72
mövcuddursa, tarifin tətbiqi bəzən mövcud iqtisadi passiv-
likdən faydalı ola bilir;
v) ayrı-ayrı xalis xarici ticarət problemləri həll
edildikdə, bəzən gömrüklərin tətbiqi başqa iqtisadi tədbirlərdən
daha səmərəli olur;
q) gömrük rüsumları idxalatla rəqabət aparan istehsal-
çılar üçün həmişə sərfəlidir, baxmayaraq ki, millətin ümumi
rifah səviyyəsi bu zaman aşağı düşür.
Gömrük tariflərinin istehlakçılara təsiri - gömrük
tariflərinin tətbiqindən ilk növbədə istehlakçılar ziyan çəkirlər.
İstehlakçıların xarici malları satın alması onu göstərir ki, onlar
məhz bu mallara üstünlük verirlər, Lakin, gömrüklərin qoyul-
ması ilə əlaqədar olaraq istehlakçılar bu malların alınmasına
daha çox pul sərf edəcəklər və yaxud onlardan az miqdarda sa-
tın almağa məcbur olacaqlar. Ona görə də, gömrüklər istehlakı
məhdudlaşdırır. İstehlakın azalması idxal olunan malın tələb
elastikliyinə təsir göstərir və idxalı da azaldır. İstehlakın
azalması isə əhalinin rifah səviyyəsinə mənfi təsir göstərir. Nə-
zərə almaq lazımdır ki, idxal mallarının qiymətinin artması, son
nəticədə yerli malların da qiymətinin artmasına səbəb olur.
Gömrük tariflərinin himayəçilik rolu - gömrük
vergilərinin idxal mallarının daxili qiymətlərini artırması yerli
istehsalçıları xarici rəqabətdən qoruyaraq istehsalın genişlən-
məsi üçün şərait yaradır.
Lakin müasir iqtisadçıların əksəriyyəti hesab edirlər ki,
sərbəst ticarətin maddi faydaları daha çoxdur. Himayəçilik
milli istehsalçılara rəqabət təzyiqini aşağı salır ki, bu da son
nəticədə istehsalın səmərəliliyini azaldır
və məhdud mənbələrin
israfçılığına yol açır. Çünki, hər bir vahid istehsal artımı daha
yüksək real istehsal xərcləri ilə başa gəlir. Bundan başqa, əgər
himayəçilik siyasəti uzun müddət və birtərəfli qaydada izafi
tətbiq edilərsə (məsələn, 60-70-ci illərdə Latın Amerikası
ölkələrində olduğu kimi) izafi qorunan müəssisələr gömrük
74
istehlakı az elastiklik səviyyəsinə malik olan kənd təsərrüfatı
malları üçün xarakterikdir.
Bu halda xarici satıcı idxal rüsumu tətbiq edildikdən
sonra mühüm ixracat bazarını itirməmək üçün qiymətləri, aşağı
salmağa məcbur olur.
Gömrük rüsumunun real himayəçilik (müdafiə) səviy-
yəsi - hər hansı bir mala qoyulan gömrük tarifi yalnız həmin
malı istehsal edən firmaları himayə etmir. O, həmçinin həmin
firmada işləyən fəhlə və qulluqçuların gəlirlərini himayə edir.
İnkişaf etmiş sənaye ölkələrində tariflər elə qurulur ki,
vergiyə cəlb olunma səviyyəsi malın emal dərəcəsi artdıqca
çoxalır. Məsələn, emal olunmamış xam pambıq idxalına göm-
rük rüsumu qoyulmadığı halda pambıq parça ipliyi üçün bu
tarif 7-9%, hazır məhsul üçün isə 20% səviyyəsində ola bilir.
Bununla da hər hansı bir ölkənin pambıq-parça
məmulatı istehlakçısı rüsumsuz xarici pambıq satın alaraq real
müdafiə səviyyəsinə malik olur ki, bu da gömrük rüsumunun
nominal miqdarından xeyli çoxdur. Təcrübədə bu miqdar rü-
sumsuz və ya rüsumla idxal olunan xammalın xüsusi çəkisi ilə
qədər yüksəkdirsə bir o qədər çox olur.
Dostları ilə paylaş: