Reaksiya tezligi konsentratsiyaning qanday darajaga chiqarilganligiga bog’liq bo’lsa, reaksiya tartibi o’sha darajani ko’rsatgan songa teng bo’ladi. Reaksiyalar nolinchi, birinchi, ikkinchi

A k₁ B k₂
Qaytar reaksiyalarda vaqt o’tishi bilan A va B ham sarflana boradi. C va D yig’ila boshlaydi. Massalar tasiri qonuniga muvofiq, to’g’ri reaksiyaning tezligi kamayib teskari reaksiyaning tezligi ortib boradi. Bu ikkala tezlik baravarlashganda muvozanat qaror topadi.
k₁[A]^a_*[B]^b = k₂[C]^c_*[D]^d

Namunaviy masalalar yechish
1. 5 litr idishda CO2 va 9 mol H2 bor. 30 sekunddan so'ng muvozanat qaror topdi. CO2+H2--->H2O+CO (Km=1) CO2 ning boshlang'ich miqdorini aniqlang. Reaksiya tezligi 2,4 mol/l min.
Yechish: Avval hosil bolgan moddalarni mol/l ni topib olamiz...
60 sekund------------2,4 mol/l
30 sekund---------x=1,2 mol/l
[H2] 9/5=1,8 mol/l

CO2+H2---->H2O+CO

B x 1,8 0 0
R1 1 1 1 1
R2 1,2 1,2 1,2 1,2
M (x-1,2) 0,6 1,2 2,2
1,2×1,2
1=--------------------
(x-1,2)×0,6 x=3,6 mol/l CO2
1 litr --------3,6 mol/l
5 litr------------x=18 mol CO2 J:18 mol
2. 30°C da 5 sekunddan so'ng 0,9 mol modda konsentrasiyasi 1,5 marta kamaysa uning 20°C dagi reaksiya tezligini (mol/l.min) da toping (y=2).
Yechish: 0,9/1,5=0,6 mol ortib qolgan 0,9-0,6=0,3 mol sarflangan
5 sekund-----------0,3 mol
60 sekund---------x=3,6 mol/l 30-20=10/10=1
V=2¹=2 marta kamaydi 3,6/2=1,8 mol/l.min J:1,8
3. 2A + B = C reaksiyada A moddaning boshlangich konsentratsiyasi 3 mol/l ni tashkil etadi. A modda konsentratsiyasi 2 mol/lga kamaytirilgan vaqtdagi tezligi boshlangich vaqtdagi tezligidan 18 marta kichik boladi . B moddaning boshlangich konsentratsiyasini aniqlang .
A) 3 B) 4 C) 1 D) 2

Yechim:
V(to'g'ri) = (A)^2 × (B)
Dastlab A = 3 mol B = x mol

Tezlik V = 3^2 × x

A modda 2 mol ga kamayganda

A = 3 - 2 = 1 mol

B = X- 1 mol
Tezlik:
V = 1^2 × (x-1)
Dastlabki va keyingi tezliklar orasida nidbat:

3^2 × X 18

------------------- = ------
1^2 × (X - 1) 1
X = 2 mol.
Javob: D " UTM

4. 5 l hajmli idishdagi A +B =C +D ( barchasi gaz) reaksiyaning 10°C dagi tezligi 0.6 mol /(l*min) 50 °C da esa 4 mol D modda 5 sekundda hosil
Bo'lsa shu reaksiya bo'yicha 20℃ da 25 sekundda necha mol C modda hosil bo'ladi ?
A) 0.24. B)0.032 C)0.5. D) 2.5
Yechimi: 10°C da V=0,6mol/l*min
50°C da V=4/5*0,0833=9,6mol/l*min
9,6/0,6=16 16=x^4 x=2
V=2^1*0,6=1,2mol/l*min
n=1,2*5*0,4167=2,5 mol
5. A = B + C reaksiya bo’yicha A modda parchalanib konsentratsiyasi ikki marta kamayishi uchun ma’lum vaqt (sekund) sarflandi. Agar A moddaning konsentratsiyasini to’rt marta kamayishida ikki marta kamayishiga nisbatan 15 sekund ko’p vaqt sarflansa, huddi shunday miqdordagi A moddaning konsentratsiyasi olti marta kamayishi uchun qancha vaqt (sekund) sarflanadi.
A) 30 B) 60 C) 50 D) 45

Yechimi

x
X- ------=t

. 2
X
X- ------=t+15
. 4

x=60. t=30

. 60
60- ---------=50
. 6 J:50.

6. 8 litrli yopiq idishda borayotgan azot va vodorod o’rtasidagi reaksiya boshqa idishda olib borilsa to’g’ri reaksiya tezligi 16 marta tezlashadi. Reaksiya necha litrli idishda olib borilgan.
A) 4 litr B) 2 litr C) 16 litr D) 0,5 litr

0,5N2 + 1,5H2 = NH3

16=x^2
x=4
8/4=2litr