Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
Yüklə 3,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ak kulum ər egiz kork g….z yıta
- Qiyamət qopınca ( 31)
- Qılıc çaldı, din açdı
- Qılıc çaldı, çal qılıcın
- Qarnım toymadı, yüzim gülmədi
- Göz gəzdirdi, yürəgi oynadı, bağrı yanar
orfoqrafiyası da buna tam imkan verməmişdir. Digər tərəfdən, mətnlərin oxunuşunda da hər şey qaydasında deyildir. «İkinci Kızıl çira» abidəsi haqqında Ə.Rəcəbov yazır: «1952-ci il nəşrindən sonra S.Y.Malov yeni əldə etdiyi surət və estampajlar əsasında bu abidənin oxusu və tərcüməsini təkmilləşdirmişdir. Birinci sətirdə əvvəlki
Ak kulum ər egiz kork g….z yıta əvəzinə Alp kulum, ərdəm yürəgim sizə yıta , beşinci sətirdə əvvəlki öz sözü
əvəzinə yüz , yeddinci sətirdə Üçin sözü əvəzinə Arslan oxumuşdur».(21, 302) Heç şübhəsiz, əksər mətnlərdə bu cür hallar ola bilər. Bundan əlavə, saitlərin oxunuşunda da səhih olmayan hallar vardır. Bu, əlifbanın özündən gəlir. Söz başında işlənən bir sıra samitlərdən əvvəl müvafiq
saitlərindən birinin nəzərdə tu- tulması kimi hallar buna aiddir. Qeyd edirlər ki, Orxon-Yenisey abidələrinin əldə edilmiş bütün mətnləri birlikdə bir müəllif vərəqi həcmindədir. Bir neçə əsrlik geniş bir dövrü əhatə edən bu qədər az yazı dövrün dil mənzərəsini, xüsusilə frazeoloji mənzərəni lazımi şəkildə əks etdirə bilməzdi. Buna yazıların səciyyəsi də təminat vermir. Epi- tafiyalarda, təbii ki, frazeoloji ifadəyə elə geniş imkan ola bilməzdi. Bunlar göstərir ki, «Kitabi-Dədə Qorqud»un frazeoloji fondu 2-ci minillikdə yaranmamışdır və başdan-binadan dastan boyları xalq dilinin qədim frazeoloji yatağına söykənmişdir. Odur ki dastanın dili yazıyaqədərki dövrün frazeoloji sistemini öyrənmək üçün qarşımızda geniş meydan açır. Mənşə üzrə qruplaşdırmazdan əvvəl bir sıra səciyyəvi cəhətləri nəzərdən keçirmək üçün bir neçə nümunəyə diqqət yetirək. Dastanın dilində elə frazeoloji vahidlər var ki, düşünmək olar ki, onlar bilavasitə ərəb işğalı, islam dininin yayılması dövrü ilə bağlıdır. Əslində isə belə ifadələrin bir qisminin tarixi çox qədimdir – zərdüştilikdən gəlir. Lakin islam mühiti onların işləkliyini genişləndirmiş və fəallaşdırmışdır. Qiyamət qopınca (31) – ifadəsi Azərbaycan dilinə məxsus frazeoloji törəniş qaydalarına uyğun yaranmışdır.
sözü islam təbliğatçılarının şərhində dəhşətli tufanı nəzərdə tutmuş,
ifadəsinə müvafiq qiyamət qopur ifadəsi yaranmışdır. Deməli, frazeoloji vahidlərin təşəkkülü üçün 316
fel çoxmənalılığının (oxşar əşyalar və hadisələr üzərinə köçürmələr) mühüm rolu olmuşdur. Sənin oğlın kür qopdı,
(36-37) misal- larından göründüyü kimi,
feli «Dədə Qorqud»un dilində frazeoloji vahid tərkibində çox fəal olmuşdur. Qiyamət
qopur ifadəsi bu gün də dilimizdə işlənməkdədir. Qılıc çaldı, din açdı
şahi-mərdan Əli görkli (32) – cümləsində qılıc çaldı – vuruşdu, din açdı – din yaratdı, yeni dinə yol açdı mənasındadır.
ifadələri bütün döyüş boylarının işlək ifadələrindəndir. Heç şübhəsiz, hər iki ifadə qılınc və din anlayışları qədər qədimdir. Bunlardan birincisi bu gün də işlənməkdədir;
ifadəsi işləkliyini itirmişdir. Yum verəyin. (41)
Yum vermək – xeyir-dua vermək deməkdir. M.Rəsulzadə Azərbaycan cümhuriyyətinin ilk parlamentini açarkən bu sözdən istifadə etmişdir: «Möhtərəm məbuslar! Azərbaycan Cümhuriyyətinin ilk məclisi-məbusanını açmaq
yum səadəti, siz möhtərəm məbusları təbrik etmək şərəfinin öhdəmə düşməsi ilə müftəxərəm (alqışlar), əfəndilər!» (24, 379) Bu gün dilimizdə işləkliyini itirmişdir. Qarnım toymadı, yüzim gülmədi (33) – ifadələri şəxsin əhvalını göstərir, lakin bunlardan ikincisində frazeoloji məna daha güclüdür, çünki həmin ifadə sonralar dərin ictimai məzmun qazanmışdır. Qurbaninin poeziyasına diqqət yetirmək kifayətdir: Üzüm gülməz, heç açılmaz, ah, mənim!
Mənim üzüm gülməz Vətəndən ayrı və s. Bu ifadələr bu gün də işləkliyini saxlamışdır. Şübhəsiz, ifadə etdikləri anlayışlar bəşərin yaşıdıdır. Qanun dökəyinmi – ifadəsi qan tökmək şəklində tayfa davalarına, xalqlararası döyüşlərə və fərdi ölüm-öldürmə halla- rına aid edilərək, geniş ictimai məzmun qazanmışdır. Dastanda isə Dirsə xanın şəxsi ailə münasibətləri ilə bağlı işlənmişdir və mənacə ilkin – etimoloji kökünə yaxındır. Göz gəzdirdi, yürəgi oynadı, bağrı yanar (37) ifadələri də dastanın dilində ilkin təbii semantikasına daha yaxındır. Lakin bununla belə, artıq frazeoloji məna qazanmışlar. Göz açuban (gördigim), könül verib (sevdigim) kimi frazeoloji birləşmələr də ilkin-natural mənasına indikindən yaxındır. Lakin 317
Yüklə 3,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|