Qarshi muxandislik iqtisodiyot instituti iqtisodiyot faqulteti «menejment» kafedrasi

Mavzu buyicha nazorat savollari:

1. 
   Bojxona xaqidagi qonun xujjatlarini buzilishi tushunchasi?
   
2. 
   Javobgarlik sub‘ektlari?
   
3. 
   Fukarolar va mansabdor shaxslarning javobgarligi?
   
4. 
   Yuridik shaxslarning javobgarligi?
   
5. 
   Bojxona xaqidagi qonun xujjatlarini buzganlik uchun beriladigan jazo turlari?
   
6. 
   Kontrabanda tushunchasi?
   
7. 
   Kontrabanda uchun javobgarlik?
   
8. 
   Jinoyat tarkibi tushunchasi?
   
9. 
   Jazo belgilash muddati?
   
10. 
    Tovar va transport vositalarini musodara qilish?
    

FANGA OID IZOXLI LUGATLAR VA IBORALAR


Avizo — uzaro xisob-kitoblar xolatidagi uzgarishlar tugrisida bir kontragentning ikkinchi kontragentga junatadigan xabari, shu jumladan uning xisobvaragiga utkazmalar kelib tushgani xaqida, akkreditiv ochilishi va xokazolar tugrisida bank tomonidan mijozga yuboriladigan xabarnoma.
Avtarkiya — mamlakatning jaxon bozoridan ixtiyoriy yoki majburiy tarzda maxdudlanish siyosati, davlatning xujalik jixatidan aloxida yashashi. Olib kiriladigantovarlarga yuqori cheklash bojlarining belgilanishi, boshqa mamlakatlar bilan iqtisodiy va savdo aloqalarini rivojlantirishga tuskinlik kiluvchi shart-sharoitlarni yaratish avtarkiyaning asosiy vositalari xisoblanadi.
Avtomatik barqarorlashtiruvchilar – iqtisodiyotdagi uzgarishga darxol munosabat bildiruvchi, davlat tomonidan biror-bir kadam kuyish zaruratisiz jami talabning uzgarishiga YaIM darajasining munosabatini yumshatadigan iqtisodiy mexanizm.
Avuarlar — mijozning bankdagi turli aktivlari, mol-mulki, pul mablaglari. Kupincha bankning xorijda joylashgan boshqa bankning xisobvaraklarida bulgan chet el valyutasidagi pul resurslariga, kimmatli kogozlari va oltinga nisbatan qullaniladi. Biror-bir mamlakatga tegishli bulgan bunday mablaglarning jami uning chet el avuarlarini tashkil etadi.
Adaptiv ko’tishlar (adaptaive expestations) — utmishda; jaraynni rivojlantirish tamoyshtlarini ekstrapolyatsiya qilish asosida yuz beradigan uzgaruvchan miqdorlarning bulgusi qiymatiga nisbatan iqtisodiyot agentining ko’tishlarini shakillantirish.
Advalor tarif –import qilinadigan tovarlar qiymatiga foizlarda belgilanadigan boj.
Ayirboshlash kursi— ayirboshlash chogida ikki mamlakat valyutalari urtasidagi nisbat.
Akkreditiv — xujjat, bir moliya-kredit muassasasining boshqa shunday muassasaga tovar yoki xizmat uchun xak tulashni yoki takdim etuvchiga muayyan summani tulashni topshirishi. Pul va tovar akkreditivlari mavjud.
Aktiv savdo balansi — mamlakat ekslorti ning uning importidan oshib ketishi.
Aktivlar - pullar, kimmatli kogozlar, bank depozitlari kuchmas mulk va iqtisodiyot agentlari mulkining boshqa ob‘ektlari .
Aktsept — tulov xujjatining qabul qilinishi: takdim etilgan tulov xujjatiga rozilik ifodasi.
Aktsiz — tovar yoki xizmat narxiga kiritiladigan bilvosita solikning turi.
Aktsiya — aktsiyadorlik jamiyatiga sarmoya kuyilganligidan guvoxdik beruvchi va foydaning bir qismini dividend kurinishida olish xuquqini kafolatlaydigan kimmatli kogoz.
Aktsiya kursi — aktsiyaning sotilish narxi.
Aktsiyadorlik jamiyatn — aktsiyalarni sotish vositasida pul mablaglarini markazlashtirishta asoslanib tashkil etilgan xujalik tashkiloti. Aktsiyadorlik.jamiyatining ishtirokchilari (ak-tsiyadorlar) uning majburiyatlari buyicha javob bermaydilar va jamiyat faoliyati bilan bog’liq, zararlar xatariga uzlariga tegishli bulgan aktsiyalar klimat doirasida javob beradilar.
Arbitraj— turli bozorlarda tovarlar, valyuta va boshkd akgivlarni sotish chogida narxlardagi farkni uzlashtirish yuli bilan foynda olish.
Auktsion (kimoshdi) — ochiq savdo bunda sotilayotoan mol-mulkka egalik xuquqi savdo paytida eng yuqori narxni taklif etgan xaridorga utadi.
VV chizigi— foiz stavkasi bilan ishlab chiqarish ichki xajmining kombinatsiyasi, tulov balansining muvozanatini ta‘minlaydi.
Balans — uzaro borlangan, biror-bir xodisa yoki jaraenni uning ayrim tomonlarini takkoslash yuli bilan tavsiflaidigan kursatkichlar tizimi; daromadlar bilan chiqimlar urtasidagi ayirma.
Banknot — emissiya banklari chiqaradigan kogoz pullar; ban­kir nomiga veksel, bankir nomiga karz majburiyati.
Barter— pul yordamisiz amalga oshiriladigan tovar ay i rbo sh l an i shi.
Barter savdosi — pul xisob-kitoblarini jalb etmasdan turib, bir tovarni boshqasiga tugridan-tugri almashtirish.
Bevosita chet el investitsiyalari— xorijdagi korxona, yer va boshk,a investitsiya tovarlariga doyr xaqikatdagi investitsiyalar, u investorga sarmoyani joylashtirish ob‘ektini nazorat qilish imkoniyatini beradi.
Biznes-reja — firma tashkil etadigan ishlab chiqarish (xizmatlar)ni ta‘minlash maqsadlari, yullari va vositalarining kisiacha bayoni, Investiniyalarni asoslash va investorlarni jalb etish uchun xam foydalaniladi.
Bilvosita soliklar — muayyan tovar va xizmatlarga doyr soliklar, tovar narxiga ustama kuyish orqali undiriladi.
Birja — tashkiliy jix.atdan rasmiylashtirilgan, doimiy asosda faoliyat kursatuvchi bozor, unda tovarlar (tovar birjasi), kimmatli kogozlar (fond birjasi). chet el valyutasi (valyuta birja-si) savdosi amalga oshiriladi.
Boj — solik. turlaridan biri, chegara orkdli kelib tushadigan (olib kelinadigan, olib chiqiladigan) tovarlardan undiriladi.
Boj tarifi — tovarlar guruxlari buyicha bir tizimga solingan bojlar ruyxati.
Bojxona boji — chegara orkdli utkaziladigan tovarlarga doyr solik,- Olib kirish va olib chitsish uchun bojxona bojlari mavjud.
Bojxona ishi – O’zbekiston Respublikasining bojxona chegarasi orqali tovarlar va transport vositalarni olib o’tish, boj tulovlarini undirish, bojxona rasmiylashtiruvi, bojxona nazoratini amalga oshirish tartibi, xamda siyosatini amalga oshirishning boshqa vositalaridan iborat.
Bozor xajmlarini kupaytirish samarasi— xalqaro savdo ta‘sirida monopolistik rakobat bozori xajmining kupayishi, buning natijasida iste‘molchilar avtarkiya sharoitlariga qaraganda tovarlarni ancha keng tanlashga muvaffak, bo’ladilar.
Bozorning davlat tomonidan tartibga solinishi — davlatning bozor mexanizmlari faoliyatiga aralashuvi, iqtisodiyotga ma‘muriy (qonun xujjatlari va xokimiyat ijroiya organlarining ularga asoslangan xarakatlari), ikgisodiy (valyuta moliya, pul-kredit, byudjet-solik va xokazo) usul va vositalar orqali ta‘sir kursatish.
Bretton — Vud tizimi — 1944 yilda yaratilgan Xalqaro valyuta tizimi. Uning asosiy unsurlari quyidagicha: oltin-dollar standarti; AK.SH xukumati tomonidan kafolatlangan chet el markaziy banklariga dollarni oltinga almashtirib berish; valyutaning bozor kurslari oltin yoki dollar paritetining +-1% doirasida kayd etiladi; vlayutani xalqero miqyosda tartibga solishni Xalqaro valyuta fondi amalga oshkradi.
Broker — mijozlarning topshirigi bilan va ularning xisobiga bitimlar tuzish paytida xarakat kiluvchi vositachi, agent ulardan komission xak (vositachilik xaqi) oladi.
Butun jaxon bojxona tashkiloti (BBT) – uz faoliyatini 1994 yil oktyabrdan boshlagan, unga kadar 1952 yilda bojxona xamkorlik kengashi sifatida ish yuritgan.
Valyuta — mamlakatning muomalada bulgan pul birligi.
Valyuta kursi — bir mamlakatning boshqa mamlakat pul birligida ifodalangan pul birligi kursi.
Valyuta nazorati— milliy valyutani olib chiqishni cheklashga yunaltirilgan va tulov balansining yomonlashuviga karshi qullaniladigan xukumat siyosati. Odatda maxalliy valyutaning kursi oshganda qullaniladi.
Valyuta operatsiyalari — mulkchilik xuquqi va valyuta boyliklariga doir boshqa xuquqlarning o’tishi bilan bog’liq operatsiyalar, shu jumladan tulov vositasi sifatida chet el valyutasidan foydalanish bilan bog’liq,operatsiyalar.
Valyuta boskini— chet el valyutasining Markaziy bank tomonidan xarid qilinishi (sotilishi). u belgilangan valyuta kursini ushlab turishga yeki uzgaruichan va­lyuta kursiga zarur yunalishda ta‘sir kursatishga intiladi.
Valyuta cheklashlari— boshqa davlatlar valyutalari bilan operatsiyalarni tartibga soladigan xukumat chora-tadbirlari.
Valyutaning konvertatsiyalanuvchanligi— mazkur mamlakat valyutasining boshqa mamlakatlar valyutasiga erkin ayirboshlanish va barcha operatsiyalarda cheklashlarsiz chiqish kobiliyati. Tulik va cheklangan konvertatsiyalanuvchanlik mavjud.
Valyutaning urnini bosish — maxalliy valyutaning urniga yoki u bilan yenma-yon chet el valyutasidan muomala vositasi sifatida foydalanish.
Giperinflyatsiya (uta inflyatsiya) — narxlar va muomaladagi pul massasining goyatda tez usishi bilan ta‘riflanadigan inflyatsiya turi. Giperinflyatsiya davrida narxlar usishining yillik. suratlari 10000% dan oshib ketadi
Davlatnnng tashqi karzi — davlatning xorijiy fukarolar, korxonalar va boshqa mamlayugglardan karzi.
Devalvatsiya -xukumat yoki Markaziy bankning
qaroriga kura maxdlliy valyutaiing belgilangan ayirboshlash kursining chetel valnggasiga nisbatan pasayishi.
Devizlar — xalqaro xisob-kitoblarda qullaniladigan, chet el valyutasidagi tulov vositalari.
Depozit — saklashga topshirilgan pul summasi yoki boshqa xil boylik: kupincha banklarga pul summalari yoki kimmatli kogozlarning omonatlari sifatida qullaniladi.
Demping— tovarning tashqi bozorda tannarxi yoki ichki baxosidan past narxlarda sotilishi. Dempingning doimiy, sporadik va shafkatsiz turlari mavjud.
Dempingga karshi boj— tovar dempingidan kurilgan talafotlarni qoplash maqsadida import kushuvchi mamlakatda joriy etiladigan vaqtincha yigim, u ichki va dunyo bozorlaridagi narxlar urtasidash fark xajmida bo’ladi.
Deflyatsiya — ikisodiyotda narxlar urtacha darajasining tushib ketishi, inflyatsiyaga qarama-karshi jarayon.
Diversifikatsiya — bevosita bir-biri bilan boglanmagan kuplab ishlab chiqarishlarning bir vatdagi rivojlanishi; firma ishlab chiqarishining diversifikatsiyasi — firma tarkibida bir-biri bilan bevosita boglanmagan bir nechta ishlab chiqarishlarning rivojlanishi yoki unga kiritilishi.
Dividend — muayyan vaqt davri, odatda bir yil uchun uning xujalik faoliyati yakunlari buyicha aktsiya egasining aktsiyadorlik jamiyati foydasidan oladigan daromad.
Diler — birja yoki savdo vositachiligini amalga oshiradigan shaxs yoki firma, uz nomidan va uz xisobidan faoliyat kursatadi.
Diskont — buxgalteriyada — veksellar va boshqa karz majburiyatlarini xisobga olish operatsiyasi; bank xizmati kursatilishida — banklar undiradigan foiz.
Diskontlash — mavjud foiz me‘yorida muayyan vakd utgach tulanadigan, sarmoya aktivlaridan olingan daromad summasining bugungi, joriy uxshashini xisoblash yuli bilan bulajak daromadlarni joriy vaqtga keltirish usuli.
Yevropa valyuta tizimi — Yevropadagi bir kator mamlakatlarning valyuta tizimi, uning vositasida uz valyutalari kursini bir-biriga nisbatan ushlab turadilar.
Yevropa Ittifoqi — aloxida turdagi xalqaro institut, Yevropadagi 15 davlatning Xalqaro iqtisodiy tashkiloti va siyosiy federatsiyasi xususiyatlarini uzida mujassamlashtirgan. Iqtisodiy jixatdan olganda ularni ikgisodiy rivojlantirishga, ikgisodiy siyosatni muvofiqlashtirishga yagona valyutali va sarmoyalar, tovarlar va ishchi kuchi tulik erkin xarakatlanadigan a‘zo mamlakatlarning yagona bozorsha asta-sekin ugishiga yordam berishga da‘vat etilgan.
Yopik iqtisodiyot — xorijiy mamlakatlar bilan aloqasi bulmagan iqtisodiyot.
Yosh tarmoklarning ximoyasi — pro­tektsionizm siyosati tarafdorlarining dadil isbotlaridan biri, unga muvofiq yangi tarmoklar jaxon bozorida chinakam rakrbatbardoshlikka erishgunga kadar tarif yordamida ximoya qilinishga muxtoj bo’ladilar.
Jaxon banki — qarorgoxi Vashiigtonda bulgan xalqaro moliya tashkiloti, u karz mablaglari bilan shugullanadi, rivojlanayotgan mamlakatlarga kreditlar va texnika yordami shaklida yordam kursatadi.
Jaxon bozori — ishlab chiqarish omillarining xalq.aro mex.nat taksimoti bazasida mavjud bulgan, mamla­katlar urtasidagi barqaror tovar-pul munosabatlari soxasi.
Jaxon savdo tashkiloti (JST) — unga kiruvchi davlatlar (1996 yilda — 123 mamlakat) urtasida kup tomonlama bitim, bitam qatnashchisi bulgan davlatlar urtasidagi savdo munosabatlari norma va qoidalarini belgilaydi.
Jey egri chizigi — valyuta kursi bilan savdo balansi saldosining dinamikasi urtasidagi bog’liqlikni aks ettiruvchi egri chizik,kurinishini J xarfini eslatadi.
Jismoniy shaxc — xuquqka layokatli shaxc sifatidagi kishi, xujalik faoliyati sub‘ekti sifatida mustaqil faoliyat yuritadi.
Joriy operatsiyalar xisob varagi — mamlakat tulov balansining bulimi, unda tovarlar va xizmatlar eksporta va importining xajmlari, investitsiyalardan olingan daromadlar va trans­fert tulovlari xajmi kayd etiladi.
IS liniyasi — tovarlar va xizmatlar bozorida bir talay muvozanatli xolatlarni aks ettiruvchi liniya.
Imtiyozli aktsiya — aktsiyadorlar yigilishida ovoz xuquqini bermaydigan, lekin birinchi navbatda tulanadigan belgilangan dividendni olish xuquqini beradigan aktsiya.
Immigratsiya — chet elliklarning doimiy yashash joyi sifatida mamlakatga kirib kelishi, muxojirlik.
Import — tovarlar va xizmatlarni chet eldan sotib olish.
Investitsiyalar — milliy daromadning mamlakatda investitsiya tovarlarini ishlab chiqarishta yunaltiriladigan qismi.
Yalpi investitsiyalar — ishlab chiqarish maqsadidagi yangi tovarlarga doir umumiy xarajatlar, sof investitsiyalar — ularning sarmoyani kengaytirishga muljallangan qismi.
Injiniring — texnologiyalarni xalqaro uzatish shakllaridan biri, loyixani texnik iqtisodiy asoslashni ishlab chiqish, konsultatsiyalar, uskunalar nazorati, sinovi va ularga qarashga doir tadbirlarning keng doirasini uz ichiga oladi.
Innovatsiyalar — ishlab chiqarishning yangi jarayonlari va usullarini bunyod etish uchun ixtirolardan fodalanish.
Inflyatsion oshish — milliy iqtisodiyotda investitsiyalarga talabning investitsiya talabi ustidan oshishi miqdori.
Inflyatsion solik — pul mablaglari soxiblarining inflyatsiya natijasida kuradigan talafotlari.
Inflyatsiya — talab va taklifning narxlar usishida namoyon bo’ladigan mutanosibsizligi; iqtisodiyotda narxlarning umumiy darajasi usadi va pul muomalasi kanallari tulib ketadi.
Ixtisoslashishga doir yutuk — xalqaro savdo davomida mutlak, yoki nisbiy ustunlikka ega bulgan tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan mamlakat oladigan ustunlik.
Ichki tarmok, savdosi — bir tarmok, tabaqalashtirilgan maxsulotining xalqaro savdosi. Masalan, Italiya bilan Germaniya urtasida uz mamlakatlarida ishlab chiqarilgan avtomobil markalari ayirboshlanishi.
Ishlab chiq,arish imkoniyatlari chegarasi — barcha ishlab chiq.arish resurslaridan tulik. foydala­nish va eng yaxshi texnologiyalarni qullash chogida turli mamlakatlarning ishlab chiqarish xolatini aks etgiradigan egri chizik.
Ishlab chiqarish omilining nisbiy narxi — ishlab chiq.arish bir omili narxining boshqa omil narxiga nisbati.
Ishlab chiqarish omillari — tovarlar yoki xizmatlarni ishlab chiqarish uchun zarur resurslar yoki xarajatlar,
Ishlab chiqarish omillarining ichki xarakatchanligi — ishlab chiqarish omillarining mamlakat tarmoklari va mintaqalari urtasida erkin xarakatlanishi.
Ishlab chiqarish omillarinnng xalqaro xarakatchanligi — ishlab chiqarish omillarining mamlakatlar urtasida erkin olib utilishi.
Ishlab chiqarish omillarining xalqaro taksimoti — ishlab chiqarish ayrim omillariniyu turli mamlakatlarda tarixan shakllangan yoki xrsil etilgan xolati.
Ishlab chiqarish funktsiyasi — ishlab chiqarilgan maxsulotning makbul miqdorini xullaniladigan ish­lab chiarish omillari xajmi bilan boglaydigan funktsiya. Eng oddiy xolda Y= f (N, K) kurinishida bo’ladi.
Ishchi kuchining migratsiyasi — iqtisodiy, siyosiy, diniy va boshqa xil sabablar tufayli mexnatga layokatli axoliningbir mamlakatdan boshqasiga o’tishi.
Iqtisodiy xamkorlik va tarakkiyoti tashkiloti (IXTT) — mamlakatlarni unga muvofiqlashtirishni amadga oshiradigan xalqaro tashkilot, ular urtasidagi iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishiga kumak beradi.
Kvota — import (eksport)ning muayyan muddatga belgilanadigan miqdoriy cheklanishi.
Kliring — savdo xisob-kitoblarida uzaro talablar va majburiyatlarning xisobga olinishi.
Konvertatsiyalanmaydigan valyuta — tashkki va­lyuta bozorlarida muomalada bulmaydigan valyuta.
Kotirovka — kimmatli kogozlarning narxlari va kurslarini tovar va fond birjalarida ruyxatga olish.
Kopirayt — mualliflik xuquqlarini xuquqiy ximoya qilish shakli.
Kredit — iqtisodiyotdagi sheriklar urtasidaga ssuda shaklini oladigan bitim, bunda bir sherik ikkinchisiga muddatlilik, kaytarishlilik va, odatda, tulash shartlarida pul yoki mol-mulk takdim etadi.
Kup inllatli korporatsiya — 1) uz maxsulotini bittadan ortiq mamlakatga sotadigan; 2) ikki va undan ortiq mamlakatda ishlab chiqarishga ega bulgan; 3) turli mamlakatlarda mulkdor rezidentlarga ega bulgan firma. Firma ana shu sanab utilgan alomatlardan akalli bittasiga javob bersa, kup millatli deb xisoblanadi.
LM liniyasi — pul bozorining bir talay muvozanatli xolatlarini aks ettiruvchya liniya.
Lizing – asosiy fondlarni uzoq muddatga ijaraga berish. Li­zing kompaniyalari ijaraga berish uchun uskunalarni sotib oladilar.
Likvidlik — moddiy boyliklar, boshqa resurslarning tezda pulga aylanish kobiliyati; korxonaning uz majburiyatlarinya uz vakdida tulash, balans aktivi moddalarini pulga aylantirish kodiliyati.
Litsenziya — muayyan iqtisodiy faoliyatni yuritish uchun davlat yoki maxalliy xokimiyat organlari tomonidan beriladigan maxsus ruxsatnoma.
Makler — vositachi, dallol. Birja makleri - fond, tovar va valyuta birjalarida bitimlar tuzilganida vositachi, ularni mijozlar xisobiga amalga oshiradi va komissiya xaqi kurinishida xak oladi.
Makroiqtisodiyot — xozirgi ikgisodii nazarinning bir qismi, umuman millim iqtisodiyog na uning yirik tarkibiy qismlari uning urganish ob‘ekti xisoblanadi. Keng ma‘noda: yaxlit iqtisodiyot yoki uning eng muxim tarkibiy qismlari.
Marketing — korxona foaliyatini tashkil etish tizimi, bozorni, bozor exgiyojlariga muvofiq. keladigan tovarlarni ishlab chiqarish, ularning sotish bozoriga xarakatlanishini x.ar tomonlama urganishga asoslanadi; iqtisodiy nazariyaning bir bulimi, keng ma‘noda tovarlarni sotish muammolarini tadkik etadi.
Marja — bank oladigan va tulaydigan foizlar summasi urtasidaga fark sifatida belgilanadigan bank foizi; birja va savdo amaliyotda turli bitimlarni tuzish chogida narxlar bilan kur-slar urtasidagi (rartsni belpchash uchun ) xam ishlatiladigan atama,
Makbul tarif — savdo shartlarini yaxshilash yuli bilan mamlakatning savdodan oladigan daromadini iloji boricha kupaytirishga asoslangan tarif.
Menejer — tadbirkor urtaga kuygan vazifalarning amalga oshirilishini tashkil etadipsh yollanma xodim; boshqaruvchi; korxonani boshqarish funktsiyalarini amalga oshiradigan xodim.
Menejment — korxonani tashkil etish va boshqarish tizimi; iqtisodiy fan bulimi, maxsulotni ishlab chiqarish va sotishni tashkil etish xamda boshqarish nazariyasi va amaliyotini urganadi.
Merkantilizm — XVII-XVIII asrlardagi nazariy ta‘limot, uning tarafdorlari importni cheklash va eksportni ragbatlantirishni mamlakat boyligini kupaytirish yuli deb xisoblaganlar.
Mikroiqtisodiyot — xozirgi iqtisodiy nazariyanish bir qismi. milliy iqtisodiyotda uy xujaliklari na firmalarning iqtisodiy xatti xarakatlarini urganish uning tadkikrt ob‘ekt xisoblanadi.
Moliya bozorlari — pul mablaklari otsimini jamgarmalar egalaridan karz oluvchilar va yunaltiradigan bozor institutlari majmui.
Muxojirlik — mex.natga layokatli axolining doimiy yashash uchun xorijga chiqishi.
Narx — tovar birligi uchun tulanadigan pul miqdori; tovar birligining pulda ifodalantan klimata.
Narxlar indeksi — muayyan tuplamdagi tovarlar va xizmatlar narxi uzgarishini ifodalovchi kursatgich.
Neomerkantilizm — unga muvosrik, mamlakat biror-bir siesiy yoki ijtimoiy maqsadga erishish uchun faol savdo qilishga ochiqdan-ochiq intiladigan siyosat.
Notarif savdo cheklovlari — tariflarni istisno etganda tovar va xizmatlarning xalqaro okimlari xarakat yulidagi kupdan-kup cheklovlar (kvotalar, subsidiyalar, eksportni ixtiyoriy cheklash, demping, ekologik, sanitariya va boshqa meyorlar).
Notarif tusiklar — chet el tovarlarini olib kelishga karshi yunaltirilgan ma‘muriy chora-gadbirlar.
Oddiy aktsiya — aktsiyadorlik jamiyatini boshqarishda ishtirok etish va dividend olish xuquqini beradigan aktsiya.
Oligopoliya — standartlashtirilgan yeki tabaqalashtirilgan tovarlar ishlab chiqaruvchi bir nechta yirik firma xukmronlik kiladigan bozor.
OPYeK — neft kdzib oluvchi davlatlar tomonidan neft kazib olish va eksport qilish, unga narx belgilash bobida yagona siyosat yuritish maqsadida barpo etilgan tashkilot.
Ochiq, itstisodiyot — xorijiy mamlakatlar bi­lan import, eksport va moliyaviy operatsiyalar mexanizmlari bi­lan boglangan milliy iqtisodiyot.
Parij klubi — rivojlanayotgan mamlakatlarning ikki tomonlama davlat karzlarini restrukturizatsiyalash bilan shugullanadigan xukumat kreditlari guruxi.
Passiv savdo balansi— mamlakat importinimg eksportdan oshib ketishi.
Passivlar — firma yoki yuridik shaxsga kuyilgan talab.
Patent bitimi — xalqaro savdo bitimi, unga kura patent egasi ixtirodan foydalanishga oid uz xuquqlarinn patent xaridoriga beradi.
Portfel — iqtisodiy agent aktivlarining majmui.
Protektsionizm — ichki bozorni chet el rakobatidan ximoya qilish maqsadida tovar va xizmatlar xalqaro okimlari yuliga davlat tomonidan joriy etiladigan cheklovlar tizimi.
Revalvatsiya — xukumat qarorlariga kura amalga oshiriladigan, valyuta ayirboshlash kursini oshirish.
Rezidentlar — mamlakatda doimiy yashash joyiga ega bulgan yoki vaqtincha undan tashqarida bulgan fukarolar; mazkur mamlakatning qonun xujjatlariga muvofiq tashkil etilgan, uning xududida joylashgan yuridik shaxslar, shuningdek rezidentlarning xorijda joylashgan vakolatxona va filiallari. Atamadan valyuta operatsiyalari turisidagi qonun xujjatlarida foydalaniladi.
Reeksport -tovarni uni ishlab chiqargan mamlakatdan uz iste‘moli uchun emas, balki sotish uchun uchinchi mamlakatlarga olib chiqish; ilgari mamlakatga olib kelingan tovarni olib chiqish.
Reemigratsiya— muxojirlarning uz vatanlariga kaytishi.
Savdo siyosati — importni cheklash maqsadida tovar okimlarini uzgartirishni nazarda tutadigan xukumat siyosati.
Savdo uyi — ichki va tashqi bozorda operatsiyalarni amalga oshirish uchun korxonalar birlashmasi shakli.
Savdo shartlari — eksport va import narxlari indekslarining nisbati. Tovar yoki sof barter savdo shartla­ri, shuningdek daromad va faktorial savdo shartlari mavjud.
Savdoni erkinlashtirish — xalqaro savdo yulidagi tusik, va cheklovlarii baratarf etish.
Samara — biror-bir faoliyat natijasi.
Samaradorlik — natijalar bilan uitbu natijalarga erishish uchun k,shgingan xarajaglar urtasidagi nisbat.
Sarmoyani olib chiqish — fukarolar, korxonalar yoki davlat tomonidan kimmatli kogozlar sotib olish yoki investitsiyalarni amalga oshirish uchun mablaglarni boshqa mamlakatlarga olib utilishi.
Sarmoyaning kochishi — mamlakat rezidentlari tomonidan sarmoyalarning xorijga legal va nolegal utkazilishi.
Solik — maxsus qonun xujjatlari asosida fukarolar (jismoniy shaxslar) yoki korxonalar (yuridik shaxslar) dan davlat yoki maxalliy xokimiyat organi undiradigan majburiy tulov yigim.
Sotilmaydigan tovar va xizmatlar — ishlab chiqarilgan yerida ishlatiladigan tovar va xiz­matlar. Sotilmaydigan tovar va xizmatlar xalqaro savdo ob‘ekti xisoblanmaydi.
Sof investitsiyalar — yalpi (umumiy) investitsiyalar bilan eskirgan ishlab chiqarish vositalarini almashtirishga sarflangan summalar urtasidagi fark sifatida belgilanadigan investitsiyalar,
Sof eksport — importni chegirgan xolda tovar va xizmatlar eksporta.
Spot bozori — valyuta darxol yetkazib beriladigan bozor.
Ssuda, karz, kredit - kreditorning karz oluvchiga muayyan muddatta va muayyan foiz bilan pul berish.
Stagnatsiya — iqtisodiyotning xolati, butun ikgisodiy faoliyatning turgunligi bilan ta‘riflanadi.
Stagflyatsiya — ishlab chiqdrishning turgunligi yoki tushkunligi bilan boradigan inflyatsiya
Subventsiya — moliyaviy yordam shakli, ayrim tarmoklar, xujaliklar, mintakdlar, korxonalar yoki ularning egalariga beriladigan nafakalar.
Tanga pariteti — oltin vazni birligi rasmiy qiymatining xuddi shunday kumush birligining rasmiy qiymatiga nisbati.
Tarif — xukumat tomonidan belgilanadigan, xorijiy tovarlarning importa, eksporta yoki tranzitiga doir solik..
Tarmoklararo savdo — turli tarmoklarning gomogen maxsuloti xalqaro savdosi.
Tashqi savdo — davlatning boshqa mamlakatlar bilan savdosi, tovarlarni olib kirish va olib chiqishni uz ichiga oladi,
Tashqi valyuta bozorlari — xalqaro savdo va chet el valyutalarini ayirboshlash amalga oshiriladigan bozorlar.
Takiiklovchi tarif— tarif stavkasining yuqori darajasi, u tovarlar importning iqtisodiy jixatdan foydasiz qilib kuyadi.
Transmilliy korporatsiya (TMK) — xalqaro kontsernlar; xalqaro bozorda faoliyat kursatuvchi, muayyan tovarni ishlab chiqish va sotishda yetakchi mavkeni egallagan eng yirik kompaniyalar.
Transfert — evaziga tovarlarning bevosita olinishi yuz bermaydigan tulovlar; agentlar urtasidagi iqtisodiy operaliyalar yoki agentdan boshqasiga xech qanday qoplashsiz ijtimoiy tulovlarning turi.
Trast — ishonchli boshqarish; mulkdorning biror-bir mol-mulkni boshqarishga doir uz xuquqlarini boshqa shaxsga berish tugrisidagi shartnoma.
Ustav fondi — korxonaning uni barpo etish chogida mol-mulkini tashkil etadigan vosita va mablaglar summasi.
Faktoring — moliyaviy xizmatlar turlaridan biri, bunda bank yoki firma uz mijozidan uning karzdoridan pul olishga doir xuquqlarini sotib oladi.
Filial — bevosita investorga tegishli bulgan korxona.
Fond birjasi — kimmatli kogozlarning uyushtirilgan ikkilamchi bozori.
Fors-major — oldindan kutilmagan xodisa bitimda ishtirok etadigan taraflarning xarakatlariga bog’liq bulmagan, lekin shartnoma majburiyatlarining buzilishiga olib keladigan xodisa, masalan, tabiiy ofat, xarbiy xarakatlar va xokazo xol­lar.
Fritradorlik — davlatning savdo erkinligiga va xususiy tadbirkorlik faoliyatia aralashmasligi qoidasiga asoslangan iqtisodiy nazariya va xujalik, siyosatidagi yunalish.
Fyuchers shartnomasi — tovarlar, moliyaviy vositalarni kelishilgan muddatda kontraktni tuzish chogida belgilangan narx buyicha sotish yoki xarid xarid qilish tugrisidagi kelishuv.
Xalqaro valyuta fondi — XVF — 1944 yili asos solingan xalqaro iqtisodiy tashkilot. Xalqaro valyuta moliya munosabatlarini tartibga soluvchi, xalqaro savdo va valyuta xamkorligsha kumak beruvchi asosiy organ.
Xedjerlar – narxning noxush tarzda uzgzrishi extimoli okibatida tuknash kelishlari mumkin bulgan xatarni kamaytirish maqsadida fyuchers bozorlaridan foydalanuvchi shaxslar.
CHet el valyutasi – muomalada bulgan va tegishli xorijiy davlatlarda qonuniy tulov vositalari xisoblanadigan banknotalar, xazina biletlari, tangalar kurinishidagi pul belgilari.
Eksport – tovarlar va xizmatlarni xorijga sotish.
Eksport subsidiyasi — savdoni notarif cheklashlar shakllaridan biri, bunda xukumat uz eksportini rakbatlantirish va importni yashirishga kamsitish maqsadida mamlakatning ishlab chiqaruvchilarini ochivdan-ochiq yoki nikobli kurinishda subsidiyalaydi.
Eksportni «ixtiyoriy cheklash» — notarif savdo cheklovlari shakllaridan biri, bunda mamlakatlardan biri boshqa mamlakatni eksportni «ixtiyoriy ravishda» cheklashga undaydi.
Embargo — mamlakat bilan savdo kiltiga tulik takikning joriy etilishi.
Emissiya — pul yoki kimmatli kogozlarni tayyorlash va muomalaga chiqarish.
Erkin savdo siyosati — Xalqaro savdoga asosan talab va taklifning erkin kuchlari ta‘sirida rivojlanish imkonini beradigan siyosat.
YuNKTAD — BMTning savdo va rivojlanish buyicha anjumani — BMT Bosh assambleyasi organi, uning ishi xalqaro savdoni rivojlantirishga yordam berishga, xalqaro iqtisodiy aloqalarni tartibga solish qonun-qoidalarini ishlab chiqishga yunaltirilgan.
Yalpi ichki investitsiyalar — mazkur yilda ishlab chiqarilgan barcha ishlab chiqarish vositalarining umumiy qiymati, shuningdek tovar-moddiy zaxiralarni tuldirish xarajatlari.