82
mahiyyətində, həm də cəmiyyətin siyasi təşkilində köklü
keyfiyyət dəyişiklikləri baş verməklə ölkənin dünya iqtisadiy-
yatına funksional inteqrasiyası baş verəcəkdir. Bu proses xarici
amillərdən qarşılıqlı asılılığı daha da gücləndirəcəkdir. Görün-
düyü kimi, xarici ticarətin konseptual əsasları ölkənin inkişaf
mərhələlərinə uyğun şəkildə formalaşdırılmalı və metodoloji
prinsiplərin tarixi səciyyə daşıdığı birmənalı şəkildə qəbul
olunmalıdır.
Ölkənin xarici ticarət konsepsiyası bütövlükdə iqtisadi
təhlükəsizlik konsepsiyasının tərkib elementi kimi nəzərdən
keçirilməli və formalaşdırılmalıdır. Belə ki, dövlətin iqtisadi
təhlükəsizlik sisteminin yaradılması və möhkəmləndirilməsi
başlıca olaraq ticarətin təşkili və inkişafından birbaşa asılıdır.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, ölkələrin inkişaf yollarının
seçilməsi son dərəcə mühüm məsələlərdən biridir. Ümumiy-
yətlə, milli iqtisadiyyatın xarici amillərlə sıx əlaqəliliyi və
qarşılıqlı asılılığı baxımından 3 inkişaf modelini fərqləndirmək
mümkündür:
1) İqtisadiyyatın ixrac yönümünün yüksəldilməsini
nəzərdə tutan
inkişaf modeli;
2) İdxalı əvəz edəcək istehsal sahələrinin inkişaf
modeli;
3) İqtisadi inteqrasiya modeli.
Bu modellərdən hər hansı birinin seçilməsi öz mahiyy-
əti etibarilə xarici ticarət konsepsiyasının formalaşdırılması
deməkdir. Buna görə də, Azərbaycanın mövcud potensialı
baxımından bunlardan hansının daha məqsədəmüvafiq oldu-
ğunu araşdırmaq zəruridir.
Beləliklə, ixrac yönümlü inkişaf müasir beynəlxalq
iqtisadi münasibətlər sistemində mühüm yer tutan modellərdən,
biridir və milli iqtisadiyyatın göstərilən istiqamətdə inkişafını
tələb edir. Lakin Azərbaycan Respublikasının bu modeli tətbiq
83
etməsi üçün aşağıda göstərilən bir sıra problemlərin həlli
vacibdir:
1) Dünya bazarında yaranmış vəziyyət məhsul və
xidmətlərin ixracatında tamamilə yeni amillərə və parametrlərə
əsaslanmağı tələb edir. Belə ki, müasir texnika və texnologi-
yaların tətbiqi, yeni mallar istehsal artımının və rəqabətin
qeyri-müəyyənliyi dünya standartlarına cavab verməyən məh-
sullar istehsal edən Azərbaycanın ixrac imkanlarını xeyli
məhdudlaşdırır;
2) İxrac yönümlü inkişaf rəqabətə davam gətirməyi,
yeni üstünlüklər yaratmağı tələb edir. Yəni, infrastruktura,
marketinq və yeni texnologiyaların əldə edilməsi məqsədi ilə
fasiləsiz olaraq investisiya qoyuluşları həyata keçirilməlidir.
Aydındır ki, müasir şəraitdə maliyyə-valyuta resursları hətta
minimal tələbləri ödəmək iqtidarında olmadığı bir dövrdə
göstərilən istiqamətdə iri həcmli kapital qoyuluşlarının həyata
keçirilməsi
mümkün deyildir;
3) Hətta bütün imkan və vəsaitlərin mövcudluğu
şəraitində belə ixrac yönümlü inkişaf modelinin tətbiqi və onun
rolunun yüksəldilməsi istənilən nəticəni verə bilməz. Belə ki,
milli iqtisadiyyatın ixrac yönümünün gücləndirilməsi xarici
bazarlardan ixrac asılılığı yaradır və nəticədə daxili sosial-
iqtisadi situasiyaya güclü təsir göstərir. Aydındır ki, ənənəvi
tərəf müqabillərində də iqtisadi situasiyanın pisləşməsi zəncir-
varı reaksiya doğurmaqla ölkədə staqfliyasiyanı sürətlən-
dirərək böhranlı vəziyyət yaradır. Buna görə də, ixracat prose-
sinin əsas hissəsinin yönəldiyi xarici bazarlara əməli yardım
edilməsi problemi meydana çıxır ki, bu da qlobal qarşılıqlı
asılılığın yeni keyfiyyət aspektləri kimi səciyyələnə bilər.
Ölkənin xarici ticarət konsepsiyasının ağırlıq mərkəzi
kimi idxalı əvəz edəcək istehsal sahələrinin təşkili modelinin
də bir sıra nöqsanları vardır.
84
Aydındır ki, Azərbaycanın keçid dövrünün spesifik xü-
susiyyətləri baxımından regional iqtisadi inteqrasiyaya funk-
sional qoşulması qeyri-mümkündür. Məhz buna görə də, azad
ticarət bloklarına daxil olmaq, yəni inteqrasiyanın birinci
mərhələsinin tam səlahiyyətli iştirakçısı kimi fəaliyyət
göstərmək birbaşa müasir gerçəklikdən doğan nəticədir.
Hal-hazırda Azərbaycan Avrasiya məkanında yeganə
ölkədir ki, eyni zamanda 5 regional qruplaşmada iştirak edir:
1) Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB);
2) İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (EKO);
3) Qara dəniz hövzəsi ölkələrinin iqtisadi əməkdaşlıq
təşkilatı;
4) Türk dövlətlərinin iş birliyi şurası;
5) GUAM (Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycan, Moldova)
Bu bloklardan heç birində real məzmunlu inteqrasiya
prosesləri getmir, bununla yanaşı istənilən istiqamətdə azad
ticarət zonalarının təşkili ölkənin xarici ticarət əlaqələrinin
inkişafında və onun strukturunun təkmilləşdirilməsində mü-
hüm rol oynaya bilər.
Dostları ilə paylaş: