Rah im o V v. R., Ubayd ullayev n. U

 
mln. t;
E) 7 = o,2<0 
yil
387

---

T = b.S \[Q
yil 
Q — mln t ruda zaxirasi.
32. Kapital quyilmalar deb qanday xarajatlarga aytiladi?
A) ishlab chiqarishga sarflangan xarajatlarga;
*B) keyingi yillarda foyda keltiradigan mahsulot tannarxiga 
kiradigan va kirmaydigan xarajatlarga;
C) sex qurish yoki shaxta uchastkasini ishlatishga sarflangan 
xarajatlarga;
D) ruda qazib olishga sarflangan xarajatlarga;
E) rudani tashib keltirishga sarflangan xarajatlarga.
33. Ishlab chiqarish xarajatlari dch qanday xarajatlarga 
aytiladi?
A) 
shaxta, rudniklarni qurish uchun sarflangan xarajatlarga; 
*B ) ish haqi va materiallarga, ma’ m uriyatini ta’ minlashga 
moMjallangan xarajatlarga;
C) bir tonna ruda qazib olish uchun sarflangan xarajatlarga;
D) b ir oylik ruda qazib olish uchun sarflangan xarajatlarga;
E) shaxtadagi uskunalarni am ortizatsiyasiga sarflangan 
xarajatlarga.
34. Koni ochish deb qanday ishlar kompleksiga aytiladi?
A) shaxta stvoli o‘ tib, konni razvedka qilishga;
*B ) yer yuzasidan konga ochuvchi lahim o ‘ tib , shaxta 
maydonini ishlatishga tayyorlashga;
C) shurflar bilan konni ochishga;
D) qiya lahimlar o‘tib, konning oMchamini aniqlashga;
E) tunnel o'tib, undan razvedka ishlari olib borishga.
35. Yer yuzasi tekis boMgan, ruda tanasi har xil balandlikda 
joylashgan konni qanday usulda ochadi?
*A ) tik stvollar va qiya syezdlar bilan;
B) shtolnya bilan;
C) faqat qiya syezd bilan;
388

---

D) shtolnya va qiya syezd bilan;
E) shtolnya va tik stvol bilan.
36. Konni ochish sxemasi deb nimaga aytiladi?
A) kapital lahimlar o‘tkazishga;
B) shaxta stvolini qurishga;
*C ) konni ochish usulining grafik tasviri;
D) konning shamollatish sxemasi;
E) shaxtaning transport sxemasi.
37. Konni ochuvchi yordamchi lahimlari qatoriga qaysi lahimlar 
kiradi?
A) barcha tayyorlovchi va kesuvchi lahimlar;
B) shaxtaning yordamchi yer yuzasi bilan bogMangan kapital 
lahimlar;
*C ) shaxtaning yer yuzasi bilan bevosita bogManmagan kapital 
lahimlar majmuasi;
D) shaxtaning shamollatuvchi kapital stvoli (ekspiuatatsiya 
uchun xizmat qiladigan);
E) yer yuzasi bilan bogMangan shruflar.
38. Shaxta maydoni necha qanotli boMishi mumkin?
A) bitta-ikkita; 
D) to ‘ rtta-beshta;
*B) ikkita-uchta; 
E) beshta-oltita.
C) uchta-to'rtta;
39. Shaxta maydonining ochilgan qismi deb qanday boMagiga 
aytiladi?
A) foydali qazilmaning yer yuzasidan qiyaligi bo‘yicha barcha 
chuqurligiga;
B) foydani qazilmaning chuqurlik chegarasidagi uzunligi;
*C) foydali qazilmaning shaxta stvolining oxiigi gorizonti balki
kesishgan chegarasidagi boMgan chuqurligiga;
D) foydali qazilmaning shtolnya gorizontidan pastki qismidagi 
zaxirasi;
389

---

E) 
foydali qazilma gorizontal yotqizilgan bo'lsa uning yuqori 
chegarasi bo'lgan qismi.
40. Qazib olishga tayyorlangan /.axira rangli metall konlarida 
meyoriy hujjatda necha oy belgilangan?
A) 6-8 oy; 
D) 16-20 oy;
B) 8—12 oy; 
E) 20-24 oy.
*C) 12-16 oy;
41. Qazib olishga tayyor boMgan meyoriy zaxira necha oy 
boMishi kerak?
A) 3-6 oy; 
D) 18-24 oy;
*B) 6 -1 2 oy; 
E) 24—30oy.
C) 12-18 oy;
42. Tayyorlov ishlari qazib olishga 
nisbatan ilgarilash 
koefTitsientining qiymati, tom irli konlar uchun ya’ ni «m» ning 
qiymati qancha boMishi mumkin?
A) 0 ,8 -1 ,1 ; 
“ 
D) 2,0-2,5;
B) 1,1-1,3; 
E) 2,5-3,0.
*C) 1,5 -2 ,0 ;
43. Katta oMchamdagi konlarni tayyorlash ishlarining qazib 
olishga nisbatan ilgarilab oMish koefTitsientining qiymati (m) qancha 
boMishi kerak?
A ) 0 ,5 -1 ,0 ; 
D) 3 -4 ;
B) 1,0 -2 ,0 ; 
E) 4 -5 .
*C) 2,0-3,0;
44. Bosh loyihalovchi buyurtmachi oldida nimalarga javobgar?
A) 
bo'lajak korxonaning texnikaviy iqtisodiy ko'rsatkichlari 
hisobiga;
*B ) loyiha smeta h u jja tla rin in g sifatiga, uning alohida 
q is m la rin in g b ir - b ir i bilan 
b o g 'liq lig ig a va loyiha-sm eta 
hujjatlarining belgilangan muddatda bajarilishiga;
390

---

C) loyiha smeta h u jja tla rin in g alohida obyektlar uchun 
tayyorlab buyurtmachiga topshirishga;
D) graflkda belgilangan loyiha hujjatlarining vaqtida bajarishga;
E) g ra fik d a b e lg ila n g a n lo y ih a h u jja tla r i s m e ta s in i 
arzonlashtirishga.
45. Tayyorlangan loyihaning kclishish tartibi qanday amalga 
oshiriladi?
A) amaldagi meyoriy hujjatlar qanday yo‘ riqnomalar va davlat 
standartlariga muvofiq tuzilgan va loyiha instituti yoki loyiha bosh 
muhandisi tomonidan tasdiqlangan loyiha kelishilmaydi;
*B ) yong‘ in, sanitariya, kon-texnika davlatlar inspeksiyasi, 
kasaba uyushmalar inspeksiyasi bilan kelishiladi;
C) shahar, viloyat h o kim iya ti, ichki ishlar boshqarmasi, 
prokuratura ekspertiza bo'lim ida kelishiladi;
D) Vazirlar Mahkamasi, davlat mulk qo'mitasi, bosh pudradchi 
bilan kelishiladi;
E) buyurtmachi, korxona yuqori idorasi bilan kelishish shart emas.
46. Konchilik korxonasining loyihasida asosan qaysi masalalar 
keltiriladi?
*A ) shaxta maydonining sanoat zaxirasini chegarasi, yillik ishlab 
chiqarish quw ati, xizmat muddati, rudnikning ish rejimi, konning 
ochish usuli, shaxta maydonini tayyorlash, foydali qazilmani qazib 
olish texnologiyasi, qazib olish va tayyorlovchi lahimlar ishini 
mexanizatsiyalash, rudnik transport vositalari va sxemasi, ko'tarish 
qurilm asi, sham ollatish, suvni chiqarish, elektr energiya va 
pnevmoenergiya ta’ m inoti, atrof-m uhit muhofazasi, smeta narxi 
va texnik-iqtisodiy ko‘ rsatkichlari, qurilish ishlarining muddati, 
loyiha quw atining o'zlashtirish vaqti;
B) shaxtada qoMlaniladigan mashina va mexanizmlar ro‘yxati, smeta 
hujjatlari, loyihaning tasdiqlanganligi haqidagi hujjat va boshqalar;
C) konning sharoiti va geologik tasnifi 
haqida qisqacha 
ma’lumot, shaxta qurilishining mahalliy sharoiti, qurish va ishchi 
tushirish muddati;
D ) tip o v o y lo y ih a la rn i q u rilish d a
qoMlashda o ‘ xshash
391
j

---

korxonalarning chizmalaridan foydalanish, texnikaviy hisoblar 
jamlamasi va smetasi;
E) 
kon zaxirasi korxonaning ishlab chiqarish quwati va konning 
xizmat muddati ag‘darmalar hosil qilish usullari, foydali qazilmani 
saralab boyitish usullari, uni qayta ishlash tartibi va boshqalar.
47. Konchilik korxonasini qurish uchun ishchi hujjatlar tartibiga 
nimalar kiradi?
A ) te xn ik-iq tiso d iy ko‘ rsatkichlari, loyihaning texnikaviy 
bayonnomasi, bosh reja chizmalari;
*B) ishchi chizmalar, uslubiy ko‘ rsatmaga va SNIP 1.02.01. 
85 muvofiq tuzilgan ko‘ riladigan obyekt, korxona belgilovchi smeta 
va jamlama smeta hujjatlari, qurilish ishlari va kerak boMadigan 
m ateriallar ro ‘ yxati, ishga tushiriladigan bino va inshootlar 
hujjatlari, alohida buyurtma bilan tayyorlanadigan uskunalar, 
konstruktorlik hujjatlari, asosiy hujjatlarning ishchi chizmalari;
C) vazirlik, deportament, kompaniya, aksiadorlik jam iyati 
tomonidan tasdiqlangan loyihalash topshirig'i va uning chizmalari;
D) texnologik sxemalar, quvurlar, elektr energiya ta’ m inoti, 
suv tam inoti, issiqlik manbai va boshqa chizmalari;
E) bosh reja va unga ilova qilinadigan hujjatlar.
48. Texnik-iqtisodiy ko4rsatkichlarni asoslovchi hujjatlar 
tarkibiga qanday hujjatlar kiradi?
A) tushuntirish bayonnomasi;
B) texnologik chizmalar va smetalar;
*C) tushuntirish bayonnomasi va smetalar;
D) smetalar;
E) bosh reja chizmalari.
49. B ir bosqichli loyihalashda qanday hujjatlar tayyorlanadi?
A) texnikaviy loyiha va lokal smetalar;
*B) ishchi loyiha va jamlama smeta hisobi;
C) obyekt smetasi va lokal smetalar;
D) yer yuzasidagi obyektlar kompleksi;
E) texnikaviy loyiha va obyekt smetasi.
392

---

Foydalanilgan adab iyo tlar ro ‘ y x a ti
1. I.A. Karimov. O'zbekiston buyuk kelajak sari. Toshkent, 
1998-y.
2. I.A. Karimov. 0 ‘ zbekiston X X I asr bo‘sag‘asida havfsizlikga 
tahdid barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Toshkent, 
1997-y.
3. М .И . Агош ков, Г.М. Малахов. Подземная разработка 
рудноместорождений. Недра, Москва, 1966 г.
4. М .И. Агошков, С.С. Барнсов, В.А. Боярский. Разработка 
рудных и нерудных месторождений. Недра, Москва, 1983 г.
5. П .И . Городеский. Основы проектирования горных 
предприятий. Москва, Металлургиздат, 1955 г.
6. В.А. Шестаков. Проектирование горных предприятий. 
Москва издательство М ГГУ, 1995 г.
7. Е д ин ы е пр авил а о х р а н ы недр при р а зр а б о тке
месторождений твердых полезных ископаемых М осква, 
Недра, 1987 г.
8. В.Р. И м е н и то в. П роцессы подзем ны х работ при 
разработке рудных месторождений. Москва, Недра, 1984 г.
9. Методология проектирования горных предприятий. 
Справочник, Москва, Недра, 1986 г.
10. Нормы технологического проектирования горнодо­
бывающих предприятий цветной металлургии с подземным 
способом разработки. Москва, Гипросветмет, 1986 г.
11. И .М . П анин, И.А. Ковалев. Задачник по подземной 
разработке рудных месторождений. Москва, Недра, 1989 г.
12. Проектирование предприятий с подземными способом 
добычи полезных ископаемых. Москва, Недра, 1991 г.
13. П равила те х н и ч е с ко й э кс п л у а та ц и и р у д н и ко в , 
приисков, шахт, разрабатывающих месторождений цветных, 
редких и драгоценных металлов. Москва, Недра, 1980 г.
14. В.А. Шестаков, А.И . Дулин. Оптимизация параметров 
горных работ на рудниках. Москва, Недра, 1993 г.
15. О.А. Байкокуров. Классификация и выбор методов 
подземной разработки месторождений. Алма-Ата, наука Каз., 
1969 г.
393

---

4-BO B R U D N IKLA R N I O LD IN D A N BELGILANGAN 
BO SKIC H LAR DA LOY1HALASH M ETO D O LO G IYASI
1-§. Konni qiymatini aniqlash................................................................ 69
2-§. Konni qazib olish rentabelligini aniqlash....................................... 70
3-§. Konni qazib olishda sarflangan harajatlami qoplash....................... 71
4-§. Konni moliyaviy iqtisodiy nuqtayi nazaridan baholash usullari .... 73
5-§. Mahsulotni kritik tannarxini va uning tarkibini aniqlash.............. 77
6-§. Ichki minimal me’yoriy rentabellikni ta'minlash uchun talab etiladigan 
ruda tarkibidagi metallni aniqlash................................................... 81
7-§. Konni qazib olish usulini tanlash.................................................... 84
8-§. Rudnikni yillik qazib chiqarish quwatini aniqlash........................ 86
9-§. Ishlab chiqarish (qazib chiqarish ) harajatlarini aniqlash.............. 91
10-§. Transportda tashib keltirish narxini aniqlash................................98
11-§. Kapital harajatlami aniqlash...........................................................99
12-§. Sof foydani aniqlash......................................................................101
5-BOB K O N N I, QATOR SHAXTA M A Y D O N LAR IN I O P T IM A L
B IC H IS H USULLARI
1-§. Masalaning m ohiyati.......................................................................107
2-§. Matematik modclini tuzish ................ - ......................................... 108
3-§. Maqsadli funksiyasini k o 'ris h .........................................................109
4-§. Rudnik o'lchamlarining o'zgarish chegarasi.................................. 111
5-§. Rudnikning yillik qazib chiqarish quwatini
aniqlash uchun m isol......................................................................114
6-§. Matematik modellarni amalga oshirish usullari ........................... 117
7-§. Konning optimal bichish va rudniklarning optimal 
o'lcham larini aniqlash uchun m iso l.............................................. 119
6-BO B FOYDALI Q A Z IL M A K O N LA R IN I O C H IS H
1-§. Umumiy ma’lu m o tla r.....................................................................127
2-§. Konni ochish usullarini tasniflash................................................. 129
3-§. Konlami ochishning amaliyotda qo'llaniladigan sxemalari.........132
4-§. Rudnikning asosiy o'lchamlarini aniqlash.................................... 144
5-§. Qavat balandligini aniqlash............................................................ 149
6-§. Shaxta stvollari o'tkaziladigan joyni tanlash.................................. 153
7-§. Tik stvollarni shaxta maydonida joylashtirilishi........................... 156
8-§. Stvollarning shakli va ko'ndalang kesimining o'lcham lari........... 158
9-§. Ko'tarish sigimlarining gabarit o'lchamlarini aniqlash................ 162
10-§. Yuk tashiladigan lahimlar ko'ndalang kesim
yuzasining shakli va o 'lch am la ri.................................................. 169
396

---