche» - jon, rux va «logos» - ta’limot, ilm so‘zlaridan iborat bo‘lib, inson ruxiy dunyosiga aloqador barcha xodisalar va jarayonlar uning predmetini tashkil qiladi. Biroq hozirgi davrda “jon” tushunchasi o‘rniga “psixika”ni qo‘llashda davom etmoqdamiz. Lingvistik nuqtai nazardan jon, psixika tushunchalari aynan bir xil ma’noni bildiradi. Lekin psixika tushunchasi bugungi kunda jondan kengroq ko‘lamga ega bo‘lib ham ko‘zga ko‘rinuvchi ham ko‘zga ko‘rinmovchi tomonlarini o‘zida aks ettiradi. Demak, qisqa qilib, psixologiyaning predmeti konkret shaxs, uning jamiyatdagi xulq-atvori va turli faoliyatlarining o‘ziga xos tomonlaridir, deb ta’riflash mumkin.

• Psixologiya fan sifatida psixikaning faktlarini, qonuniyatlarini va mexanizmlarini o‘rganadi desak to‘g‘ri bo‘ladi. Hozirgi vaqtda psixologiya o‘zi o‘rganadigan alohida predmetiga, o‘zining alohida vazifalariga, o‘zining maxsus tadqiqot metodlariga egadir; uning psixologik muassasalar tarmog‘i (institutlari, labororiyalari, psixolog kadrlarni tayyorlovchi o‘quv yurtlari), ixtisoslashtirilgan kitob nashiriyotlari mavjud. Psixik faoliyat mexanizmlari u yoki bu psixik jarayonni amalga oshiradigan konkret anatomik-fiziologik apparatlarning ishlashini taqazo qilgani uchun ham psixologiya bu mexanizmlarning tabiati va harakatini boshqa fanlar (fiziologiya, biofizika, bioximiya, kibernetika va boshqalar) bilan birgalikda ochib beradi.

• Psixika to‘g‘risidgi dastlabki tasavvurga ega bo‘lish uchun dastavval psixika mohiyati bilan tanishamiz. Odatda, psixik xodisalar deganda ichki, sub’ektiv tajriba faktlarining (voqelikning) namoyon bo‘lishi tushuniladi, boshqacha aytganda psixika hayotning sezgi, idrok, xotira, tafakkur, hayol kabi har bir olingan yaqqol shakllaridan iboratdir. Ichki, sub’ektiv tajribaning o‘zi nimani anglatadi? Insondagi quvonch yoki zxerikish tuyg‘ulari, uning nimalarinidir esga tushirishi, biron bir hohish yoki intilish kechinmalari, xotirjamlik yoki hayajonlanish, xadiksirash hislarining barchasi shaxsning ichki dunyosi tarkibiy qismlaridir, ya’ni ularning hammasi sub’ektiv psixik hodisalar sanaladi.

• Subyektiv hodisalarning asosiy xususiyati – ularning bevosita sub’ektga taalluqliligidir. Agar inson idrok qilsa, sezsa, fikrasa, eslasa, xohish bildirsa, albatta ana shu hodisalarni bir davrning o‘zida tushunib (kuzatib) ham turadi. Inson intilsa, ikqilansa, bir qarorga kelsa, biz ularning barchasini sodir bo‘layotganligini anglab turamiz ham shuning uchun psixik hodisalar bizning ruhiyatimizda sodir bo‘lishidan tashqari, ular bevosita ko‘z o‘ngimizda namoyon bo‘lib turadi. Obrazli qilib aytganda, odamning ichki dunyosida turli hodisalar vujudga keladi, kechadi, odatda, shaxs bunday hodisalarni harakatlantiruvchi kuchi hamda ularning tomoshabini hisoblanadi.

• Yuqorida ta’kidlab o‘tilgan sub’ektiv hodisalar xususiyatidan kelib chiqqan holda ayrim psixologlar psixologiya fani sub’ektiv kechinmalarning paydo bo‘lishi va ularning kechishi bilan shug‘ullanishi zarur, uning asosiy metodi o‘zini-o‘zi kuzatish (shaxsning o‘z fikrlari, xis-tuyg‘ulari, xatti harakatlarini o‘zi kuzatishi) bo‘lmog‘i kenrak, degan xulosaga keladilar. Lekin psixologiya fanining keyingi davrdagi taraqqiyoti bunday cheklanganlik fanni mutlaqo ta’minlay olmasligini tasdiqladi.

• Psixologiya fanining o‘z oldiga vazifa qilib qo‘yadigan muammolari juda xilma-xil bo‘lib, u eng avvalo, psixik faoliyatning asosiy qonunini belgilash, uning rivojlanish yo‘llarini aniqlash, xar-bir psixik jarayonning asosida qanday mexanizm borligi, uning o‘zgarish jarayonlarini ochib berish masalalarini o‘rganadi. Shuning uchun ham ilmiy psixologiya boshqa barcha o‘rganilayotgan fanlar orasida eng asosiy fanlardan hisoblanadiki, uning jamiyat rivojlanishi bilan ahamiyati yanada ortib va takomillashib boraveradi.

• E’tiboringiz uchun rahmat!!!