Q davranov, B. Aliqulov nanobiotexnologiya

Har xil turlar (organizmlar) DNK molekulasini
alohida zanjirlari qo‘shilib, yagona ikki zanjirli DNK molekulasini
hosil qilishiga gibridizatsiya deb ataladi.
Agar har ikki zanjirdagi nukleotidlami hammasi bir-biriga to‘liq 
komplementar bo‘lsa, 
qo‘shilish 
yengil va tez 
o‘tadi. 
Agar 
komplementarlik to‘liq boMmasa, zanjirlami bir-biriga qo‘shilishi va 
ikki zanjirli (dupleks) molekula hosil qilish sekinlashadi. Mana shu 
qo‘shilishni 
tezligini 
baholash 
asosida, 
dastlabki 
zanjirlami 
komplementarlik darajasi haqida xulosa qilinadi.
Barcha tirik organizmlarda faqat ikki zanjirli DNK faoliyat 
ko'rsatganligi sababli, 
«qayerda va qanday sharoitda DNK ni bitta
zanjiri hosil bo‘lishi mumkin?» 
- degan savol paydo boiadi. 
In vitro
(probirkada) sharoitidagi eksperimentlarda DNK ni alohida zanjirlari 
olingan. DNK molekulasini bufer eritmasida eritib 100°C da qizdiril- 
ganda, komplementar asoslar orasidagi vodorod bog‘lari uziladi va DNK 
molekulasi ikki alohida polinukleotid zanjirga ajraladi (43-rasm). Bu 
jarayon DNK ni denaturatsiyasi («erishi») deb nom olgan.
Ikki har xil tipga mansub bo'lgan DNK zanjirlarini arlashtirgandan 
keyin, eritmani sovutib, 65 °C da ushlab turilsa, zanjirlar boshqatdan bir- 
birlari bilan qo‘shilib, ikkizanjirli DNK hosil qiladi. Ikkilamchi spiralni 
qaytarilishi (gibridizatsiyasi yoki bu jarayon «otjig» deb atalgan) sodir 
bo‘ladi. Bunda gibrid molekulalar (duplekslar) ham har bir dastlabki 
turga spetsifik bo‘lgan molekulalar hosil bo‘ladi (43-rasm). 
Bir zanjirli
DNK ni otjigining tezligini analiz qilish orqali, dastlabki DNK
molekulalarini orasidagi farqni va o‘xshashlikni baholash mumkin.
76

---

Mana shu usul asosida «DNK-DNK» tipidagi duplekslami va «DNK- 
DNK» tipidagi birikmalami shakllantirish mumkin (44-rasm).
m
1-ko‘rinish
2-ko‘rinish
Duragay
dupleksi
43-rasm. DNK molekulasini gibridizatsiyasi bo ‘yicha о 'tkazilgan tajriba
sxemasi.
Denaturatsiya, 90-100°C 
DNK gibridizatsiyasi
г
Йщрииш! iiifaii 
ц
1!1ш4пТШШТ1ГШГГ1ПГ^ 
gibridizatsiya, 50-70°C
DNK Л DNK 
DNK | | DNK
44-rasm. DNK gibridizatsiyasining sxemasi.
77

---

DNK/RNK gibridizatsiyasi natijalarini analiz qilish U.Gilbertga 
genni mozaik tuzilishini ko‘rishga yordam berdi va bu XX asrda 
molekular biologiyada yirik yangilik sifatida tan olindi.