Qarshi davlat universiteti roman german filologiyasi roman-german tillari kafedrasi
unregelmäBigen Verben-Doimiy bo’lmagan fe’llar
Yüklə 141,77 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. Nemis tilida fe’l zamonlarining sintaktik va semantik jihatdan tasniflanishi.
- Aktuelles Präsens da
| unregelmäBigen Verben-Doimiy bo’lmagan fe’llar. Ushbu turdagi fe‘llarga
quyidagilar kiradi:"sein, haben, werden" fe‘llaridir. Bundan tashqari doimiy bo‘lmagan fe‘llarga: modal fe‘l va kennen, nennen, brennen, rennen kabi fe‘llarni kiritishimiz mumkin. Har bir fe‘lning yasalish shakllari turlichadir. " Sein " fe‘li supletiv fe‘l hisoblanib, fe‘lning 3 asosiy shaklida turli o‘zgarishda bo‘ladi."Haben va werden" ushbu fe‘llar o‘zlarining undosh tovushlarini yo‘qotadi. " Stehen va gehen" fe‘llari hozirgi zamon , o‘tgan zamon va fe‘lning noaniq shakli bo‘lmish Partizip II da ham o‘zaro qarama-qarshilikni uchratishimiz mumkin. können, müssen konnte, musste gekonnt, gemusst wollen, mögen wollte, mochte gewollt, gemocht sollen, dürfen sollte, durfte gesollt, gedurft 1.2. Nemis tilida fe’l zamonlarining sintaktik va semantik jihatdan tasniflanishi. Bizga ma‘lumki, chet tillarni o‘rganish jarayonida grammatikaning ahamiyati beqiyosdir.Ayniqsa yevropa tillari ichida nemis tili grammatikasi juda murakkab hisoblanganligi uchun uni o‘zlashtirishda katta ma‘suliyat talab qilinadi.Jumladan fe‘l - so‘z turkumlari orasidagi eng muhimi sanaladi.Fe‘llar doimo harakat ma‘nosini bildirib,gapda doim muhim vazifalarni bajarib keladi.Bundan tashqari grammatikada harakat tushunchasi keng bo‘lib,ko‘pgina hodisalarni o‘z ichiga qamrab oladi. Bulardan har birining o‘ziga xos xususiy tomonlari bo‘lishi bilan birga ularning barchasi uchun umumiy bo‘lgan tomonlari mavjud, ya‘ni, bularning barchasi zamon bilan bog‘liq holda yuz beruvchi hodisalar hisoblanadi.Ularda ish- harakat bajarilishi albatta zamon, vaqt doirasida bo‘ladi.. Shunga ko‘ra ish -harakat zamon ma‘nosi bilan uning shakllariga ega bo‘lib keladi.Bu borada fe‘l so‘z turkumining zamon kategoriyasini semantik jihatdan tasniflab o‘rganish juda katta o‘rin tutadi.. Fe‘lning vaqt yo‘nalishidagi grammatik kategoriyasi asosan vaqt hodisasining vaqtga bo‘lgan munosabatini ifodalab keladi.Shunga ko‘ra bu jarayon murakkab hodisa bo‘lganligi uchun ularni to‘gri qo‘llash nemis tilini o‘rganuvchilar uchun va tarjimalarda,ilmiy,badiiy va ommabop asarlarni tarjima qilib ommaga yetkazishda ko‘pgina muammolarni vujudga keltirishi mumkin. Shu sababli zamon tizimining semantik tomonlari nemis tilidagi asarlarni o‘zbek tiliga, o‘zbek tilidagi asarlarni nemis tiliga tarjima qilinayotganda ushbu qirralarga alohida e‘tibor qaratilmog‘i lozim.Aks xolda tarjimani asl mohiyatini ochib berishda ko‘pgina muammolar uchrashi mumkin.Mana shu asoslarga fe‘lning zamon tizimi murakkab tizimlardan biri ekanligini anglab olish qiyin emas.Shuning uchun zamonning semantik xususiyatlarini tadqiq qilish,ularni o‘zbek tiliga to‘gri shakllarda yetkazib berish juda ham dolzarb hisoblanadi. Nemis va o‘zbek tillaridagi vaqt, ya‘ni zamon kategoriyasi klassifikatsiya nuqtai nazaridan bir-biridan farq qiladi. Bu kategoriya predikativ kategoriyalar sirasiga kiradi. U ifodalanayotgan
shunda-ki, u ko‘p ma‘nolilik (polisemantik) xususiyatga ega va ko‘p paradigmatik (xarakterli) va sintagmatik (yaxlit) ma‘nolarni bildiradi.Ya‘ni, asosiy, qo‘shimcha va ko‘chma ma‘nolarda ishlatiladi. Bu ma‘no komponentlari ma‘no sathining distinktiv belgilari hisoblanadi va zamon bilan aniq payt o‘rtasidagi muvozanatni hosil qiladi. Quyida Präsens zamonining polisemantik xususiyatlarini aniq payt bilan solishtirgan holda klassifikatsion tarzda izohlaymiz. Biz fikrimizni nemis tili fe‘l zamonining Präsens shakli orqali misollar asosida asoslab o‘tsak.Misol tariqasida Bruno Apitsning "Nackt unter Wolfen" asari va uning uzbek tilidagi Yanglish Egamova tomonidan qilingan tarjimalariga yondashsak. Nemis tilida grammatik zamon shakllari ob‘ektiv-real vaqtga nisbatan bir xil emas.Ob‘ektiv,ya‘ni anik vaqt va grammatik zamon quyidagi xususiyatga ko‘ra keng ma‘noda kompleks tarzda tushunishimiz lozim.Vaqt mazmuni bir jihatdan faqatgina aynan grammatik zamon bilan ifodalanmaydi,balki leksik vositalar ham ifodalanadi. Masalan. 1. Jetzt kommt er zurück. U hozir qaytib kelyapti. 2.Morgen kommt er zurück -U ertaga qaytib kelyapti. 3.Neulich kommt er zuriick.-U yaqindagina qaytib keldi.Bu gaplarda grammatik zamon shakllari emas,balki leksik vositalar yordamida turli xil zamon ma‘nolari ifodalanib kelmoqda.Mana shu holatga asoslangan holda Präsens zamonining polisemantik xususiyatlarini quyidagicha klassifikation tarzda izohlaymiz.1.Aktue11e Präsens da asosan nutq amalga oshayotgan payt bilan aynan bir vaqt chizigida,bir xil jarayonda sodir bo‘layotgan voqea va harakatlarni ifodalab keladi.2.Was bringst du da angeschleppt?-Sen nimani sudrab kelyapsan? Proll macht drüben die Liste fertig.-Pryol ro‘yxat tuzyapti.Ushbu gaplarda davomli jarayon nutq vaqti va kuzatish vaqti bilan bir vaqtda ro‘y bermoqda. 1. Ich höre immer, dass es teuer ist,alt zu werden.-Qarilik qimmatga tushishi haqida doim eshitardim.(das iterate Präsens hozirgi zamon davom fe‘li) .Bu gapda "immer" so‘zi kuzatuv vaqtini aniqlashtirmoqda. Umumiy xulosa va fikrlar, qaytarilib turadigan yoki muntazam amalga oshadigan voqea va ish harakatlar,kuzatish natijalarning barchasini Generelle Präsens umumlashtirib turadi. .Z.B.Was können die schon unternehmen?-Xo‘sh,ularning qo‘lidan nima kelardi? . Mahbuslar soqchisiz yurishadi,uqdingmi? Bunda hali bo‘lib o‘tmagan voqea hodisa yoki ish- harakatni Präsens orqali kelajakka ya‘ni bu jarayon aktual bo‘lgan,bo‘lib utishi yoki amalga oshrilishi ko‘zda tutilgan vaqtga o‘tkaziladi.Bu Futurisches Präsensning aniq vaqt ma‘nosi payt holi yordamida aniqlashadi.Bu holat o‘zbek tiliga kelasi zamon maqsad fe‘li, kelasi zamon gumon fe‘li shakllari orqali tasvirlanadi.Masalan 1..Es kommt morgen fort.-U ertaga ketadi. "Morgen" leksik birligi orqali nutq vaqtigacha kechmagan jarayon ifodalanadi.2.Es wird Zeit, dass du Englisch lernst."-Vaqti kelib,sen inglizcha gapirishga majbur bo‘lasan. Es wird Zeit-jumlasi orqali jarayon vaqti hali oldindaligi oydinlashadi. Das historische Präsensning asosiy vazifasi hikoya qilinayotgan voqeani jonlantirishdan iborat.Bunda zamon ma‘nosi kontekst ma‘nosi orqali aniqlashtiriladi Z.B."Dann brüllen sie draussen wie die Löwe''-Unda ular tashqarida xuddi ayiqdek bo‘kirishadi. O‘z o‘rnida shuni aytishimiz mumkinki, Präsens zamoni Aktuelles Präsens hozirgi zamonning asosiy ma‘nosi, historisches Präsens va Futurisches Präsens ko‘chma ma‘nosi, Generelle Präsens va uning muqobillari ko‘shimcha ma‘nolarni ifodalab keladi. a) Aktuelles Präsens da, asosan, nutq amalga oshayotgan payt bilan aynan bir vaqt chizig‘ida, bir xil momentda yuz berayotgan voqea va ish-harakatlarni ifodalanadi. Uning shartli belgilari: Aktz=Sprz=Betrz, -Mod, + Colloqu, +/-Adv Yüklə 141,77 Kb. Dostları ilə paylaş:
|