Qriqori Petrov a ğ zanbaqlar
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
| “Civis romanus Sum",
yəni “mən Roma vətəndaşıyam”. Kimsə Roma vətəndaşını təhqir etməyə cürət etmir. Roma - dünyanın hakimi, onun ağasıdır. Mənə qulaq as, - ona üz tutub dedim. - Mənim nəsihətlərimə qulaq ver, dediyim yolla get və sən Romadan daha güclü hakimiyyət sahibi olacaqsan. Roma sənin xidmətində dayanacaq. Bütün dünya sənin hakimiyyətin altına düşəcək. Yer üzü bütünlüklə sənin krallığına çevriləcək! - İblisin qanunu hökm sürən İsa Məsih krallığı? - həqiqət ruhu, incə, rişxənd dolu təbəssümlə şər ruhunun gözünün içinə baxdı. 174 O isə, baxışlarını kənara qaçırıb, bir andaca kükrədi: - Heç olmasa belə! Axı ad onun olacaqdı! İsa Məsihin krallığı və İsa Məsihin hakimiyyəti! -Amma ruh sənin olacaqdı! - işıqlı ruh yenə də incə bir təbəssümlə dedi. - O da mənə eynilə belə cavab verdi və qəzəblə yanından qovdu. Ancaq mənim ruhum “O”nun ruhundan daha güclü çıxdı, - qaranlıq ruhu acıqla dedi. - Onun Qolqofda çarmıxa çəkilməsi mənim təntənəmdi. Mən hər yerdə və həmişə, qalibiyyət təntənəsi içində olmuşam. Mənim təntənəm bu gün də davam edir. Bu təntənə həmişə mənimlə olacaq, - deyə qaranlıq ruhu qəzəbli bir vəcdlə dedi. - Siz tikirsiniz, mən uçururam. Siz dünyaya həqiqət və sevgi toxumu səpirsiniz, mən isə sizin əkininizi tapdayıb əzirəm. Siz ağır əməklərə qatlaşıb, çox böyük çətinliklə, işıqlı idealların ocağını çatırsınız, mən isə bircə tüpürcəklə bu ocağın alovunu söndürürəm. Onu his qoxulu, boğucu tüstüyə çevirirəm. Gənclik və ülviliyi təmsil edən sevgi çiçəyini bu tüstünün qurumuyla çirkləndirirəm. Azadlıqdan özbaşınalıq və pozğunluq yaradıram, hakimiyyətdən zorakılıq və terror törədirəm. İsa Məsihin sevgi təlimini, insanlar arasında dini nifrət yaradan səbəbə çevirmişəm. Xalqların qardaşlığı idealını, aralarındakı arasıkəsilməz müharibələrə çevirmişəm. - Mən dünyanın ağasıyam! Mən insanın hakimiyəm! Adamlar da, xalqlar da mənim ruhumla yaşayır! - qaranlıq ruhu məğrur bir əda ilə bu sözləri işıqlı ruhun üzünə çırpdı. İşıqlı ruh isə, dayanıb işıqlı bir təbəssümlə baxırdı. Sanki o bu sevinc dolu nuruyla qaranlıq ruhunun özünü də işıqlandırmaq istəyirdi. 175 - Nə üçün susursan? - şər ruhu qəzəblə soruşdu, - yoxsa deməyə bir sözün yoxdur?.. Etiraz edə bilmirsən?.. Mənim qələbəmi etiraf edirsənmi? - Sənin qələbən?.. Sən həqiqətənmi qalib gəldiyini düşünürsən? Allahı, İsa Məsihi və yer üzündəki bütün ucalıq və müqəddəslikləri məğlub etdiyinimi düşünürsən? - Əlbəttə! - qaranlıq ruhu qürurla hayqırdı. - Mənim bədbəxt düşmənim! İşığın yazıq yağısı! Sən tərbiyəsi pozulmuş, kobud və axmaq uşaq kimi, böyük bir tütün çubuğundan havaya qalın, boğucu tütün tüstüsü buraxır və günəş şüalarını söndürdüyünü düşünürsən!.. Sənin Allah, İsa Məsih, xeyir və həyat həqiqətləri üzərində “qələbən” buna bənzəyir!.. Sən İsa Məsihi Qolqofda öldürdüyünü deyirsən? Ancaq Qolqof çarmıxı özünütəsdiq, xeyirin şər üzərində qələbəsi simvoluna çevrildi. Qusun yandırıldığı tonqalın alovu milyonlarla insan üçün həqiqətə gedən yolu aydınlatdı... Sən böyük ideyaların daşıyıcısı olan insanları öldürmüsən və öldürməkdə davam edirsən, ancaq ideyaların özünü öldürə bilməmisən və bunu bacarmayacaqsan... İşıqlı ideyalar uğrunda ölən əzabkeşlərin qanı yeni ideyalar bağçasını suvarmaq üçün ən yaxşı vasitədir. Sənin qətllərindən doğulan ideya əzabkeşləri yeni-yeni insanları həqiqət və xeyirin böyük ideyalarına cəlb edir. - Onda mən sənin ideyalarını korlayır, eybəcərləşdirirəm, - şər ruhu onun sözünü kəsdi. - Korlamağa çalışırsan, ancaq gücün çatmır. Sən ayrı- ayrı alovların işığını söndürə bilərsən, ancaq odu və işığı məhv etməyə gücün çatmaz. - Mən güclüyəm! Mən - gücəm! Öldürə bilirəm və öldürürəm! Yer üzündəki bütün işıqları məhv edəcəyəm! - qaranlıq ruhu qəzəblə kükrədi. 176 - Söz güləşdirməklə vaxtımızı itirməyək, - işıqlı ruh düşmənini dayandırdı, - gəl, gücümüzü işdə sınayaq. - Nə təklif edirsən? - Bax, bir məşəl götürüb onu meydanın ortasına bərkidək... - Sonra? - şər ruhu müsahibini tələsdirdi. - Mən köksümə bir zərbə vuracağam, ondan çıxan qığılcım məşəli yandıracaq. Məşəl uzun müddət parlaq alovla yanacaq və qaranlıqda insanların yolunu işıqlandıracaq. Bəs sən, buna bənzər bir iş görə bilərsənmi? - Ah, sənin bu əbədi alovlandırmaq istəyin! - qaranlıq ruh rişxəndlə güldü. - Sən hər şeyi “alovlandırırsan”! İnsanların ağlını, vicdanını alovlandırırsan, ruhlarını alışdırırsan! Hər yerdə “qəhrəman” və insanların böyüklüyü oyununu oynayırsan! Ağılsız avara! - Nə üçün? - yenə həyat ruhu işıqlı bir təbəssümlə soruşdu. - Çünki insanlar qəhrəman deyillər. Onlar Yer adlanan böyük peyin qalağında eşələnən peyinqurdu, bütün işıqları görməyə gözü olmayan köstəbəkdirlər, çünki bu işıqlar onların gözlərini qamaşdırır. Adamlar şirin yalanları sevir. Bütün nazirlər və rəislər onlara göstərilən yaltaqlığı sevirlər. Özləri kobud, zorakı, yırtıcı və tənbəl milçəklər kimidir, ancaq özlərinin müdrik, böyük, xalq atası adlandırılmasını istəyirlər. Milyonlarla insan ayrıca götürüləndə əqli və ruhi baxımdan kütdür. Qarınları üçün yaşayırlar. İşləməyə nifrət edirlər. Özlərinə vurğun, özbaşına, əxlaqi cəhətdən natəmizdirlər, ancaq başqalarının onları ağıllı, savadlı, təmənnasız, həyatın ideya üzrə qurucuları hesab etməsini istəyirlər. 177 Xalqlar - ikiayaqlı mal-qara sürüsüdür. Əgər onlar işləyirlərsə, bu da yalnız kölə kimi, başları üzərindəki dəyənəyin qorxusundandır: ya sahiblərinin, ya da ehtiyacın hökmü altında işləyirlər. Bu ikiayaqlı heyvanlar zorakı və amansızdırlar. Daima öz aralarında it kimi didişirlər. Bir-birinin əlindən almaq istədikləri bir parça artıq torpaq üstündə dava edirlər. Fərqli “inancları” ucbatından bir-birinin ətini didirlər: nə üçün sürülərdən biri Allahı və onun qanunlarını başqa sürünün anladığı kimi anlamaq istəmir?! Başqa tayfalardan, qəbilələrdən olduqları üçün bir-birini qəbul etmirlər. Hərfləri fərqli yazdıqlarına görə belə yola getmirlər... Bütün bu öküz naxırı, qoyun sürüsü, qurd yığmı özünün yer üzündə ən yaxşı xalq olduğunu, Allahın, bütün bəşəriyyətin xilası üçün göndərdiyi sevimli və seçilmiş xalq olaraq, yaradıldığını sübuta yetirməyə çalışır, başqalarını isə belə hesab etməyə məcbur edir, - şər ruhu istehzayla dedi. - Hər bir sürü yalnız özünün ən istedadlı, ən mədəni və ən xeyirxah xalq olduğunu irəli sürür. Onların hamısı kobuddur. Hər işdə kobuddurlar, başqa xalqlara münasibətdə kobudluğa üstünlük verirlər. Ailədə, arvadlarına, ərlərinə, uşaqlarına qarşı kobuddurlar. Yuxarıların qarşısında nəzakətli və yaltaq, aşağıların qarşısında həyasızcasına kobuddurlar. Yalançı və namussuzdurlar. Aldatmaqla yaşayırlar. Yalansız yaşamağı təsəvvür edə bilmirlər. Onların ticarəti soyğunçuluqdur. Siyasətləri alınıb satılmaqdır. Düşüncələrini də, sözlərini də, işlərini də satırlar. Vicdanı, vətəni və öz allahlarını da satırlar. Hamısı gözəl kostyumlarla bəzənirlər: ruhun xeyirxah- lığından, böyük ideyalardan, qəhrəmanlıqdan, insanların 178 qardaşlığından, vətənə və bəşəriyyətə sevgidən danışmağı sevirlər. - Bütün dövrlərin minlərlə kütbeyin kitab qurdları bəşər tarixinin mənasını və xarakterini müəyyən etmək üçün baş sındırır, - şər ruhu qəzəblə dedi. - Ancaq həyatın mənası və xarakteri çox sadə və aydındır. İnsanların, xalqların, bütün bəşəriyyətin həyatı - müxtəlif miqyaslı maskaradlardan ibarətdir... Maskaraddakı adamların kostyumlarına baxırsan: kimsə müdrik-filosof, bir başqası qəhrəman-cəngavər, kral, sultan, boqdıxan, kahin, ağıl, gözəllik, musiqi, poeziya, həqiqət, düha ilahələridir, ancaq bunlar hamısı... yalnız kostyumlardır və kostyum altındakı ilahələr, krallar və müdriklər - aşpaz, bazar alverçisi, özündənrazı kütbeyin, yaxud cılız bir fırıldaqçı ruhu daşıyırlar. - Ey mənim sadəlövh xəyalpərəstim, - qaranlıq ruhu işıq ruhuna istehzayla baxıb dedi, - bütün həyat, bir böyük yarmarka teatrının səhnəsidir. Burada hər şey saxtadır: güzgü yerinə tənəkə parçası, mərmər yerinə rənglənmiş kağız, brilyant yerinə isə rəngli şüşələr işlənir... İndi sən bura işıq gətirmək istəyirsən. Nə üçün? Yoxsa eybəcər üzlərdən gözəl maskalan qoparmaq istəyirsən?.. Adamları dinc burax: qoy əbləhlər müdrik, kölələr dünyanın ağası olduqlarını düşünsünlər... Sən özünün “işıqlı məşəlinlə” - müdrik düşüncə məşəlinlə, vicdan məşəlinlə - sadəcə bizim həyat sevincimizi korlayırsan. Adamların və xalqların özündənrazılığmı əlindən alırsan... Özünün bu məşəlyandınna “sehrlərini” dayandır. Onlar yer üzündə heç kimə gərək deyil. Hə, həm də, onlar büsbütün faydasızdır, - qaranlıq ruhu bunu deyib güldü. - Sən həmişə olduğu kimi məkrlisən, yalançı ruh! - işıqlı ruh da öz növbəsində gülüb dedi. - Ey mənim ba 179 rışmaz düşmənim, sənin özünəməxsus “məkrli məntiqin” var. Sən əyri güzgü kimisən: hər şeyi əyri göstərirsən, bu əyri güzgünlə nə qədər adamı aidatımsan! Xeyirxah təbiətli neçə oğlan və qızı bu əyri güzgünlə ümidsizliyə salmısan! Nə qədər insanın inancını intihar həddinə çatdırmısan: onların insanlığa, insanlara, həyatın böyüklüyünə və gözəlliyinə inamını öz əlləriylə öldürməsinə təhrik edib, həqiqətin və xeyirin gücünə inamdan məhrum etmisən. Onlar həyatın qurucuları, yaradıcıları ola bilərdilər, ancaq sən öz əyri güzgünlə onların yolunu xarabalıqlara sarı yönəltmisən... - Görürsən, görürsən, görürsən, - qaranlıq ruhu nifrət dolu bir sevinclə kükrədi. - Özün etiraf edirsən, mən sənin yaradıcı- qurucu adamlarını öz xarabalıqlarıma yönəldə bilirəm... Deməli, səndən güclüyəm! Mən sənin bütün tikdiklərini uçururam! - Hay-küy salma, ay qaranlıq ruhu! - işıqlı ruh sakitcə dilləndi. - Öz zibil yığınından ibarət sözünün tozunu havaya qaldırıb mənim gözümü tutmağa çalışma. Bütün bunların hamısı bir demaqoqun, kütləni aldatmağa alışmış birinin yalanlarıdır. Mən uzun müddət sakitcə dayanıb, sənin qaranlıq fəlsəfən haqqında dediklərini dinlədim, danışmağına mane olmadım. İndi isə mənim “sadəlövhlük” adlandırdığın fəlsəfəm barədə dediklərimə sonadək qulaq as... Mən sənin gücünü inkar etmirəm. Bununla bağlı, özümü və arxamca çağırdığım insanları aldatmıram. Sənin böyük və rəngarəng gücün, daha dəqiq desək güclərin var. Sənə demişdim, bir daha deyirəm, sən gənc idealistlərin əqidəsini öldürmüsən, bu alçaq əməlinə bu gün də davam edirsən. Ancaq onları, gücünü yenilməzliyi ucbatından öldürməmisən, səbəb sadədir: sənin qurbanların gənc olduqlarından, onların ağılı yetkinləşməyib, məntiqləri zəifdir. 180 Sən, mənim barışmaz düşmənim, mübahisələrdə təhlükəli rəqibim, özünü kart oyunundaki şulerlər kimi aparırsan. Sənin məntiqinə, şulerin əlinə açıq və təcrübəli nəzərlə yanaşıldığı kimi yanaşmaq lazımdır, yoxsa fırıldaq bir gedişlə oyunu aparacaqsan, - işıqlı ruh güldü. - Onda deməli, səncə dahilər, skeptiklər və pessimistlər şulerdir, kütləyə fırıldaq gəlirlər? - şər ruhu qürurla etiraz etdi. - Deməli, Volter, Rable, dahi Svift və qədim mütəfəkkirlər Petroni və Lukresi də, həmçinin Sokratın güclü rəqibləri olan Qorgias və Aristofan və müasir Leopardi və Şopenhauer də, səncə, demaqoqlar, kütləni aldadanlar və düşüncə şulerləri olublar, eləmi?.. Bədbəxt sadəlövh! Siz hamınız beləcə, sadəlövh bir xeyirxahlığın xidmətində dayanmısınız: etiraz etmək əvəzinə yalnız söyməyi bacarırsınız. Balaca uşaqlar bir-birinə daş, palçıq topu atan kimi, siz də rəqibinizin üzərinə təhqiramiz ləqəblər yağdırırsınız. -Bilirsənmi, səninləmübahisəetməkhəttaxoşagəlimlidir, - işıqlı ruh yenə də gülərək dedi. - Düşüncə və sözləri heyrətamiz məharətlə, qılınc kimi oynada bilirsən. Çox ustalıq və çevikliklə, kart tuta bilirsən. Şulerlikdə demək olar, dahisən. - Nə demək istəyirsən? - qaranlıq ruh təəccüblə soruşdu. - Bax, bu artıq sənin zəifliyindən xəbər verir, - işıqlı ruh cavab verdi. - Yalan danışdığını bilirsən. Kartları çırpışdırdığını bilirsən, ancaq özünü qanmazlığa vurursan... Yenə də təkrar edirəm, mən bütün hallarda səndən güclüyəm. Sadaladığın insanları öz tərəfinə çəkməkdə haqlı deyilsən. Qədim Yunanıstanın skeptiklərini səndən pis tanımıram: sofistler Qorgias, Prodik və Protaqor haqqında yetərincə bilirəm. Qədim Romanın Lukresi və Petroni kimi skeptiklərinə də yaxşı bələdəm. Rableni də, Svifti də, 181 |