Qarshi muhandislik iqtisodiyot institut iqtisodiyotda axborot kommunikatsion texnologiyalar va tizimlar

Elektr aloqada billing 
– telekommunikatsion
xizmatlardan foydalanish to’g’risidagi axborotlarni
yig’ish, ular qiymatini baholash, abonentlarga schetlarni
taqdim etish, to’lovlarga ishlov berishga javobgar
bo’lgan aloqa korxonasida yuz beruvchi jarayonlar va
qarorlar majmuasidir.

---

Xalqaro internet tarmoqida billing tizimiga quyidagi ta‘riflar ham berilgan
.
Billing tizimi
– billing biznes-jarayonlarni qo’llab-quvvatlashning amaliy
dasturiy ta‘minoti.
Billing - telekommunikatsiya turidan qat‘iy nazar, aloqaning barcha tijorat
operatorlari (turg’un va mobil aloqa operatorlari, internet- telefon, virtual 
operatorlar, internet-provayderlar, tranzit-raqamli
trafik operatorlari
, raqamli
televidenie provayderlari) faoliyatining muhim komponentidir. Ushbu
xizmatlarni ko’rsatuvchi sub‘ektlarni billing tizimisiz tasavvur etib bo’lmaydi.
Billing tizimi (BT) 
- hisob-kitoblarning avtomatlashtirilgan tizimi
(HKATASR).
Billing tizimi (BT) -
axborot billing tizimi
(ABT- IBS).
Ta‘kidlash joizki, billing tizimi (BT) nafaqat mobil aloqasi operatorlari
tomonidan foydalaniladigan tizimdir. BT, shuningdek, an‘anaviy (turg‗un, 
simli) aloqa operatorlari tomonidan ham foydalaniladigan tizim
hisoblanadi. Uning yordamida kichik ofislarda ham telefon orqali kim, 
qachon qo’ng’iroqni amalga oshirganligi, so’zlashuv qancha davom
etganligi hisobga olinadi. IP-telefon, internet-provayderlar ham billing 
tizimi keng qo‗llaniladigan sohalardir.

---


Har qanday billing tizimi aniq ma‘lumotlar bazasini boshqarish
tizimi (MBBT) asosida yaratiladi. Chunonchi, hozirda dunyo
miqiyosida mavjud bo‗lgan aksariyat billing tizimi «Oracle» 
MBBT asosida yaratilgan. MBBT ichida, shuningdek katta
hajmdagi axborotlar uchun mo’ljallangan Amdocs, 
Huawei,Convergys, Ericsson, LHS Telekommunikation, 
«Sybase», «Informix» kabi tizimlari mavjud. Bundan tashqari
hozirgi kunda quyidagi nomdagi billing tizimlari ham dunyo
mamlakatlarida keng foydalanilmoqda: BIS, Flagship, CBOSS, 
Arbor, Bill-2000-prepaid.14

Billing tizimlari dunyo bozorida 2010 yildan boshlab liderlikni
Amdocs kompaniyasi (hissasi 27 %), Huawei kompaniyasi
(hissasi 8 %), Oracle va Convergys kompaniyalari (hissalari
mos ravishda 6 %dan), Ericsson kompaniyasi (hissasi 5 %) 
egallab kelmoqda.