Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

 
Xalqoro kapital bozoridagi eng yirik qarz oluvchi va beruvchilar 2006 
yil % hisobida. 
 
T.n 
 
Eng yirik qarz beruvchi 
mamlakatlar 
%
larda 
Eng yirik qarz oluvchi 
mamlakatlar 
%
larda 
1 Yaponiya 
53 
AQSH 
27 
2 Shveytsariya 
8 
Kanada 
8 
3 Tayvang’ 
6 
Meksika 
6 
4 Gollandiya 
6 
Saudiya Arabistoni 
6 
5 Germaniya 
5 
Ispaniya 
5 
6 Gongong 
5 
Italiya 
5 
7 Polg’sha 
4 
Avstriya 
5 
8 Xitoy 
2 
—
—
9 Boshqalar 
11 
Boshqalar 
29 
10 Jami 
100 % Jami 
100 % 
Hozirigi kunda jaxon kapital bozorining rivojlanishiga rivojlanayotgan 
mamlakatlarda kapitalga talabning ortib borishi, chetga kapital chiqarishning
yuqori foyda normasiga ega bo’lishi sabab bo’lmokda. SHuning uchun ham 
kredit foizlarning yuqorilashuvi dvidentning o’sishi, chet el kapitalining 
kafolatlanishi va uning uchun mamlakatlarda qo’lay sharoilar yaratishi kabilar 
jaxon kapital bozorida taklifni ham ko’paytirmokda.
Yuksak rivojlangan mamlakatlar kapitallar bilan ayriboshlashsa, bu jarayon 
tenglik va jaxon bahosi asosida yuz beradi. 
Transmilliy korporatsiyalar - nixoyatda katta boylikka ega bo’lgan va 
xalqaro mikyosda faoliyat olib boruvchi yirik korporatsiyalar bo’lib, ular 
kapitalning kelib chiqishi hamda faoliyat doirasi jixatidan xalqaro xarakterga 
egadir. Ularning kapitali bir necha mamlakat kapitalining birikishidan tashkil 
topadi yoki bir mamlakat kapitaliga tayangan xolda xalqaro mikiyo sda ish 
yuritadi.
BMT ma’lumotlariga ko’ra 1990 yillarning o’rtalarida dunyoda 40 ming 
TMK faoliyat ko’rsatgan va ular o’z davlatidan tashqari 250 ming shuba 
korxonasini boshqargan 100 ta eng yirik TMK lar mulkini 40% boshqa davlatlar 
xududida joylashgan. TMKlarning asosiy qismi AQSH, Yaponiya, Yevropa 
hamjamiyati mamlakatlarida. TMKlar jaxondagi ishlab chiqarshining 40% ni va 
xalqaro savdoni yarmidan ko’progini nazorat qiladi Ular yiliga 1 trillion 
dollarlikdan ortiqrok mahsulot ishlab chiqaradilar va ulardan 73 mil ko’proq 
xodim ish bilan band. TMKlar xalqaro ishlab chiqarshi komplekslari to’zib, 

---

466 
hozirigi zamon xalqaro mehnat taqsimoti afzalliklaridan to’laroq foydalanish va 
xalqaro ishlab chiqarish kooperatsiyani kengaytirish mamlakatning tabiiy va 
inson resurslarini mavjud fan va texnika potentsiallarini samarali ishga solish.