sintaktik mavqega ega b o i m a g a n bu birliklar o'z id a leksik va
g ram m atik m ohiyatni uyg‘unlashtirgan:
a) yangi so'z lar
hosil qiladi;
b) so'zlarga q o 'sh im c h a leksik-semantik qiynrat beradi.
Bir tilga xos birlik boshqa tillarnikidan farqlanadi. Masalan,
amorf, agglyutinativ va flektiv tillardagi leksema- m ohiyatan o'ziga
xos.
4.
Qolip va hosila.
Lisoniy birlikning navbatdagi turi—
q urilm a—qolip. Qolip deganda yasama so'z, so'z birikmasi va
gaplar hosil qilish sxemalari tushuniladi. Qoliplar ikki xil bo'ladi:
a) so'z
yasash qolipi;
b) sintaktik (so'z birikmasi va gap) qolip.
Qolip ham boshqa lisoniy birlik kabi U M IS tabiatli bo'ladi.
M asalan,
nutqdagi
cheksiz
yasama
so'z
(m asalan,
(sutchi),
(nisholdachi) kabi bitta bevosita kuzatishda berilmagan lisoniy
birlik (masalan,
[narsa/buyum oti+chi=sh u narsa/buyum bilan
shug‘ullanuvchi kishi],
y a ’ni so'z yasash qolipining nutqiy hosilasi.
Kitobni o'qim oq
nutqiy hosilasi boshqa o'ziga o'xshash cheksiz so'z
birikmalari (
qog'ozni yirtmoq, uyni sotmoq
va h.k.) bilan birgalikda
jO ttushum
keiishigi_|_
F e ’l] = v o s i t a s i z
toMdiruvchili fe ’lli birikma]
lisoniy sintaktik qolipidan chiqqan nutqiy birlik.
Qolip m iqdoran cheklangan. Masalan, o'zbek tilida so'z
birikmasi
hosil qilishning
18 ta ustuvor qolipi ajratilgan va
n utqim izda ulardan son-sanoqsiz so'z birikmasi hosil qilinadi.
Qolip h a m boshqa lisoniy birlik
kabi shakl va m azm un
yaxlitligidan iborat. Yuqorida keltirilgan qoliplarning tenglikdan
chap
qismi shakliy, o 'n g qismi esa m azm un tom oni deb yuritiladi.
Qolipning
Dostları ilə paylaş: 
