Qriqori Petrov a ğ zanbaqlar
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 9
Futbol Napoleonun hakimiyyətə gəlməsiylə Avropadakı müha- ribələrin ardı-arası kəsilmədi. Napoleon demək olar, bütün Avropa ölkələriylə döyüşürdü, onun başlıca məqsədi güclü İngiltərəyə qalib gəlməkdi. Elə İngiltərə də Napoleonu dar- madağın etmək üçün var gücünü toplamışdı. Napoleon Rusiyanı da müharibəylə təhdid edirdi. Bu səbəbdən, Rusiya 1808-ci ildə İsveçlə müharibəni bitirməyə tələsdi, bununla da Napoleonla başlana biləcək müharibədə əl- qolunun bağlanmasının qarşısını aldı. Gözlənilən müharibə başlandı. Napoleon on iki ölkənin xalqlarını Rusiyaya qarşı qaldırdı, Moskvaya qədər gəlib çıxdı və burada məhv oldu. Onun rus xalqının köksünə endirmək istədiyi zərbə öz başına və köksünə çırpıldı... O, Fransaya bütünlüklə sarsılmış vəziyyətdə qayıtdı. Özünün əvvəlki gücünü və ad-sanmı bərpa etməyə çalışdı. Ancaq bütün Avropanı ona qarşı mübarizə üçün birləşdirən İngiltərə Napoleonun ordusunu tamamilə darmadağın edə bildi. Özünü isə Müqəddəs Yelena adasında həbsə məhkum etdilər. 72 Napoleonla aparılan arasıkəsilməz müharibələrdən bezmiş Avropa xalqları bu qədər fəlakətlərin baiskarı olan bu adamın İngiltərə tərəfindən zərərsizləşdirilməsindən razı qalmışdı. Onlar İngiltərənin böyük qüdrəti qarşısında təzim edirdilər. İngiltərəyə vurğunluqla baxır, onu yamsılamağa çalışırdılar. Hər şeydə ingilislərə bənzəmək dəbə çevrilmişdi. Ancaq uşaqlarda və hələ yetkinləşməmiş gənclərdə olduğu kimi, böyükləri təqlid etmək çox vaxt onların yanlışlarını, hətta yaramazlıqlarını yamsılamaqla başlayır: onlar tütün çəkməyə, keyfiyyətsiz alkoqollu içkilər içməyə, çığır-bağır və ağır söyüşlərlə danışmağa başlayırlar. Mədəni baxımdan gənc, əqli cəhətdən yetərincə inkişaf etməmiş xalqlarla da belə oldu. Onlar ingilislərin zahiri, çox vaxt da, eybəcər cəhətlərini qəbul etməyə başladılar. Bununla da, ingilis cəmiyyətinə xas olan bir sıra poz- ğunluqlardan yaranmış həyat tərzinin surətini çıxarıb bunu özləri üçün yaşam tərzi seçdilər. Yaşlı, imkanlı adamlar ingilislər kimi qaça bilmək üçün qurulmuş məşğələlərə çoxlu pul sərf edirdilər. Viskini, ingilislər kimi sodayla içməyə başladılar. İngilis parçalarından tikilmiş kostyumlar geyindilər. Üzlərini və saçlarını ingilis dəbiylə qaydaya saldılar. Gənclər ingilis idman növləriylə məşğul olmağa başladılar, onları ən çox cəlb edənsə, bu idman növlərindən ən pisi olan futbol, ayaqla top oynamaqdı. Avropanın bütün gəncləri arasında, hələ orta məktəbi qurtarmamış yeniyetmələr üçün futbol özünəməxsus bir inanca çevrildi. Bütün ölkələrdə minlərlə insan futbol kultu yaratdı. Onu yaymağa başladılar, elmə, incəsənətə çevirdilər. 73 Alçaq ruhlu, nadan küçə mətbuatı, yeniyetmələrin bu ehtirasından yararlanmağa girişdi. Onu istismar etməyə başladı. Xüsusi rubrikalar yaratdı. Demək olar, hər gün bu ayaqlarıyla qəhrəmanlıq edən camışlar haqda icmallar hazırlanırdı. Snelmanın vaxtında Finlandiyada da buna bənzər hadisələr baş verirdi. Finlandiyanın gəncləri hələ əqli əməklə ciddi məşğul olmağa öyrəşməmişdi. Yüksək ideyalara maraq formalaşmamışdı. Finlandiyanın Rusiyaya birləşdirilməsindən sonra isveçlilərə bəslənən nifrət və onlara qarşı yönələn milli azadlıq mübarizəsi öz mənasını itirmişdi. Bekar, sağlam və təəssüf ki, mənəvi baxımdan tənbəl olan fın gəncliyi futbola meyl saldı. Futbol mənəvi-yoluxucu xəstəlik kimi Finlandiyanın şəhərlərindəki gəncliyin bütün təbəqələrinə sirayət etdi. Sonra böyük kəndlərin növbəsi gəldi. Futbol dəbə çevrildi və bütöv bir nəslin düşüncəsini və ürəyini məşğul etdi. Futbol klubları və cəmiyyətləri xəstə bədəndə durmadan artan sızaqlar və ləkələr kimi, ölkəni bürüyür, bataqlıqda qaynaşan ağcaqanad təəssüratı yaradırdı. Bu klublar şəhər-şəhər gəzib futbol matçları təşkil edirdilər. Futbol oynamaq üçün başqa ölkələrə getməyə başlamışdılar. Bu işə çox böyük məbləğdə pullar xərclənirdi. Gənclərin təhsilə, məktəbə həsr edilməli olan ömürləri bu futbol çılğınlığına sərf olunub hədər olurdu. Mənəvi təlatüm boşuna xərclənirdi. Camış ayaqları zamanın ideya simvoluna çevrilirdi. Snelman və onun dostları gənclərin intellektual inkişafının yerini yoğun camış ayaqlarının tutmasıyla heç cür barışa bilmirdilər. Onlar bütöv bir gənc nəslin bu cür, əqli 74 və mənəvi yoxsulluğa düşməsinə çox ciddi təhlükə kimi ya- naşırdılar. - Bu, bud, diz, topuq əzələlərini inkişaf etdirməklə ömür sürən qəhrəmanların axırı necə olacaq? - Suominin mədəni oyanışı üçün çalışan həvariləri məyusluqla soruşurdular. - Onların gələcək həyatı necə olacaq? Onlar vətəni hansı mənəvi dəyərlərlə zənginləşdirəcəklər? Snelman və dostları, vaxtilə, böyük Servantesin dahiyanə “Don Kixot” kitabını yazdığını və bu əsərdə o dövr ispanlarının naməlum cəngavər-qəhrəmanların macəralarından danışılan axmaq, gülünc romanlar oxumaqla vaxtlarını necə manasızca havaya sovurduğunu, necə bir amansızlıqla ələ saldığını yaxşı xatırlayırdılar. Onlar belə mühakimə yürüdürdülər: - Görünür, bütün ölkənin axmaq romanları heyranlıqla oxuması kiçik hadisə deyildi, məhz elə buna görə də, ispan dahisi bununla mübarizəyə qalxmışdı. Servantes, ispan oxucularının kütləvi şəkildə uydurma və axmaq romanları oxumağa qapılmasının bütün ölkənin savadlı insanlarının əqli ərincəkliyə uymasının əlaməti olduğunu yaxşı anlayırdı. İnsanlar öz vətənlərində gözəl həyatın yaranması qayğısına qalmaq, öz xalqının iqtisadi, əqli və əxlaqi baxımdan təkmilləşməsi uğrunda əmək sərf etmək istəmirlər. Bu baxımdan çılpaqdırlar! Onların nə düşüncəsi, nə ürəyi, nə iradəsi lazımi istiqamətə yönəlib. Sadəcə olaraq, işləmək istəmirlər! Beləliklə, insanlar öz-özlərini aldadırlar. Günlər, aylar, illərlə uydurma hadisələrdən bəhs edən axmaq romanları oxumaqla vaxt keçirirlər. Onlara elə gəlir, nə iləsə məşğuldurlar... Ölkə isə mədəniyyət sahəsində peşəkarlardan məhrum olub. Xalqın zəkası yuxuya gedib. Nadanlıq 75 günü-gündən böyüyür. Xalqın kobudluğu və yoxsulluğu durmadan artır. Ölkə daimi yoxsulluq içindədir. Əxlaqi, əqli və iqtisadi iflasa yaxınlaşır. Ölkənin kömək gözləməyə haqqı çatan ziyalılar haradadırlar? Onlar axmaq və əyləncəli uydurmaları oxumaqdan məst olublar... - Təəssüf, bizdə dahi yazıçıların əsərlərində əks olunan mənanı, dəyəri bilmirlər, anlamırlar, - Snelman şikayətlənirdi. - Bizim xalqımızın indi öz Servantesinə ehtiyacı var, gərək Svift kimi bir yazıçı yetişib özünün liliput- lar haqda dahi satirasını bir də ortaya qoysun. Bunu liliput düşüncə, liliput siyasət, liliput ruhla yaşayan xalqa çatdıra bilsin. Snelmanla dostları belə bir qərara gəldilər: - Bizim Servantes kimi dahimiz yoxdur, biz Svift yetişdirə bilmirik, ancaq ağlımız və qabiliyyətimiz onların başladığı böyük işləri öz ölkəmizdə gerçəkləşdirməyə yetər... Taunun, vəbanın və yatalağın mikrobları gözlə görünmür: onlar olduqca kiçikdir, ancaq buna baxmayaraq böyük ərazilərdə kütləvi insan qırğını törədirlər. Eynilə, cəmiyyətin və xalqın içində də mənəvi xəstəlik törədən mikroblar var. Ola bilsin, onlar taun mikroblarından daha təhlükəlidir. Finlandiya bataqlıqlarla örtüldüyündən, burada malyariya və vərəm xəstəliyi geniş yayılmışdı. Əhali malyariyadan çox əziyyət çəkir, vərəm isə çoxsaylı insan ölümünə səbəb olurdu. İsveçlilər buna xüsusi əhəmiyyət vermirdilər. Snelmanın başladığı hərəkat bu xəstəliklərlə mübarizəni də ön plana çəkmişdi. - Ancaq düşüncənin, iradənin, ruhun da vərəmi olur, - Snelman deyirdi. - Bizim gənclik az qala hamıhqla bu mənəvi yoluxucu xəstəlikdən əziyyət çəkir. Beş ildən, on 76 beş ildən sonra yaradıcı həyata qədəm basacaq bu insanların arasında mənəvi vərəm xəstəliyinin yayılmasına laqeyd qalmaq olmaz. Buna qarşı mübarizə aparmalıyıq. * * * Bir dəfə futbolçuların böyük təntənəli mərasimi keçirilirdi - aparıcı futbol klublarından biri özünün onilliyini qeyd edirdi. Yığma komandaların maraqlı yarışması təşkil edilmişdi. Oyundan sonra təntənəli yığıncaq keçirildi. Çıxışlar oldu. Yığıncaqda başqa idman növlərinin təmsilçiləri də iştirak edirdi. Onların arasında Snelmanın dostları da vardı. Snelman yarışmada iştirak edən idman klublarından birinin fəxri sədriydi. O, konfransdakı çıxışında bunları söylədi: - Bizim fın gəncliyinin idmanla məşğul olması məni çox sevindirir. Düşünülərək yerinə yetirilən müxtəlif fiziki təlimlər böyük tərbiyəvi əhəmiyyət daşıyır. Müdrikliyiylə seçilən qədim yunan xalqı gimnastika, güləş, qaçış, uzunluğa tullanmaq kimi idman növlərinə çox böyük hörmətlə yanaşırdı. Fiziki təlimlər bədənin elastikliyini və çevikliyini artırır. Bunun sayəsində bədən cəld, yeriş yüngül, hərəkət incə olur. - Şəhər həyat tərzində, uzun müddət bir yerdə oturmaq, çox vaxt dar və havası çatmayan otaqlarda işləmək bədəni korlayır. Əzələlər boşalır. Qan zəhərlənir. İnsanlar süstləşir. Üstəlik, düşünülməmiş və uzunçuluqla dolu məktəb proqramı mövcuddur. Burada canlı biliyi məktəb fəlsəfəsinə çevirir, beyini kitablardan gəlmə sitatlarla: illərlə, adlarla, ölçülərlə, düsturlarla, ölü qanunlarla yükləyirlər. - Almaniyada şagirdlərin çoxu gözlük taxır. Onların gözləri yaxşı görmür. Şəhərlərdəki əksər uşaqların onurğa 77 sütunları əyri, sinələri çökük, ayaqları nazikdir, əlləri zəif, üzləri solğundur; havasız yerdə böyüyən bitki kimi əzgin görkəmləri var. İstəyirsən, insanları götürüb şəhərdən qırağa çıxarasan. Onları qaçmağa, tullanmağa, göy otluqda güləşməyə məcbur edəsən. Dərindən nəfəs almağa çağırasan. - Yunanlar belə də edirdilər. Biz də onlardan nümunə götürürük. Ancaq Sokratın, Fidi və Periklin müasirləri həyati müdrikliyin əsasında belə bir qayda olduğunu düşünürdülər: “Heç nədə ifrata yol vermək olmaz!” Yəni, ölçüdən qırağa çıxmaq lazım deyil. Birtərəflilik olmaz. Hər şeydə ölçü gözləmək, hər şeyi öz vaxtında və öz yerində etmək lazımdır. - Bununla yanaşı, Sokratın, Esxilin və Aristofamn müasirləri əqli əməklə məşğul olan insanların həyatdan ayrılmalarına, ziyalıların ölüvaylığına və fiziki zəifliyinə gülürdülər. - Ölümsüz komediya “Axmaqlığın tərifi” əsərinin böyük müəllifi' çömçəquyruq adlandırdığı, müdrikliyi çoxlu kitab oxumaqda görən və quru nəzəriyyələri əzbərləməklə öyünən adamları öz satirasıyla amansızcasına qamçılayırdı. - “Qulliverin səyahəti” əsərinin dahi müəllifi Svift lili- putların, cırtdan boylu xalqın həyatına gülür, özlərini qurbağa kimi şişirdib böyük cüssəli insan sayan bu adamların gülünclüyünü açıb tökürdü. - Svift öz əsərində bir neçə böyük bir hissəni, bütöv bir başlığı, liliputların eybəcər meyllərini və iyrənc həyatlarını istehzalı təsvirinə ayırır. Liliputların yekə başları, nazik boğazları və dar çiyinləri var. Onların bütün həyatı kitablar- 1 Rotterdamlı Erazmus nəzərdə tutulur. (Tərc.) 78 dakı düsturlar, həndəsi çertyojlar üzərində qurulub... bütün əməlləri isə zahiri görünüşləri kimi iyrənc və eybəcərdir. - Ancaq mən, - Snelman sözünə davam etdi, - dostlarımla birgə gözəl xəyallar qurduğum gələcək Suominin Liliputiyaya bənzəməsini istəmirəm. Bizə liliputlar gərək deyil. Lakin finlərin gələcəkdə güclü ayaqlı və zəif beyinli xalqa çevrilməsini də istəmirik. Aşağıda camış ayaqları, yuxarıda qoyun başı; karton qutu şayağı boş və yüngül kəllə - belə mənzərə bizdə heyranlıq doğurmur, kiçik xalqımızın böyüklüyüylə bağlı arzularımıza cavab vermir. Siz Finlandiyada futbolun uğurlarını heyranlıqla izləyirsiniz. Sevincinizdən qışqırırsınız, sizin “Güclü ayaq” cəmiyyəti futbol klubunun qonşu ölkələrə: İsveç, Norveç, Danimarka kimi ölkələrdəki yarışlara çağırılmasıyla öyünürsünüz, “Güclü ayaq” klubunun uzaq Macarıstandakı yarışlardan qələbəylə qayıtması sizi sevindirir. Ancaq sizin bu sevinciniz məni sevindirmir. - Əgər bizim Suomidə “Güclü düşüncə”, “Böyük əməl”, “Süd istehsalı”, “Yaxşı yumurta”, “Seçmə taxıl”, “Ağ parça”, “Təmiz vicdan”, “Yeni ideyalar”, “Mexanikanın fəxri”, “Tox xalq”... kimi adlar daşıyan klublar olsaydı, mən özümü çox xoşbəxt hiss edərdim. - Çox istərdim, siz gənc finlər, yalnız macarlara deyil, habelə, almanlara, fransızlara, ingilislərə də qalib gələsiniz, ancaq bunu topu təpikləməklə deyil, başınızla, ürəyinizlə, iradənizlə, elminizlə, ustalığınızla, ticarətinizlə, peşə sənətkarlığınızla, müdrik qanunlarınızla, xalqın öz vətənində ən yaxşı quruluş yaratmaq uğrunda mübarizəsiylə edə biləsiniz. Bu böyük mübarizədə siz, futbolçuların əzələli ayaq- larıyla uzağa gedə bilməzsiniz. Topu başla vurmaq üçün 79 gərək möhkəm kəllən olsun, ən möhkəm kəllə isə qoyun kəlləsidir. FinlandiyalI gənclərin qoyun kəlləsiylə öyünəcəklərinə inanmıram. -Axtarıb Sokratın şəklini və Heraklın məşhur heykəlinin təsvirini tapın və onları tutuşdurun. Sokratın portretindəki müdrikin başı daha çox gözə çarpır, beyinin yerləşdiyi çox böyük alın! Adama elə gəlir, beyin çox böyük olduğundan kəllə çanağına yerləşmir, bura ona darısqallıq edir. Sokratın başına və alnına diqqət etsəniz, bunu hiss edəcəksiniz. İndi isə Heraklın heykəlinə göz yetirin. Hər şeydən öncə bizi bu qədim mifik qəhrəmanının güclü, ağır və əzələli bədəni cəlb edir. Şalbana bənzəyən iri ayaqlar üzərində dayanmış güclü bədən. Qolların əzələləri sıx hörülmüş gəmi kanatlarına bənzəyir. Geniş çiyinləri, qabarıq köksü var. Kəl kimi yoğun boynunun üzərindəki başı bədəniylə mütənasib deyil. Alnı dardır. Hər şey, qarşınızda nəhəng fiziki gücün dayandığını göstərir, lakin onda intellektual və mənəvi güc deyilən bir şey əsla yoxdur. Herakl - güclü bədən quruluşu, bərk sümüyü, qüvvətli əzələləri olan bir adamdır, ancaq onun yüksək intellekt, düşüncə və ruh adamı olmadığı çox aydın görünür. Mən sizə Sokratın və ya Heraklın başlarından birini seçməyi təklif etmirəm. Lakin camış ayaqlarını yamsılamaq üçün çalışanda Sokrat kimi bir baş bəsləmək qayğısını da unutmamağı məsləhət görürəm. Daş kimi bərk qoyun kəlləsinə sahib olmaqla kifayətlənməyin. Bu qaydanı unutmayın: oynamağına sözüm yox, ancaq qurşaqdan yuxarının da qayğısına qal. Gənc Finlandiyaya təkcə dəri top qovmağı bacaran insanlar gərək deyil. Ona fın xalqının iqtisadi, ictimai, əqli və mənəvi həyatı üçün güclü mühərriklər də lazımdır. 80 - Yetərincə mədəni olmayan xalqların arasından çıxan alçaq xislətli fırıldaqçılardan nümunə götürməyin, onlar mədəni xalqların həyatını onların çöl qapılarından və zibil qablarından başlayaraq qavramağa başlayırlar. Onlar Parisdə kafe- şantanlardakı qaydaları öyrənir, Almaniyanı öyrənməyə pivəxanalardan başlayır, İngiltərədən futbol topu qəbul edirlər. Siz daha yüksəklərə baxın! Avropada yaradıcılıq evlərinə baş çəkin. Düşüncə məbədlərinə gedin. Almaniyadakı, “Xeyirxahlar ittifaqı” kimi cəmiyyətləri dolduran gəncləri yamsılayın. Ruhunuzun inkişafı üçün çalışın. Bu qədim nəsihəti unutmayın: “Sağlam bədəndə sağlam ruh olar”. - Fin gəncləri, unutmayın: sizin vəzifəniz ağır topu hündürə qaldırmaq və ya uzağa vurmaq deyil, xalqınızı yüksəyə qaldırmaq, gələcəyə aparmaqdır. Başlıca işiniz vətəninizin daha sürətli inkişafına nail olmaqdır. 81 |