Reja: Almashlab ekishlar xududini tashkil etishning

.4 Almashlab ekishlar xududni tashkil etishning elementlarida: Sug’orish dalalarni loyixalash
Almashlab ekishlar xududni tashkil etishda qo’yidagi asosiy elementlar yechiladi:

1. 
   Sug’orish dalalarni loyixalash
   
2. 
   Almashlab ekish dalalarni joylashtirish
   
3. 
   Brigada yer maydonlarni joylashtirish
   
4. 
   Dala yo’llarni joylashtirish
   
5. 
   Ixota daraxtlarni joylashtirish
   
6. 
   Brigadalarda dala shiypoilarni joylashtirish
   

Almashlab ekishlar xududlarni tashkil etish loyixasni iqtisodiy asoslashdan iboratdir
Sug’orish dalalarni loyixalash, sug’oriladigan dehqonchilik xududlarida dala ishlari sug’orish dalalarida (paykalarida) olib boriladi Shuning uchun xam ishlab chiqarish jaraenini intensivlash, mexanizaniyalash avtomatlashtirish sug’orish dalalarni maydonlari bo’yicha optimal shakli bo’yicha qulay va ixcham qilib loyixalashni talab qiladi Sug’orish dalalarni loyixalash mavjud irrigatsiya va melioratsiya tarmoqlarni qayta kurish yangidap tashkil qilinadigan xo’jaliklarda esa bu ularni loyixalash bilan bmrga olib boriladi
Sug’orish dalalarni to’g’ri burchakli to’rtburchak yoki shunga bo’lgan shakllarda loyixalash kerak Bunda dala o’zunligining eniga nisbatan kam shurlangan va shurlanmagan yerlarda .:2,2-.:3,0 shurlaigan yerlarda .:.,K - .:2,6 orasida loyixalanishi kerak Ushbu oraliqlarda sug’orish dalalaridagi xar yilgi foydasiz xarajatlar miqdori mnimal bo’ladi
.5 Almashlab ekish dalalarni joylashtirish
Almashlab ekish dalalarni joylashtirish xo’jalikda irrpgatsiya va melioratsiya tarmoqlarni qayta ko’rish loyixasi bilan bog’’liq xolda o’tkaziladi Dalalarning soni va maydonlari almashlab ekish uchun ajratiladigan xududlarning maydonlariga va ularda qishloq xo’jalik ekinlarni almashlab ekish bo’yicha qabo’l qilgan qoidaga muvofik belgilanadi
Sug’oriladigan xududlarda almashlab ekish dalalarni joylashtirish jarayonida qo’yidagi uch xolni uchratish mumkni
.) Almashlab ekish dalasi bir necha sug’orish dalalardan tashkil topadi,
ya‘ni
Pad = Σ Pcd

2) Almashlab ekish dalasi bitta sug’orish dalasidan tashkil

topadi Rad = Rsd
3) Bitta sug’orish dalasi xududida bir necha almashlab ekish dalasining
жойлаштириш мумкni
Pad = Σ Pcd

Yuqorida keltirilgan birinchi usul asosan yirik maydonli brigadalararo tashkil qilingan almashlab ekishlarda, ikknichi usul esa brigadalarda tashkil qilingan, maydonlari nisbatan kichik bo’lgan almashlab ekishlarda kullaniladi Uchnichi _usul esa asosan maydonlari juda kichik bo’lgan fermer ia dehqon xo’jaliklari yerlarida tashkil qilinadigan kam dalali almashlab ekishlarda uchraydi

Almashlab ekish dalalarni joylashtirishda qator masalalar o’zining to’g’ri yechimnii topishi shart: Bu masalalarning asosiylari qo’yidagilar xisoblanadi: dalalar maydonlari va ularning tengligi, dalalarning tuproqka va relefiga nisbatan joylashuvi, dalalarni irrigatsiya melioratsiya va yul tarmoqlari qishloqlar va boshqa xo’jalik markazlari joylashuvini xisobga olgan xolda joylashtirish; dalalarni sug’orish sharoiti; almashlab ekish dalalari tarkibiga yangi o’zlashtiriladigan yerlarni kushish tartibi; dalalarni almashlab ekish maydoni xududnii tashkil qilishning boshqa masalalari oilal bog’liq xolda joylashtirish
.5. Almashlab ekish dalalarining maydonlari va tengligi
Almashlab ekish dalalari maydonlari qo’yidagilarga bog’’liq: almashlab ekish xududi maydoniga: eqiladigan ekinlar turiga va ularni almashlab ekish tartibiga sug’orish dalalarining maydoniga, dalalarni brigadalarga biriktirish tartibiga, dalalarni sug’orish va uidan keyni ishlov berish tartibiga va brigadalarga mehnatni tashkil qilish ishlariga va xk
Almashlab ekish dalalarining maydoni ularga arikdan keladigam suv miqdoriga xamda sug’orishdan oldni egat olishga va sug’orishdan keyni ekinlar qatori oralarni o’z vaktida yumshatish uchun zarur traktorlar soniga boshk
Almashlab ekish dalasini suv bilan ta‘mnilaydigan arikni sua sarfiga qarab dalaning optimal maydoni va uiga ishlov berish uchun zarur texnika sopi
Lekin shuni esdan chiqarmaslik kerakki, xar bir dalaning optpmal maydoni yerning tabiy xususiyatlariga xam bog’liq Ularga tuproq turlari va ularning joylashuvi,sizot suvlarining chuqurligi va shurlanish darajaaG xududining katta ariklar va boshqa donmiy chegaralar ( yullar, kumlpklar, jarliklar va shu) bilan bo’lniganligi kiradi Shuning uchun xam almashlao ekish dalalarining optimal maydonlari yuqorida keltirilgan yegening xususiyatlarni xisobga olgan xolda aniqlanadi
Masalan almashlab ekish maydonining tuprogi kuchsiz shurlaigam o’rtacha mexanik tarkibga ega sizot suvlarining chuqurligi .-2-m Bunday sharoig uchul 2-ilova yordamida sug’orish dalalarining optimal maydonini aniqlaympz U ; .,3-.6,3 gektarga teng Dala bitta, suv utkazish imkoniyati sekuidiga 250 l bo’lgal arikdan sug’oriladi, demak dalaning optimal maydoni .-ilovaga keltrilgal tavsiyalarga asosan 29-3. gektarga teng bo’lishi kerak Kurinib turibdTgki
almashlab ekish dalasi xar biri maydoni .4,5-.5,5 gektarga teng bo’lgan ikkita sug’orish dalasidan tashkil topadi
Almashlab ekish maydoni xar yili olinadigan qishloq xo’jalik maxsuyuti xajmining bir xilligini va mavjud ishlab chiqarish vositalaridan bir me‘grda foydalanishni ta‘mnilashi kerak Bu esa o’z navbatida almashlab ekish dalalarni iloji boricha teng maydonli qilib joylashtirishni talab qiladi
Dalalarning tengligini baxolashda ularning maydonlari almashlab zkish dalasining o’rtacha maydoniga tenglashtiriladi
Almashlab ekish dalasining o’rtacha maydoni (Ru) qo’yidagi ifoda yordamida aniqlanadi:
Ру = Ра\И
Bunda: Ra -almashlab ekish maydoni ga;
N -almashlab ekish xududidagi dalalar soni
Lekin dalalarni joylashtirishda ularning mutlok tengligini saklash kiyni Sababi sug’oriladigan dehqonchilik sharoitida xo’jalikning yer maydoni ko’plab ariklar, zovurlar, yullar va boshqalar bilan bo’lnigan bo’ladi ./Bundan xollarda dalalarni maydonlarni tenglashtirishga urinish sug’orish dalalarni mayda mexanizatsiyadan unimli foydalanish imkonini bermaydigan va sug’orish uchun ioqulay bo’lgan bo’laklarga bo’lishga olib keladi Bunday salbsh; xollar kelib chikmasligi uchun, almashlab ekish dalalarni joylashtirishda ulariya dalaning o’rtacha maydonidan sal kachtarok yoki kichikrok qilib loyixalashga to’g’ri keladi Lekin bu ogishlar miqdori .5-.7 fonzdan oshmasligi kerak
Sug’oriladigan dehqonchilik bilan shug’ullanadigan xo’jaliklarda asosan bir necha almashlab ekish tashkil qilinadi Bu esa dalalar tsigeizligi
iatijasida kelib chikadigan qishloq xo’jalik ekinlari maydonlarining yillar bo’yicha xar xil chikmasligini ta‘mnilashga imkoi yaratadi
Agar almashlab ekish maydoni xududida tuproq turlarining farki katta bo’lib ularning sifati va agrotexnik xususiyatlari qishloq xo’jalik ekinlari xosildorligiga afotexnik tadbirlarni utkazish muddati va usullariga ekishga, sug’orishga va boshqa dala ishlariga ta‘sir qiladigan bo’lsa, ular dalalarni joylashtirishga jiddiy ta‘sir ko’rsatadi Dala tuprogining mexanik tarkibi suv- xavo rejimi, shurlanish darajasi, sizot suvlari chuqurligi xar xil bo’lsa dala bo’laklarida xar xil afotexnik usullarni sug’orish muddatlarishG va me‘erlarni xamda xar xil meliorativ tadbirlar tizimnii kullashni talao qiladi
Shuning uchun xam dala ishlarni samarali tashkil qilish maqsadida, dala tarkibiga iloji boricha bir xil tuproq turida joylashgan sug’orish dalalarni kiritish kerak
Almashlab ekish dalalarining joylashuviga, xududda joylashgan ariklar zovurlar, yullar, ixota daraxtlari va boshqalar ta‘sir ko’rsatadi Dalalarning chegaralari ular bilan bog’lanadi
Almashlab ekish dalalarni joylashtirilishiga qishloqlar va Sboshqa ishlab chiqarish markazlari xam ta‘sir ko’rsatadi Sababi, ular orasida dalalarga urugliklarni, ma‘danli va maxalliy o’g’itlarni keltirish, dalalarday xosilni qishloqlarga tashib keltirish, qishloq xo’jalik mashnialari xamda dehqonlarning dala ishlarni bajarishga katiovlaridan kelib chikadigan o’zluksiz traisport alokalari mavjud Shuning uchun xam, dalalarning joylashtirishda, ularning qishloqlar va boshqa ishlab chiqarish markachlari bilan qulay va eng kiska masofa orqali bog’lanishini ta‘mnilash kerak
Ayrim xo’jaliklarda foydalanilmaetgan yerlarni o’zlashtirib almashlab ekish maydonlariga kushish imkoniyatlari mavjud Agar o’zlashtirilib almashlab ekish tarkibiga kushiladigan yerlar, bir yoki bir necha almashlab ekish dallslni tashkil qilish kerak Agar o’zlashtiriladigan yerlar mayda bo’laklardan ioorat bo’lib, dalalar orasida sochilib joylashgan bo’lsa ular bir necha almashlab ekish dalalariga kushiladi Bunday xolda agar ularning maydonlari t)gri kelsa, sug’orish dalalarni joylashtirish kerak Agar maydonlari juda ki^ik bo’lsa, ularda vaktnicha sug’orish dalalarni tashkil qilish va ularni vaktnichya utkazilgan maxsus arikchalardan sug’orish tadbirlarni ishlab chikish kerak
Almashlab ekish maydoni xududida, qishloq xo’jalik ekinlarni belgilaigan tartibda almashlab ekishga utish uchun, xar bir almashlab ^kish va sug’orish dalasida oldnigi yilda ekilgan ekinlarni xisobga olish kerak Gkma-beda almashlab ekishda, beda ekilgan maydonlarni mustaqil dalal;r| a, a; a ) buning iloji bo’lmasa, imkoni boricha kam dalalar tarkibiga kiritish ksrak
Bundan tashqari almashlab ekish dalalari tuproq eroziyasnip tugatish tadbirlari bilan bog’liq xolda, bitta arikdan sug’oriladigan xud/dda joylashtirilishi kerak