Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

Atmosferaga bo`lgan ta‘sirlari
Neft, neft mahsulotlari va gazlarni tashishda ham, atmosferaning bug`lanishi, quvurlarni ishdan chiqish va ularning tarkibiga kiruvchi qurilmalarni, asbob va anjomlarni nosozligi natijasida sodir bo`ladi. Ayrim
hollarda havoga tarqalayotgan gazlar va yerga to`kilgan neft va neft mahsulotlari (ayniqsa, botqoqli joylarda) yoqib yuboriladi. Yonish jarayonida zararli moddalar: uglerod oksidi, oltingugurt angidrit va boshqalar hosil bo`ladi. Oltingugurt angidrid (SО<sub>2</sub>) inson va o`simliklar uchun zaharli modda hisoblanadi. Bu rangsiz, kuchli hidli gaz bo`lib, uning
havodagi kontsentratsiyasi 20 – 50 MGF m<sup>3</sup> bo`lganda nafas yo`llarini, kuz likopchalarini yallig`lanishini sodir etadi. Undan yuqoridagi kontsentratsiyasida bug`ilish, xo`shidan ketish xodisalari sodir bo`ladi. Nam atmosfera havoda SО<sub>2</sub> suv tomchisi bilan sulfat kislotasining aerozalini hosil qiladi. Nafas olganda, nafas yo`llari va kuz qopqog`ini yallig`lantiradi. Undan tashqari, o`simliklarda tana jarohatlarini hosil qiladi.
Yerga to`kilgan neft va uning mahsulotlarining yonishi natijasida yerdagi o`simliklar va yashovchi tirik organizmlar nobul bo`ladi.

1. Neft mahsuloti vagazlarni ruxsat etilgan kontsentratsiyalari.

Har qanday moddalar singari neft, neft mahsulotlari va gazlar ham, ma‘lum zararli ko`rsatgichlarga egadirlar. Shuning uchun har bir moddaning zararli xususiyatlarini hisobga olib, ularning atmosfera, suvdagi ruxsat etilgan kontsentratsiyalari belgilangan (PDK). Moddalarning ruxsat etilgan kontsentratsiyada insonlar organizmida cheksiz vaqt davomida, patologik o`zgarishlar yoki kasalliklar sodir bo`lmaydi.

Masalan, neft mahsulotlarining suvdagi ruxsat etilgan kontsentratsiyasi: baliq xo`jaligi uchun 0.05 MG/l, ichimlik suvlari uchun 0,1 MG/l ga teng.
Zararli moddalarning ruxsat etilgan kontsentratsiyasi ikki ko`rinishda belgilanadi: o`rtacha sutkalik va bir marotaba (razovaya). Moddalarning bir marotaba ruxsat etilgan kontsentratsiyasi, shu moddalarning ishlab

chiqarish joylari uchun belgilangan, ya‘ni inson shu joyda qancha vaqt bo`lishligi aniqlanadi. O`rtacha sutkalik ruxsat etilgan kontsentratsiya ko`rsatgichida, inson cheksiz vaqt davomida o`z faoliyatlarini davom ettiradilar. Quyidagi jadvalda aholi yashaydigan joy havosidagi ayrim moddalarning ruxsat etilgan kontsentratsiyalari keltirilgan.

Modda	PDK, MG/m^3		Modda	PDK, MG/m^3
	Yukori bir marotaba	Urtacha sutkalik		Yukori bir marotaba	Urtacha sutkalik
Ammiak	0.2	0.2	SO2	0.5	0.05
Benzin	5	1.5	H2O	0.008	0.008
Butan	200	-	Uglerod oksidi	3	1
Metenol	1	0.5	Этилен	3	3

Bir vaqtning o`zida atmosferada bir nechta zararli moddalar mavjud bo`lsa, ularning umumiy kontsentratsiyalar yig`indisi birdan katta bo`lmasligi kerak.

С=с₁/ПДК₁ + с₂/ПДК₂ + . . . . . . + с_n/ПДК_n ≤ 1

Bu yerda: с₁ с₂ . . . . . . с_n – bir joydan zararli moddalarning kontsentratsiyalari.

PDK₁, PDK₂, PDK_n – zararli moddalarning maksimal ruxsat etilgan kontsentratsiyalari
Adabiyotlar

1. И.A, Бунчик. “Транспорт и хранение нефти нефтепродуктов и газа “

2. A, Бобровский. “Проектирование и эксплатация нефтегаза и газохранилищ”