92
Qlükaqon. Bu hormonda mədəaltı vəzinin alfa hüceyrələrində əmələ gəlir,
tərkibində 29 aminturşusunun qalığı vardır.
Müəyyən edilmişdir ki insan və heyvan qlükaqonun birincili quruluşu bir-
birindən fərqlənmir (hindquşundan başqa).
Qlükaqon mədəaltı vəzidən başqa bağırsaq divarında da sintez olunur. Bu
hormon qlükogenolitik təsirinə görə adrenalinə bənzəyir lakin qlükaqon
adrenalindən fərqli olaraq arterial təzyiqi yüksəltmir. Onun təsir obyekti qaraciyər,
miokard və piy toxuması hüceyrələridir. Qlukaqon göstərilən hüceyrələrdə
adenilatsiklaza frmentinin fəallığını artırır nəticədə AMF-in sintezi sürətlənir.
Qlukaqon orqanizmdə karbohidratların parçalanma məhsullarından lipidlərin
sintez olunmasını ləngidir və qlükonogenez prosesini sürətləndirir. Onun təsirindən
piy toxumasından qliserinin və yağ turşularının azad olaraq qana keçməsi
sürətlənir. Qaraciyər lipazasının aktivliyi yüksəlir. Toxumalarda qlükoza, fruktoza
və sirkə turşusunun yağ turşularına və xolesterinə çevrilməsinə mane olur.
Bunların nəticəsində toxumalarda enerji hasilatı artır və orqanizmin oksigenə qarşı
təlabatı yüksəlir.
Lipokain. Bu polipeptiddir. O vəzin xırda axarlarının epitelisində əmələ
gəlir. Lipokain yağ turşularının oksidləşməsinin, fosfastidlərin mübadiləsini
sürətləndirir, lipotrop amillərin (xolin, metionin) təsirini stimullaşdırır. Onun
çatışmamazlığı insan və heyvanlarda qaraciyərin piylənməsinə səbəb olur.
Bunlardan əlavə mədəaltı vəzdə daha 4 hormonun sintez olunduğu aşkar
edilmişdir – somatostatin, vaqotonin, sentropnein və pankreatik polipeptid. Bu
hormonların hər birinin özünün funksyaları var.
6. Tənasül vəzi hormonları, kimyəvi təbiəti, funksyaları: Tənasül vəziləri
hormonları erkək və dişi cinsi vəzilərinin interstisial hüceyrələrində və qismən
böyrəküstü vəzinin qabıq maddəsində sintez edilir.
Hazırda erkək və dişi tənasül hormonlarının çoxunun kimyəvi təbiəti
öyrənilib artıq sintez edilmişdir. Bunlar tsiklopentanoperhidrofenantrenin, dişi
tənasül hormonları isə estranın törəmələridir. Dişi tənasül hormonlarına misal
estradiolu, estronu (follikulin), progestronu və estriolu göstərmək olar. Estran
bunların törəməsidir.
CH
3
O
│
║
CH
3
│
CH
3
OH
│ │
CH
3
│
CH
3
│
Estradiol
HO
Estran
Estron
HO
93
CH
3
│
─
OH
OH
│
O
CH
3
│
HO─
Estriol
Progesteron
O
─
──
C CH
3
Estradiol fizioloji təsirinə görə estrondan 10 dəfə estrioldan isə 25-30 dəfə
yüksək aktivliyə malikdir.
Estradiol follikulalarda, estron folikullarda, yumurtalıqda, boğazlıq zamanı
plasentada da əmələ gəlir. Folikullarda sintez olunan hormonlara (estron və
estradiol) e s t r o g e n l ə r də deyilir. Bunların biosintezini sxematik belə
göstərmək olar:
astat→xolesterin
↓ ↓
Progesteron
↓
androstendion→testosteron
↓
oksiandrostendion→estradial
Yaxınlarda müəyyən edilmişdir ki, dişi tənasül hormonları: follikulin və
estradiol beyində də sintez oluna bilər. Bu məqsədlə qanda olan erkək tənasül
hormonlarından istifadə olunur.
Progesteron (lyuteosteron) sarı cisimdə boğazlığın ikinci dövründə əmələ
gəlir. Bu hormon orqanizmdə estrogenlərin ifrazını artırır.
Orqanizmdə bu hormonların sintezi üçün ilkin material kimi xolesterindən
və sirkə turşusundan istifadə olunur. Onların əmələ gəlməsində aralıq məhsul
testosterondur. Esterogenlər qan və limfanın tərkibində ya sərbəst halda ya da
zülallarla (xüsusən albuminlərlə) birləşmiş şəkildə olur. Qanın hər 100 ml-də 1
mq-a qədər estrogen olur.
7. Hipofiz vəzi hormonları, funksyaları: Hipofiz vəzinin (beyin artımı)
çəkisi çox azdır. İnsanda onun çəkisi 1 q-a yaxın, inəkdə 3,8 q, atda 2 q, qoyunda
0,4 q, donuzda 0,3 q olur.
Hipofizin hormonları maddələr mübadiləsinə təsir etməklə boy və inkişaf
proseslərini nizamlayır.
Hipoviz vəzi 3 hissədən ibarətdir: ön, orta və arxa. Ön və arxa hissələrin
hormonları yaxşı öyrənilmişdir, ortanınkı isə hələlik tam müəyyənləşdirilməmişdir.
Ön hissənin hormonları aşağıdakılardır: somatotropin, honadrotropin, adrenokorti-
94
kotropin, tireotropin, laktotropin.
Somatotropin. Bu, zülal təbiətli maddə olub, tərkibi heyvanın növündən
asılıdır. Qaramalın somatotropinində 396, insanınkında isə 190 aminurşusunun
qalığı vardır. Sonuncu 1971-ci ildə sintez edilmişdir. Müxtəlif heyvanlarda
somatotropinin molekul kütləsi 25-46 min dalton arasında dəyişir. Somatotropinə
boy hormonu da deyilir. Bu hormon toxumalarda sərbəst aminturşularının
miqdarını azaldır, zülalların sintezini artırır, sidiklə azotlu maddələr az ifraz
olunur. Diabetogen və pankreotrop təsir bununla əlaqədardır. Karbohidratların
mübadiləsinə təsir edərək əzələlərdə qlikogenin miqdarını çoxaldır.
Somatotropin hüceyrələrin bölünməsini, hüceyrə nüvəsinin və sitoplazmanın
tərkibinə daxil olan zülalların biosintezini sürətləndirir. Bu hormon sümük və
qığırdaq toxumalarına xüsusilə güclü təsir göstərir, böyrək parenximasının
inkişafını stimulə edir, fosfataza fermentini fəallığını artırır. Onun təsirindən süd
vəzilərinin fəaliyyəti və qanda eritrositlərin əmələ gəlməsi sürətlənir.
Samatotropin hüceyrələrin böyüməsinə həm bilavasitə, həm də somatomedin
(somatotropinin mediaboru) adlanan zülali maddələrlə biokomplekslər şəklində
təsir göstərir. İnsanın qanında somatomedinlərin 6 növü tapılmışdır.
Honadotrop hormonlar. Bu ad altında hipovizin ön payında sintez olunan
follikultənzimedici, lüteinləşdirici və lakfogen hormonlar birləşdirilir. Honadotrop
hormonlar mürəkkəb quruluşa malik olan qlükoproteidlərdir. Qanda bu hormon-
ların miqdarı artdıqca hipotalamısda müvafiq tənzimedici amillərin sintezi azalır.
Folikultənzimedici hormon - follitropin dişilərin yumurtalığında olan
folekullara, erkəklərin toxumluğunda gedən spermatogenez prosesinə stimuləedici
təsir göstərir. İnsan folekultənzimedici hormonu molekul kütləsi 34 000 Dalton
olan qlükoproteiddir.
Lüteinləşdirici
hormon-dişilərdə
ovulyasyanı
(folekulun
partlaması
yumurtahüceyrənin azad olması) və yumurtalıqlarda sarı cismin əmələ gəlməsini
sürətləndirir, erkəklərdə isə androgenləri hasil edən leydiq hüceyrələrinin
fəaliyyətini tənzim edir. İnsanda lüteinləşdirirci hormonun molekul kütləsi 28-500
Daltondur.
Laktogen hormon (laktotropin)-süd vəzilərinə estrogenlər kimi təsir göstərir
onların poliferasiyasına səbəb olur və hamiləlik dövründə hipotrofiyaya uğramış
süd vəzilərində südün əmələ gəlməsini və ifrazını artırır. Bundan əlavə prolaktin
hamiləlik dövründə yumurtalıqlarda yeni yumurta hüceyrələrinin qarşısını alır.
Onun molekul kütləsi 24 minə yaxın polipeptiddir.
Andrenokortikotropin (AKTH). Bu hormon 39 aminturşusunun qalığından
ibarət polipeptiddir, sintez edilmişdir. Müxtəlif heyvanların adrenokortikotrop
hormonu quruluşca fərqlənir.
Kortikotropin və ya adrenokortikotrop hormon böyrəküstü vəzilərin qabıq
Dostları ilə paylaş: |