Qadın düz Ravikin üstünə gəlirdi. O, iri addımlarla yeriyir və qəribə tərzdə səndələyirdi. Ravik onu lap çatanda gördü. Gördü ki, rəngi avazıyıb, almacıq sümükləri çıxıb, gözləri az qalır hədəqəsindən çıxsın

 
40
O, iri çamadana tərəf getdi. Ravik gördü ki, heç nəyə əl vurmayıb. Qadın 
çamadandan qara rəngli bir jaket çıxarıb, onu sığalladı. Dümdüz, qəşəng çiyinləri 
var idi. Sonra bareti götürdü. Əvvəlcə jaketi, üstündən də plaşı geydi. 
– Belə yaxşıdır? 
– Bayaqkına baxanda, çox yaxşıdır. 
Onlar pilləkəni düşdülər. Mehmanxana sahibi getmişdi. Onun əvəzinə açarlar 
asılan yerdə növbətçi oturub məktubları yerəbəyer edirdi. Ondan sarımsaq iyi 
gəlirdi. Yanında səssiz-səmirsiz oturan xallı pişik də kişiyə baxırdı. 
Küçəyə çıxanda Ravik soruşdu: 
– Yenə də aclıq hiss eləmirsiniz? 
– Bilmirəm. Deyəsən, o qədər də yox… 
Ravik əl eləyib taksi çağırdı. 
– Yaxşı, onda «Bel Aror»a gedək, – dedi, – orada yüngül yeməklər olur. 
«Bel Aror» restoranında seyrəklik idi, çünki gecə yarıdan keçmişdi. Onlar ikinci 
mərtəbədə balaca, alçaq tavanlı zalda boş stol seçirdilər. İçəridə onlardan başqa bir 
kişi ilə qadın oturub pendir yeyirdilər. Arıq bir kişi də təkcə əyləşib, qabağına xeyli 
dəniz iblizi yığmışıdı. Xidmətçi gəlib, bulaşmış örtüyə narazılıqla baxdı, onu 
dəyişəsi oldu. 
– İki qədəh araq, – Ravik sifariş verdi, – soyuğundan. – Sonra qadına tərəf döndü: 
– Bir az içək, qəlyanaltı götürək. Zənnimcə, sizin üçün belə daha yaxşı olar. Bu 
restoran «Hors d’oeuvres» (4) ilə məşhurdur. Başqa heç nə olmur. Adam özü də 
istəmir. İstisi də, soyuğu da nə qədər istəsən, var, hamısı da çox yaxşıdır. 
Baxarıq… 
Xidmətçi arağı gətirib, dəftəçəsini çıxardı.  
– Bir qrafin də «Vin rose» (5). «Anjun»uz var?  
– Açığı var, çəhrayıdır… Baş üstə, müsyö, – Xidmətçi getdi. Qapıda başına lələkli 
qırmızı şlyapa qoymuş bir qadınla toqquşdu. Qadın onu itələyib, qabağına dəniz 
iblizi yığmış kişiyə tərəf getdi.( 
– Albert! – dedi. – Ay əclaf… 
– S.. s.. s, – deyə Albert ətrafına boylandı. 
– «S.. s.. s»nədir? – Qadın yaş çətirini stolun üstünə qoyub oturdu. Albert heç 
kefini də pozmadı. 
– Cheire (6), – deyib nəsə pıçıldamağa başladı.  
Ravik gülümsəyib, qədəhini götürdü: 
– Gəlin bunu birdəfəyə içək, – dedi, – nuş olsun! 
– Nuş! – deyə Joan da içdi. 
Qəlyanalıtını əl arabasınada gətirdilər. 
– Nə buyuracaqsınız? – Ravik qadına baxdı. – Zənnimcə, mən özüm seçsəm, yaxşı 
olar. 
O, bir boşqab doldurub qadının qarşısına qoydu. 
– Eybi yoxdur, xoşunuza gəlməsə də olar. İndicə yenə gətirəcəklər. Bu, hələ 
başlanğıcdır. 
Bir boşqab özü üçün doldurub, qadına fikir vermədən yeməyə başladı. Birdən hiss 
elədi ki, o da yeyir. İri dəniz xərçənglərindən birini təmizləyib qadına uzatdı: 

---

 
41
– Bunun dadına baxın, xırdalarından beləsi yaxşıdır, – dedi. – İndi «Pate Maison» 
(7) götürün. Ağ çörəklə əla olur. Sonra da şərab. Turş şərab… Sərindir… 
– Sizi çox əziyyətə saldım… 
– Bəli, lap restoran xidmətçisi kimi qulluq edirəm, – Ravik güldü. 
– Xeyr, doğrudan, əziyyətə salmışam. 
– Çörəyi tək yeyə bilmirəm, vəssalam. Mən də sizin kimi… 
– Mən yaxşı yoldaş deyiləm. 
– Niyə? – Ravik etiraz etdi. – Yemək üçün əla yoldaşlığınız var. Boşboğaz 
adamlardan, ucadan danışanlardan zəhləm gedir. 
O, Albertə tərəf baxdı. Həmin anda qırmızı şlyapalı qadın əlindəki çətiri stola vura-
vura ucadan nə üçün əclaf olduğunu ona başa salırıdı. Albert isə səbirlə qulaq asır, 
heç nəyi vecinə almırdı. 
Joan xəfifcə gülümsədi: 
– Mən elə şeyi bacarmaram. 
– Budur, yenə gətirdilər. İndi başlayaq, yoxsa əvvəlcə bir siqaret çəkək? 
– Siqaret yaxşıdır. 
– Oldu. Bu gün yaxşısını götürmüşəm. Ondakı qara tənbəki deyil… 
Qadının siqaretini yandırdı. Joan geri söykənib, dərin bir qullab vurdu, diqqətlə 
Ravikə baxdı. 
– Beləcə oturmaq nə yaxşıdır! – dedi və Ravikə birdən elə gəldi ki, o, indicə 
ağlayacaq… 
Qəhvəni «Kolize» kafesində içdilər. «Yelisey çölləri»nə baxan böyük zal dolu idi 
və onlar aşağıda – barda boş yer tapıb oturdular. Divarların yuxarı tərəfində şüşə 
qəfəslər asılmışdı, içəridə tutuquşular oturmuşdu, alabəzək tropik quşlar isə o yan-
bu yana uçuşurdular. 
– İndi nə edəcəyini fikirləşmisinizmi? – Ravik soruşdu. 
– Xeyr, hələ yox. 
– Bura gələndə müəyyən bir məqsədiniz var idi? 
Qadın tərəddüd etdi: 
– Xeyr, elə bir məqsədim yox idi. 
– Soruşmaq xatirinə soruşmuram. 
– Bilirəm. Deyirsiniz ki, nəsə işləsə məşğul olmalıyam. Özüm də istəyirəm. Hər 
gün də fikirləşirəm. Ancaq... 
– Mehmanxana sahibi deyirdi ki, aktrisasınız. Mən maraqlanmırdım, özü dedi... 
Adınızı soruşanda... 
– Adımı unutmuşdunuz? 
Ravik baxışlarını qaldırdı. Qadın da sakitcə ona baxırdı. 
– Bəli. Kağız yadımdan çıxıb mehmanxanada qalmışdı. Nə qədər elədim, yadıma 
düşmədi. 
– İndi bilirsiniz? 
– Bəli. Joan Madu. 
– Mən tanınmış aktrisa deyiləm. Həmişə xırda rollarda çıxış etmişəm. Axır 
zamanlar isə heç oynamamışam. Fransızca da yaxşı danışa bilmirəm. 
– Bəs hansı dili yaxşı bilirsiniz? 

---

 
42
– İtalyan dilini. Orada böyümüşəm. Bir az da ingiliscə, rumınca danışa bilirəm. 
Atam rumın idi. Ölüb. Anam isə ingilisdir, hələ də İtaliyada yaşayır. Ancaq yerini-
yurdunu bilmirəm. 
Ravik onun dediklərinin çoxunu eşitmirdi. Yaman darıxırdı və indi nə edəcəyini də 
bilmirdi. 
– Başqa heç nə əlinizdən gəlmir? – deyə nəsə demək xatirinə soruşdu. – 
Oynadığınız xırda rolları demirəm... 
– Gəlir. Ancaq onlar da bunun kimi şeylərdir... Oxumağı, oynamağı da bir az 
bilirəm... 
Ravik şübhəli nəzərlərlə onu süzdü. Heç deməzdin belə işlər əlindən gəlir. Onda 
nəsə bir ölgünlük, məchulluq vardı və gözəgəlimli deyildi. Heç aktrisaya da 
oxşamırdı. Halbuki bu, əsassız söz deyildi. 
– Belə şeyləri burada da eləmək olar, – dedi, – bunun üçün fransız dilini gözəl 
bilmək lazım deyil. 
– Elədir. Ancaq, gərək, onu tapasan. Tanış olmayanda, çətindir. 
Ravik birdən Morozovu xatırladı. «Şəhrizad»... Özüdür ki, var! Morozovun belə 
şeylərdən başı çıxmalıdır. Bu fikir beyninə yaman batdı. Onu bu nəmli-yağışlı 
gecədə bura gətirən o olub, indi də qoy yaxasını ondan özü qurtarsın. Boris, əvvəl-
axır, nəyə qadir olduğunu göstərməli idi. 
– Rusca bilirsiniz? – deyə soruşdu. 
– Lap az. Bir-iki mahnı bilirəm. Qaraçı mahnılarıdır. Rumın mahnılarına oxşayır. 
Niyə soruşursunuz? 
– Belə işlərdən başı çıxan bir nəfər tanıyıram. Bəlkə, köməyi dəydi. Ünvanını 
verərəm. 
– Qorxuram bir şey çıxmasın. Teatr sahiblərini yaxşı tanıyıram, onlara deməyin 
xeyri yoxdur. 
Ravik gördü ki, qadın onun belə asan yolla qurtarmağa çalışdığını duydu. Həqiqət 
olduğu üçün etiraz etdi: 
– Mən dediyim adam teatr sahibi deyil. «Şəhrizad» restoranında qapıçıdır. 
Monmartrda rusların gecə kulubudur. 
– Qapıçı? – Joan Madu başını qaldırdı. – Bu, başqa məsələ! Qapıçılar onlardan çox 
bilir. Buradan bir şey çıxar. Onu yaxından tanıyırsınız? 
– Bəli. 
Qadının birdən-birə belə işgüzar tərzdə danışması Raviki heyrətləndirdi. 
– Dostumdur. Adı da Boris Morzovdur, – dedi, – on ildir «Şəhrizad»da işləyir. 
Onların proqramı çox böyükdür, tez-tez dəyişir. Morozov inzibatçı ilə yaxındır. 
«Şəhrizad»da olmasa, başqa yerdə bir şey tapar. İstəyirsiniz, gedin. 
– Bəli. Nə vaxt gedim? 
– Ən yaxşısı axşam saat doqquzdur. Onda iş olmur, sizə vaxt tapar. Özüm də 
deyərəm. 
Ravik Morzovun onu yaxşı qarşılayacağını bildiyi üçün əvvəlcədən sevindi. 
Birdən-birə özündə rahatlıq duydu. Həmişə hiss elədiyi cüzi məsulliyət yoxa çıxdı. 
Bacardığını eləmişdi, sonrasını özü bilərdi.  
– Yorulmamışam, – dedi, – ancaq bilirəm ki, mənimlə burada oturmaq sizə xoş 
deyil. Mənə yazığınız gəldiyi üçün çox sağ olun. Mehmanxanadan qoparıb dərdimi 

---