Redaks ġya heyəTĠ

12 

 

ixt isas təhsili sahələri ü zrə üç Ģöbədən ibarət təsdiq olundu. 

Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin təhsil sahəsində həyata keçirdiyi ilk tədbirlordən biri də Höku mətin 1918 il 27 iyun  

tarixli qəra rı ilə  Azə rbaycan (türk) dilin in dövlət dili elan edilməsi idi. Azərbaycan Hökuməti ilk günlərdən baĢlayaraq, milli 

kadrların  hazırlan ması,  bu  sahədə  təhsilin  tamamilə  yenidən  qurulmasına  xüsusi  əhəmiyyət  verirdi.  Nazirliyin  təhsil 

sahəsində həyata keçirdiyi ilk və ən mühüm tədbirlə rdən biri də mə ktəblərin milliləĢdirilməsi oldu. 

Azərbaycan Cümhuriyyəti Hökumətinin  1918  il 28 avqust tarixli qəranna əsasən, bütün ibtidai tədris müəssisələrində 

təhsil Ģagirdlərin ana dilində aparılmalı, dövlət dili olan Azərbaycan dilinin tədrisi isə məcburi surətdə həyata keçirilməli idi. Ali 

ibtidai və orta tədris müəssisələrində isə dərslər dövlət dilində aparılmalı idi. Azərbaycan dilini bilməyən Ģagirdlər üçün 3-cü və 

4-cü siniflərdə Azərbaycan dili Ģöbələri açılmalı və burada Azərbaycan dili e lə intensiv tədris olunmalı idi ki, iki  ildən sonra 

həmin Ģagirdlər artıq bu dildə təhsillərini davam etdirə b ilsin lər. 

Xalq  maarifi naziri N.Yusifbəyli  1918  il dekabrın 31-də Azərbaycan qubernatorlarına göndərdiyi məktubda göstərirdi 

ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində maarif sahəsində qarĢıda çox böyük və çətin vəzifələr durur. Na zirlik yeni mə ktəblər, 

müəllim  kursları  açmaqla,  təhsil  sahəsində  ölkəni  mü mkün  qədər  qısa  müddətdə  lazımi  səviyyəyə  qaldırmaq  üçün  bütün 

qüvvələri səfərbərliyə aldı. Məktubda qeyd edilirdi ki, indiki  zamanda yalnız yüksək maarif malik olan  xalq tərəqqi edə bilər. 

Cümhuriyyət Hökumətinin həyata keçirdiyi tədbirlər nəticəsində artıq  1919  ilin əvvəllərində Azərbaycanda dövlət hesabına 

23 orta ixt isas təhsili məktəbi və 637 ibtida i mə ktəb fəaliyyət göstərirdi. 

Müəllimlər  seminariyaları  istisna  olmaqla,  1919-20-ci  tədris  ilində  Azərbaycanın  orta  məktəblərində  9611  Ģagird  

təhsil alırd ı  ki, onların da  3115 nəfəri a zərbaycanlı  idi. Xa lq təhsilin i  milli  zə min ü zərində yenidən qurmaq  üçün ixt isas lı 

müəllim kadrlarına və dərs vəsaitlərinə böyük ehtiyac var id i. O dövrdə Azərbaycanda mövcud  müəllim kadrları və dərs 

vəsaiti  heç  də  kifayət  qədər  deyildi.  Vəziyyətdən  baĢlıca  çıxıĢ   yolu  Türkiyədən  müəllim  kadrlan  dəvət  et mək  və  dərs 

vəsaitləri gətirmək, habelə qısamüddətli kursla rda Azərbaycan dilini b ilən savadlı Ģəxslə rdən müə llim kadrları ha zırla maq 

idi.  XM N  mə ktəbləri  dərs  vəsaitləri  ilə  tə min  et mək  məqsədile  xüsusi  ko missiya  yaratmıĢdı.  Hə min  ko-missiyanın 

fəaliyyətinə  o  dövrün  görkəmli  pedaqoqları  Hüseyn  Cavid,  Mah mud  bəy  Mah mudbəyov,  Abdulla  ġa iq,  Cə mo  

Cəbrayılbəyli, Sə məd bəy Acalov, Fərhad Ağazadə, Abdulla  bəy Əfəndizadə və b. cə lb edilmiĢdilə r. 

1919 il sentyabrın 18-də Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti Parlamentinin qəran ilə  xalq  məktəbləri üçün Türkiyədən 

dərs kitabları a lmaq məqsədilə Xa lq Maarifi Na zirliy inə bir milyon manat vəsait ayrılmıĢdı. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

13 

 

 

Azərbaycan Cümhuriyyəti Hökumətinin və Xalq Maarifı Na zirliyinin təhsil sahəsində qarĢısında duran ən ümdə vəzi-

fələrdən  biri  də  ölkədə  ali  təhsilin  təĢkili  və  a li  təhsilli  kadrların  hazırlanması  idi.  Cümhuriyyət  Hökumətinin  fəaliyyət 

göstərdiyi qısa müddətdə Azərbaycanda üç ali təhsil ocağının - Bakı Dövlət Universitetinin, Əkinçilik Ġnstitutunun və Dövlət 

Konservatoriyasının təsis edilməsi barədə məsələ qaldırılmıĢdı. Onlardan yalnız birini - Bakı Dövlət Universitetinin açılmasını 

reallaĢdırmaq mü mkün oldu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti 1919 il sentyabrın 1-də "Bakı Döv-lət Universitetinin 

təsisi haqqmda" qanun qəbul etdi. 1919  il noyabrın 15-də Bakı Dövlət Universitetinin auditoriyalarında ilk mühazirələr o xundu 

(bax:  Bak ı  Dövlət  Universiteti).  Parlamentin  1919  il  1  sentyabr  tarixli  qərarı  əsasında  XMN-nin  xətti  ilə  100  nəfər 

azərbaycanlı gənc dövlət hesabına xaric i ölkələrin ali mə ktəblərində təhsil almağa göndərildi. 

Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  Höku mət inin  xa lq  maarifi  sahəsində həyata  keçirdiyi  mühüm  tədbirlərdən  biri  də 

ibtidai təhsil  müəssisələri Ģəbəkəsinin geniĢləndirilməsi  idi. Tə kcə  1919  ildə Azə rbaycanda dövlət hesabına 15 a li ibt idai 

mə ktəb  fəaliyyət  göstərirdi.  Cü mhuriyyət  Höku mətinin  həyata  keçird iyi  mühü m  tədbirlərdən  biri  də  yaĢlıların  

savadlandınılması  idi.  Bu  məqsədlə  1919  il  sentyabrın  15-dən  Ba kı,  Gəncə,  ġuĢa,  Nu xa  (ġə ki),  Zaqatala  və  Qa za xda  

yaĢlılar  üçün  Azərbaycan  dilin i  öyrədən  xüsusi  kurslar,  1919  ilin  noyabrından  is ə  Bakıda  azərbaycanlı  fəh lələr  üçün 

texn iki  axĢam  ku rsları  açıld ı.  Bu  kurslarda  200  nəfərə  yaxın  azərbaycanlı  fəh lə  peĢə  təhsilin i  artırırdı.  Xalq  Maarifi 

Nazirliyi bu kursların  iĢinə yaxından kö mək göstərirdi. Azərbaycan Cü mhuriyyəti Xalq Maarifi Nazirliy i ölkədə  maarifin  

inkiĢafi  üçün  geniĢ  tədbirlər  p lanı  hazırlamıĢ,  həmin  p lan  Azərbaycan  Höku məti  tərəfindən  bəyənilmiĢ  və  onun  həyata 

keçirilməsinə razıhq verilmiĢdi.  Lakin  Aprel işğalı (1920) bu planların gerçəkləĢdirilməsini yarımçıq  qoydu. Azərbaycan 

Xalq  Cü mhuriyyəti  Höku mətin in  cəmi  23  aylıq  fəaliyyəti  dövründə  təhsil  sahəsində  həyata  keçirdiy i  tədbirlər  sonralar 

Azərbaycanda xa lq maa rifin in təĢkili və in kiĢafma  mühüm kö mə k göstərdi. 

Əd.:  Azərbaycan  tarixi,  7  c ilddə,  c.5,  B.,  2001;  Адрес-календарь  Азербаиджанской  Ресбублики  на    1920  г.,  Б., 

1920;  Азербаиджанская  Демократическая  Республика  (1918-1920).  Законодательные  акты  (сборник  документов),  Б.,  1998;  

Məhərrəmov A., Bakı Dövlət Universiteti, B., 2000;  PaĢayev A., Açılma mıĢ s əhifə lərin izi ilə, B., 

 

Fransada təhsil alan azərbaycanlı tələbələr 

 

 

 

 

 

 

 

---