Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

Nodoimiy ( o’zlukli) va faol ekport. Nadoimiy eksport 
vaqti-vaqti bilan chet-
el ulgurji firmalariga tovar chiqarib turishidan iboratdir. Faol eksportni olsak: 
firma yoki davlat uzoqni ko’zlab ma’lum tashqi bozorni egallashga , unda
o’zining mustaxkam o’rnini belgilashga xarakat qiladi.

---

464 
Qo’shma 
tadbirkorlik 
faoliyati 
tashqi 
iqtisodiy 
faoliyatning
murakkabrog’i bo’lib, chetdagi sherik bilan ishlab chiqarish quvvatiga ega 
bo’lishi va uning mahsulotini o’sha yerda sotishga qaratiladi. Qo’shma 
tadbirkorlik nahmunalarini O’zbekiston misolida ko’rishimiz mumkin: 
«Zarafshon-Ng’yumont» (AQSH bilan) 
«O’z DEU avto» (Janubiy Koreya bilan) 
«Mersedes 
bents» 
kompaniyasining 
Xorazmdagi 
Qo’shma
avtomabilsozlik korxonasi (Germaniya bilan) va boshqalar. 
CHet mamlakatlar bozorida faoliyat ko’rsatishning to’la shakli
to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalashdir. Oldingi ikki usulda ish to’tib ma’lum 
tajribaga ega bo’lgandan yuqori foydalilik aniqlangandan so’ng, bevosita 
ishlab chiqarishni tashkil etish yo’li bilan shu mamlakat bozorida ma’lum 
o’rinni egallash maqsadida investitsiyani qo’lashga o’tiladi.
4. Kapital xalqaro migratsiyasi va transmilliy korporatsiyalar. Kapital 
migratsiyasi uni ayrim olingan mamlakat milliy oborotidan chiqarish tovar yoki 
pul shaklida boshqa mamlakat iqtisodiyotiga jalb etishdir. Dastlabki kapital 
migratsiyasi uchun oz sonli , iqtisodiyoti yuksak rivojlangan davlatlardan 
jaxon kam taraqqiy etgan davlatlariga eksport qilish xos bo’lgan. 
Kapital xalqaro migratsiyasi bu kapitalni davlatlararo bir-biriga qorshi 
oqim buylab yo’nalishidir. U o’z egalariga daromad keltiradi. Bunda davlat bir 
vaqtni o’zida kapitalni ham import ham eksport ham qiladi.
Quyidagi omillar kapitalni chetga chiqarishga rag ’ba
t
lantiradi: 
1.Milliy iqtisodiyotning o’sib borayotgan o’zaro aloqalari ishlab 
chiqarishni baynalminallashuvi xalqaro kapital eksporti ishlab chiqarshni 
xalqaro kapital xarakatini tezlashtiradi, kapital ekspl
o’ta
tsiyasi porti ishlab 
chiqarishni xalqaro darajaga ko’taradi va xalqaro mahsulot yaratadi. (Globol 
xalqaro bozorda sotiladi). 
2.Xalqaro sanoat kooperatsiyasi. TMK larni o’z kapitalini shuhba 
korxonalariga joylashtirilishi. 
3.Sanoati yuksak rivojlangan davlatlar iqtisodiy siyosati natijasidagi
kapital mablag’lari jalb etish ko’zda to’tiladi. (Iqtisodiy o’sishni yuqori 
surhatlarini ushlab turish, sanoatni ilg’or tarmoqlarini rivojlantirish, bandlikni 
ma’lum darajada ushlab turish uchun). 
4.Rivojlanayotgan davlatlar chet el kapitali yordamida o’z iqtisodiyotini
rivojlanishiga kuchli turtki berish siyosatini o’tkazadilar.
5.Ekalogik omillar. Sanoati rivojlangan davlatlardagi ekalogiya 
me’yorlarini qattiqlashuvi xalqaro korporatsiyalarni o’z ishlab chiqarshini 
rivojlanayotgan davlatlarga o’tkazishga sabab bo’lmokda. 
Kapital migratsiyai quyidagi shakllarda amalga oshiriladi:
Sanoat, savdo va boshqa korxonalarga to’g’ridan to’g’ri investitsiyalash 
yo’li bilan. 
CHet el aktsiyalari, obligatsiyalari kabi qimmatli qog’ozlarga 
investitsiyalash.
O’rta va uzoq muddatli kredit berish (korporatsiya va yirik banklarga). 

---

465 
Iqtisodiy yordam shaklida (bepul yoki juda past foiz bilan) 
Masalan: AQSH bu sohada dunyoda ikkinchi o’rinda turadi. 1995 yilda 13 
millard dollar mablag’ni (76 % iqtisodiy, 24% xarbiy maqsadlarda, buning 65 % 
bepul va 35% imtiyozli): Ochiq bozor va erkin demokratiya uchun yordam 
shaklida bergan.