89
va ot kesim munosabatida takror qo‘llanyapti. Shu misraning ikkin-
chi ma’nosi: kechasi mening holim zulfing kabi parishonlikda o‘ta
(kecha)di. Misra boshidagi “kecha” – ot so‘z turkumi, misra oxiridagi
so‘z esa – fe’l, ega va fe’l kesim munosabatida. Misrani
boshqacha-
roq, ya’ni kechasi holim zulfing kabi parishonlikda o‘tadi ma’nosida
talqin qilsak, bu so‘zlar orqali hol va fe’l kesim munosabati yuzaga
keladi. Bu yerda zulf so‘zi o‘ziga salmoqli badiiy yukni olmoqda: qora
zulf kabi kecha qorong‘u, yoyilgan zulf kabi oshiq holi parishon. Radif
bo‘lib kelayotgan “kechadur” so‘zlari orqali yuzaga keltirilyotgan ba-
diiy san’atlarga e’tibor bering: bu so‘z ifodalayotgan ikkala misradagi
birinchi ma’nolar ham, ikkinchi ma’nolar ham o‘zaro shakldosh bo‘lib,
tajnis san’atini yuzaga keltirmoqda. Aynan bir so‘zni ifodalagan birin-
chi va ikkinchi ma’nolarda esa takrir san’ati hosil qilingan.
Ikkinchi baytning birinchi ma’nosi: ey pari, anbar hidli qop-qo-
ra sochlaring
xayolida yil, oy, soat, kunning bari ko‘zim oldida bir
xil (yakson), ya’ni qop-qora kecha (tun)dir. Ikkinchi ma’nosi: ey pari,
anbar hidli qop-qora sochlaring xayolida yil, oy, soat,
kunning ham-
masi ko‘zimga bir xil (yakson), ya’ni vayrona kabi kechadir (o‘tadi).
Shu baytning uchinchi ma’nosi: “yakson” (bir xil) so‘ziga “yil, oy, kun,
soat birdek o‘tadi”, degan ma’no ham berish mumkin. Shunda birin-
chi aniqlovchi so‘z “yil” bo‘lganligi uchun hammasi birdek, ya’ni yildek
o‘tadi degan mazmun kelib chiqadi. Shu tariqa g‘azalning har bir bay-
tidan qavat-qavat ma’nolarni uqish mumkin.
Xojaning “Maqsad ul-atvor” nomli bir dostoni ham yetib kelgan.
Doston 1514–1520- yillarda Jonibek Sulton nomiga bitilgan bo‘lib,
Nizomiy Ganjaviy “Xamsa”sining birinchi dostoni “Maxzan ul-as
-
ror”ga nazira shaklida (ergashib) yozilgan.
Xoja adabiyot tarixi da
ko‘proq hikoyalar muallifi sifatida qoldi. Uning bizgacha ikki hikoyalar
to‘plami – Temur Sultonga bag‘ishlangan “Miftoh ul-adl” („Adolat ka-
liti“), Kistan Qaro Odilga bag‘ishlangan “Gulzor” asarlari yetib kel
-
gan. “Miftoh ul-adl” 1508–1510- yillarda, “Gulzor” 1538-
yilda yo
-
zilgan. Har ikkisining birgalikda muqovalangan bir necha nus xasi
saqla nib qolgan bo‘lib, ular O‘zbekiston Respublikasi Fanlar aka-
demiyasi Sharqshunoslik ins tituti Qo‘lyozmalar fondida saqlanadi.
1962- yilda ulardan ayrim namunalar chop etilgan.