PüSTƏ oruc qizi fərhadġ

Təkrar  istehsal  prosesi  – 
istehsalın,  bölgünün, 
mübadilə  və  istehlakın  üzvi  vəhdətindən  ibarətdir  Bu 
vəhdətin  əsasını,  bölgünün,  mübadilənin,  istehlakın 
xarakterləri  və  üsulundan  asılı  olduğu  maddi  rifahların 
istesalı  təşkil  edir.  Lakin  əmtəə  dövriyyəsi  istehsala 
birbaşa təsir göstərir. 
Buradan belə  görünür ki,  əmtəə  tədavülü  prosesi, 
məhsula,  mübadilə  forması  kimi  bazar  şəraitində  
tamamilə  istehsalın  xarakteri  ilə  müəyyən edilir  və onun 
vacib  şərti  kimi  çıxış  edir.  Tədavül  dairəsində    hər  bir 
istehsal  birliyinin  və  müəssisənin  fəaliyyətinin  real 
nəticələri real ictimai qiymətini alır. 
Müasir  bazar  şəraitində  təkrar  istehsalın  bütün 
məqamları, o cümlədən, əmtəələrin bölgüsü və tədavülü, 
başqa  sözlə  desək,  onların  alışı,  yaxud  satışı  prosesi 
dövlət nəzarəti və nizamlanması altında olmalıdır.  
Təsirli 
bazar 
mexanizmi 
vasitəçi-ticarət 
strukturlara,  konkret  istehlakçıların  müxtəlif  mallara  və 
xidmətlərə  olan  tələbini  etibarlı  ödəməyə,  malların 
vaxtında  alışının  təmin  edilməsinə,  istehsal  üçün  və 
xammalın  material  və  avadanlıqların  göndərilməsinə, 
sifarişlərin  yerləşdirilməsinə,  sahələrarası  kooperasiyanı 

---

 
30 
təşkil  etməyə,  istehsalçılar  və  istehlakçılarla  iqtisadi 
cəhətdən  sərfəli  olan  kommersiya  əlaqələrini  yaratmağa, 
minimal tədavül xərcləri ilə və minimum ehtiyatlarla mal 
hərəkətinin optimal formalarını seçməyə  imkan yaradır. 
Buna  görə  də,  maddi  təchizatın  və  satışın  müasir 
idarəetmə  sistemi  istehsal  vasitələrinin  bölgüsündə  və 
mübadiləsində  əmtəə-pul  münasibətləri  mexanizmindən, 
iqtisadi  nəzarət  və  həvəsləndirmə  prinsiplərindən  geniş 
istifadə edir. 
İqtisadi  və  sosial  inkişafın  müasir  mərhələsində 
əmtəə-pul  münasibətləri  yeni,  bazar  mexanizminə  xas 
olan  məzmuna  malik  olmuşdur:  onlar  sahibkarlığın 
hərtərəfli 
genişləndirilməsi, 
xüsusi 
mülkiyyət 
mexanizminin  inkişafı,  cəmiyyətin  şəxsi  və  milli 
rifahının artımı əsasında sosial problemlərin  maraqlarına 
uyğun olaraq istifadə edilməlidir. 
Əmtəə  -  pul  mexanizmindən  düzgün  istifadə 
edilməsi 
sahibkarların  təşəbbüslərinin  ümumdövlət 
maraqları  ilə  uyğunlaşdırılması  əsasında  istehsalın, 
bölgünün,  mübadilənin  və  istehlakın  effektivliyinin 
artırılması amillərini nəzərə almağa imkan verir.  
Bu  da  topdansatış  kommersiya  idarəetmə 
sisteminə əsaslı surətdə təsir göstərir. 
Müəssisə  və  firmalar  tərəfindən  istehsal  olunan 
məhsulun  satışı  bu  prosesin  əvvəlini,  istehlakçılara 
çatdırılması isə - onun başa çatdırılmasını bildirir. Hər iki 
mərhələ  ölkə  iqtisadiyyatının  stabil  inkişafını  və  onun  
effektivliyinin qaldırılmasını təmin edir. 
Kommersiya 
- 
vasitəçilik 
əməliyyatının 
sahələrarası  sistemi  üçün, bazarın inkişafı ilə, bir-biri  ilə 

---

 
31 
əlaqədə olan alış və satış funksiyalarını vahid bir proses 
kimi 
idarə 
etməyə 
obyektiv  imkanlar  yaranır. 
Kommersiya  strukturları  istehlakçıları  maddi  resurslarla 
təchiz  etməklə  yanaşı  istehsalçılara  təsir  edərək,  onları 
bazar  tədqiqatlarına  əsasən  istehlakçılar  üçün  lazım  olan 
keyfiyyətdə  və  çeşiddə  məhsul  buraxmağa  vadar  edir. 
İstehsal olunmuş məhsulu satmaqla onlar, eyni zamanda, 
istehsalı  və  bütün  qeyri-  istehsal  dairəsini  həmin 
məhsulla  təmin  olunması  məsələsini  də  həll  edir.  Bu  da 
öz 
növbəsində, 
mənfəətin 
artırılması,  mal-maddi 
dəyərlərin 
dövriyyəsinin 
sürətləndirilməsi, 
istehsal 
fondlarından  daha  yaxşı  istifadə  olunması,  əmək 
məhsuldarlığının  artırılması,  ehtiyatların  və  tədavül 
xərclərinin  aşağı  salınması  və  bunların  nəticəsində  - 
iqtisadiyyatın  gəlirliyinin  artırılması  ilə  bağlı  olan 
imkanlara şərait yaradır. 
Vasitəçi  –  ticarət  halqasının  fəaliyyəti  hazırda 
aşağıdakı bir sıra prinsiplərə əsaslanmalıdır: 
-
 
Marketinq  fəaliyyətində  strateji  planlaşdırmanın 
və  idarəetmənin  rolunun  artırılması,  bununla  da 
istehsal və məhsulun istehlakının sabitliyini təmin 
etmək,  iqtisadiyyatın  bütün  sahələrinin  əmtəə 
tədavülü dairəsinin   etibarlı fəaliyyəti üçün şərait 
yaratmaq. 
-
 
Hər  bir  ölkə  tərəfindən  müəyyən  mərhələdə  həll 
olunan  təsərrüfat-  siyasi  və  sosial  məsələlərdən 
asılı  olaraq  daha  effektiv  sahələrə  maddi  və 
maliyyə  axınlarının  yönəldilməsi  üzrə  iqtisadi 
prioritetlərin müəyyən edilməsi. 
-
 
Daxili  imkanların  hərtərəfli  səfərbər  olunması, 
maliyyə  və  maddi  resurslardan  səmərəli  istifadə 
və onlara qənaət edilməsi. 

---

 
32 
-
 
Məhsulun  göndərilməsi  və  daşınması  zamanı 
bazar  dövriyyəsinin  bütün  iştirakçıları:  istehsalat 
birlikləri,  kommersiya-vasitəçi  firma  və  şirkətlər, 
nəqliyyat və digər təşkilatlar tərəfindən təsərrüfat 
müqavilələri, kontraktları, sifarişləri ilə şərtlənmiş 
qarşılıqlı  hüquq  və  vəzifələr  əsasında  müqavilə 
öhdəliklərinə  əməl  olunmasına  görə  məsuliyyətin 
artırılması. 
-
 
Müəssisələr  tərəfindən  buraxılan  məhsulun  satışı 
və  maddi  resursların  alışı  prosesinin  təşkilinin 
səmərəli formasının yaradılması. 
-
 
Alıcıların  tələblərini  keyfiyyətli  və  səmərəli 
surətdə  ödəməyə  maddi  resurslarla  çevik  manevr 
edilməsinə,  onların  dövrililiyini  sürətləndirməyə  
imkan  verən  iqtisadi  şəraitin  yaradılması  və 
müvafiq marketinq alətlərindən istifadə olunması. 
Kommersiya 
əlaqələrinin 
formalaşdırılması 
prinsiplərinə  əməl  olunması,  vasitəçi-ticarət  sistemə 
istehsala fəal təsir etməyə, bu və digər mal və xidmətlərə 
olan  tələblə  təklif  arasında  uyğunsuzluğu  tapmağa, 
malgöndərənlərlə 
istehlakçılar 
arasında 
səmərəli 
kommersiya əlaqələrinin formalaşmasına imkan yaradır. 
Satıcılarla  alıcılar  arasında  olan  kommersiya 
əlaqələrinin 
təkmilləşdirilməsi, 
xüsusilə 
malların 
göndərişi  üzrə  birbaşa  uzunmüddətli  əlaqələrin  inkişaf 
etdirilməsi, 
obyektiv  qanunauyğunluqdur  və  az 
məsrəflərlə  daha  çox  son  nəticələrin  əldə  edilməsinə 
yönəldilmiş  bütün  bazar  mexanizminin  tərkib  hissəsini 
təşkil edir. 

---

 
33 
Problemi  daha  yaxşı  başa  düşmək  üçün 
kommersiya  əlaqələrini  bir  iqtisadi  kateqoriya  kimi  və 
onun növü kimi nəzərdən keçirək.