Reja: Erga yoppasiga ishlov beradigan kul tivatorlar

R_x kuchini tajriba o’tkaz ib (dinamometrlab) o’lchash mumkin. Bitta tishning sudrashga qarshiligi:
R_x q kav, (60)
bu yerda, v - tishning gamrov kengligi, sm;
a - tishning ishlov berish chugurligi, sm;
k - tuprogning solishtirma garshiligi, N/sm².
Ukyoysimon tish uchun k = 1,1...2,0 N/sm², yumshatuvchi tish uchun k = 5...10 N/sm² qabul qilinadi.
Erga yoppasiga ishlov beradigan kul tivator (52- rasm) begona utlarni yo’qotish va tuproqni sayoz yumshatish uchun ishlatiladi. Kupincha, kul tivatsiya bilan bir vagtda tishli tirma va mola yordamida shudgor yuzasi tekislanadi. Kul tivatsiyalash agregati, plugning shudgorlashdagi harakat yunalishiga kundalang yuritiladi.
Erga yoppasiga ishlov beruvchi kul tivatorga, ish vaziyatiga qarab universal (ukyoysimon) yoki yumshatuvchi tishlar o’rnatiladi.
Rama 4 ga osish moslamasining markaziy 11 hamda 1 va 12 bruslari o’rnatilgan bo’ladi. Tayanch g’ildiraklari 3 va ularning holatini o’zgartiruvchi vintli mexanizm 2, tishlar o’rnatiladigan gryadil 5 va 9 lar, tirma osish uchun ishlatiladigan moslama 8 va boshga gismlar o’rnatilgan. Kul tivatorni ko’tarib-tushiradigan gidrotsilindr 10 va ulagich 13 ramaga o’rnatilgan.
Begona utlarni yo’qotish uchun kul tivatorga kamrov kengligi v = 27,0 va 33,0 sm bo’lgan universal, kengligi v = 5,0 sm bo’lgan prujinali yumshatuvchi tishlar o’rnatiladi. Tishlar ustuni gryadillar 5 va 9 ga kotirilgan bo’ladi.
Kul tivator tishlari ikki katorlab o’rnatiladi: oldingi katorga v = 27,0 sm li tishlar, orqa katorga tishlar. Natijada, ularning kamrov kengliklari bir-birini 4ѕ5 sm koplab turadi.
Tuproqni yumshatish uchun tishlar uch kator yoilib joylashtiriladi.
Ishlov berish chuqurligi vint 2 yordamida ramaga nisbatan g’ildiraklarni ko’tarish xisobiga o’zgartiriladi.

52- rasm. Yoppasigi ishlov beruvchi kul tivator.
Tishning ustuni (98- rasm) gryadil 5 ga, bolt tutkich 22 va planka 21 yordamida biriktiriladi. Sozlovchi bolt 23 yordamida tutkich 22 ni surib, tishni engash burchagi o’zgartiriladi. Ogir tuproqli yerlarni yumshatishda tishlar uchi old tomonga 2…3° ga engashtiriladi.
Tokzor kul tivatori. Bu kul tivatorlar tokzordagi katorlar oraligini va bir gatordagi toklar zangini shikastlantirmay, ular orasidagi tuproqni yumshatish uchun ishlatiladi. Kul tivatorda ishchi qismlarni yon tomonga tezda surib kuyadigan maxsus moslamalardan foydalaniladi. Moslamaning ikki chetiga utoklovchi yotig tishlar 1 o’rnatilgan bo’lib, ularni tok zangiga yakinlashtirib-uzoklashtirib turadigan mexanizm ham kuyilgandir.
Ish jarayonida turtkich 2 va 1 tok zanglari gatorida harakatlanib tuprogga ishlov beriladi. Gidrotagsimlagich 7 ning zolotnigi neytral holatda bo’lgani sababli, gidrotsilindr 15 tishni zanglar katorida ushlab turadi. Tok zangi yoki suri ustuniga takalgan turtkich 10 — sharnir atrofida burilib, tortgi 3 va richag 4 orgali zolotnikni gidrotsilindrga moy yuboradigan holatiga surib kuyadi. Ishga tushgan gidrotsilindr shtogi dastak 13 ni va unga ulangan tishni katordan chetga tortib chigaradi. Shu vaqtning uzida dastak 13, sharnir 10 ni daraxtlar katori tomonga surib, tortgi 3 yordamida zolotnikni neytral holatiga kaytaradi.
Tusikdan utgan turtkich (shchup), prujina ta`sirida uzining ilgarigi joyiga kaytib boradi va zolotnikni gidrotsilindrga moy yuboradigan holatiga tushiradi va gidrotsilindr shtogi tishni eski joyiga kaytaradi. Tortgi 14 ta`sirida, tish bilan bir vaqtda, kator tomonga turtkich ham kaytadi. Tortgi 12, tirgak 11 ga tegishi bilan tishning kator oraligiga kirishi tuxtatiladi.
Tortgi 3 ning uzunligini o’zgartirib tishning ishlov berish kengligi sozlanadi. Tishning tusikka yakinlashishini vintli tirgak 9 yordamida o’zgartirish mumkin. Turtkichning yerga nisbatan kerakli balandlikda o’rnatish uchun ustun 17 ni vertikal yunalishda surish kerak.
Chizel kul tivatorlari yumshatuvchi tishlar bilan jixozlangan bo’lib, ular tuproqni chigit ekishdan oldin 12...15 sm chuqurlikda ag’darmay yumshatish uchun ishlatiladi. Shu bilan bir vagtda u, yerga mineral o’g’it solib ketadi. Chizel kul tivatoriga tishli tirma va mola ulanishi mumkin.
Kombinatsiyalangan (gurama) agregatlar. Shudgorlangan yerni ekinga tayyorlash uchun sharoitga qarab, turli texnologik operatsiyalar bajarilishi lozimligi va shu magsadda, dalaga ko’p marta tegishli agregatlar kiritilishi yuqorida kayd etildi. Natijada, traktor va mashina g’ildiraklari ta`sirida tuproq me`yoridan ortig zichlanib, zararli, changsimon qismi kupayadi, tuproqning suvni shimuvchanlik xususiyati o’zgaradi.
53- v rasmda ko’rsatilgan kurama agregat tuproqni ekishga tayyorlaydi va bir vaqtda ekishni bajaradi. Bu usulda yumshatilib tekislangan tuproq namligi kamayib ulgurmay urug’ ekilgani sababli, nihol lar bir tekis rivojlanadi. Bu agregat frezali kul tivator 1, uning fartugi 2, oddiy don seyalkasi 3 va zichlovchi galtakcha 4 dan iborat. Ish jarayonida freza barabani tishlari tuproqni maydalab yumshatadi, fartuk tuproqni bir tekis yoyadi, seyalka urug’larni ekib, o’g’itlaydi, galtakchalar urug’ ustida tuproqni zichlab ketadi.
Yoppasiga ishlov beradigan kul tivatorning sudrashga qarshiligi P guyidagi formula yordamida aniglanadi:
R = q B
bu yerda, q — ishlov berayotgan tishlar turining ma`lum chugurlikda
dinamometrlab aniglangan solishtirma garshiligi, nG’m.
V — kul tivatorning gamrov kengligi, m.


53- rasm. Kombinatsiyalashgan agregatlar.