Reja: Asosiy vositalar hisobining ahamiyati va vazifalari

5. Asosiy vositalar amortizatsiyasi (eskirishi) hisobi
Amortizatsiya asosiy vositaning foydali xizmat muddati davomida amortizatsr qiymatini muntazam ravishda taqsimlash va kuchirish kurinishida eskirishning kiyme ifodasidir. Asosiy vositaning amortizatsiya qiymati taxmin kilinayotgan tugatilish kdp matini chiqarib tashlagan holda aktivning dastlabki qiymati yoki moliyaviy Hisobotlaro‘ ko‘rsatilgan qiymat urnini bosadigan boshqa qiymatning summasidir. Asosiy vositaniv eskirishi bilan amortizatsiya o‘rtasida mustaxkam al oka bor. Biroq ular bir xil tushunchala emas. Eskirish asosiy vositalaridan foydalanish vaqtida ularning texnik ishlab chiqarshch xossalarini asta-sekin yukotish jarayonini aks ettiradi. Amortizatsiya ancha murakka jarayon bulib, iste’mol qilingan asosiy vositalar qiymatini ularning eskirishig muvofiq ravishda mahsulot tannarxiga, davr harajatlariga o‘tkazish, iste’mol kilinga asosiy vositalarning urnini koplash maqsadida pul fondini jamgarish jarayonini aks ettiradi. Demak eskirish amortizatsiyaning dastlabki shart-sharoitidir.
Asosiy vositalarning eskirishi ikki xil bo‘ladi:

1. 
   Jismoniy eskirish;
   
2. 
   Ma’naviy eskirish.
   

Jismoniy eskirish deb, asosiy vositalarning atmosfera sharoitlari ta’sirida v
ulardan foydalanish jarayonida uning moddiy tuzilishida ichki o‘zgarishlar (zanglas
chirish) sodir bo‘lganda boshlangich holatining yukrlishiga aytiladi. Jismoniy eskirga
asosiy vositalardan foydalanish jarayonida ham, ular foydalanmayotgan hollarda ham sodn
bo‘lishi mumkin. Asosiy vositalarning ma’naviy eskirishi deb, ularning texnikavya
tavsifi hamda iqtisodiy samaradorligining davr talabidan, ya’ni haqdkatdan orkaa
kolishiga aytiladi. Ma’naviy eskirish ikki xil bo‘lishi mumkin. Birinchisi - shu kab
asosiy vositalarni kayta ishlab chiqarishning arzonrokda tushishi natijasida ula
qiymatining kamayishi bo‘lsa, ikkinchisi - yangi va ilgorrok asosiy vositalarni jori
kilish va ularning texnikaviy jihatdan orkada kolishi natijasida qiymatining pasayr
ketishi Hisoblanadi. Umuman olganda, asosiy vositalarga eskirish hisoblashishning asosi
maqsadi bu turdagi aktivlarni kayta tiklash va kayta ishlab chiqarishdir. O‘zbekiston
Respublikasi Soliv Kodeksining 23-moddasiga binoan asosiy vositalarning amortizatsiya
normalari quyidagicha belgilangan:

№