Reja: Neft va gaz sanoatining rivojlanish tarixi

5-mavzu:. Neftning paydo bolishi haqida gepotezalar
Reja:
1. Neftning òziga xoz xususiyatlari.
2. Neftning qanday paydo bòlganligi haqida ma'lumotlar.
3.Neft qatronining fizik-kimyoviy xususiyatlari.

Neft (turkcha: neft; forscha: نفت - naft), qoramoy — suyuq yonuvchi qazilma boylik, organik birikmalarning, asosan, uglevodorodlarning murakkab aralashmasidan iborat modda. Yer yuzasidan, asosan, 1,2—2,0 km chuqurlikdagi yer osti gumbazlarining gʻovak yoki seryoriq togʻ jinslari (qum, qumtosh, ohaktoshlar)da joylashgan. Chiqarilayotgan neft, asosan, burgʻilangan quduqlardan olinadi.Neft oʻta muhim yonilgʻi-energiya manbai boʻlib, benzin, kerosin dizel yonilgʻisi, mazut, moylash materiallari va bitumlar olishda asosiy xom ashyo sifatida ishlatiladi.Neft Qora yoki qoʻngʻir, baʼzan och malla rangli boʻlib, oʻziga xos hidi bor. Zichligi 750–970 kg/m³. Zichligi 20° da 850 kg/m³ dan past boʻlgan Neftlar yengil,851 –885 kg/m³ — oʻrtacha ogʻirlikdagi va 885 kg/m³ dan yuqorilari ogʻir Neft hisoblanadi. Qaynash temperaturasi 28° dan yuqori. Qotish temperaturasi —60°dan —26° gacha, 50° dagi qovushoqligi 1,2—55 mm2/s, solishtirma issiqlik sigʻimi 1,7—2,1 kJ/(kg. K), yonish issikligi 43,7—46,2 MJ/kg ga teng. Chaqnash harorati 35— 120°. Organik erituvchilarda eriydi, suvda erimaydi, lekin suv bilan turgʻun emulsiya hosil qiladi.Neft tarkibida parafin, naften va aromatik uglevodorodlar boʻladi, uglerod 82—87%, vodorod —11,5—14,5%, oltingugurt 0,1—5,5%ni tashkil etadi. Bundan tashqari, vanadiy, nikel, kalsiy, magniy, temir, alyuminiy, kremniy, natriy kabi 20 dan ortiq elementlar, 5% gacha har xil aralashmalar — naften kislotalar, asfalt-smola moddalar, merkaptanlar, vodorod sulfid, tiofen va tiofanlar, disulfidlar, piridin, piperidin va boshqa mavjud. Neft tarkibidagi oltingugurt miqdoriga qarab kam oltingugurtli (0,6% gacha), oltingugurtli (0,6—1,8%) va koʻp oltingugurtli (1,8%dan ortiq) sinflarga boʻlinadi.Baʼzi olimlar Neft ni tabiatdagi kimyoviy oʻzgarishlar natijasida hosil boʻlgan deb hisoblaganlar. Bu haqda 2 qarama-qarshi fikr — anorganik va organik gipotezalar mavjud. Anorganik gipoteza asoschisi fransuz kimyogari M. Bertlo (1866) Neft yer qaʼrida karbonat kislotaning ishqoriy metallarga taʼsiri natijasida, shunga oʻxshash, D. I. Mendeleyev (1877) yer qaʼriga sinish zonalari orqali tushgan suvning uglerodli metall (karbid) larga taʼsiri natijasida hosil boʻlgan, degan fikrni bildirganlar.20-asr boshlarida esa Neft hosil boʻlishining organik gipotezasi rivojlanti-rildi va choʻkindi jinslardagi sapropel (organik balchiq) bilan Neft uzviy aloqada deb topildi. Bu gipotezaga koʻra, Neft koʻl va dengiz ostida choʻkindi jinslar bilan birga choʻkadigan har xil yirik hayvonlar (qad. ixtiozavrlar, kitlar va hashalotlar)dan tortib planktonlargacha boʻlgan jonivorlar va oʻsimlik qoldiqlaridan hosil boʻlgan. Dengiz va koʻl tubida yigʻilgan organik moddaning bir qismi dengiz jonivorlariga oziq boʻlsa, bir qismi suvda erigan kislorod bilan oksidlanib yoʻqolgan va organik moddaning juda oz (2—3% gacha) miqdori dengiz tubida loyqaga aralashib, unga qoramtir tuye bergan. Loyka ichida organik modda kislorodsiz muhitda anaerob bakteriyalar taʼsirida oʻzgargan. Choʻkindi jinslar tarkibidagi sapropelning bir necha mln. yillar davomida oʻzgarib Neft hosil boʻlishi labaratoriya sinovlarida amaliy jihatdan oʻrganilgan. Bunda Yer poʻstining 1200–1500 m chuqurligidagi organik moddalarning murakkab molekulalari parchalanib, gazeimon, suyuq va qattiq uglevodorodlar ajralib chiqishi mumkin. Undan ham chuqurroq (3000–4000 m)da jarayon yanada tezlashib, Neft hosil boʻlishining bosh fazasini vujudga keltirgan va uglevodorodlar maksimal miqdorda ajralib chiqqan.Turli tadqiqotchilar “qora oltin” sayyorada qanday paydo bo‘lganligi to‘g‘risida o‘zlarining farazlarini ilgari surishadi. Nega ular neft kelib chiqishining yagona nazariyasiga ega emas?Neft va gaz doimiy ravishda yer qa’ridagi tabiiy bo‘shliqlar (teshiklar, yoriqlar) bo‘ylab harakatlanadi. Biroq, mineralning aynan qayerda va qanday hosil bo‘lishi bugun ham aniqlanmagan. Topilgan konlar esa shunchaki qusursiz to‘planish joylar: u yerdan neft qochib qutula olmaydi.Shunga qaramay, olimlar neft hosil bo‘lishining ikkita - organik va noorganik ehtimoliy taxminini aniqlashdi.Neft birikmalarini aniqlay oladigan ko‘rsatkichlar mavjud. Ulardan biri gil jinslardir. Bu bir vaqtlar dengiz tubida yotib qolgan loy. Vaqt o‘tishi bilan u dengiz hayvonlari qoldiqlari, qum va loy bilan aralashib, to‘planib, yanada chuqurroq joylashadi.Million yillar o‘tgach, zichlanish, yuqori harorat va yer bosimi ta’siri ostida bunday loy tog‘ jinsiga aylanadi.Yer ostida chuqur joylashgan organik moddalar yuqori harorat va bosim ta’sirida parchalanib, kimyoviy reaksiyalar jarayonida neftga aylanadi. Bu o‘zgarish uchun 50-350 million yil kerak bo‘ladi, bu esa geologlarning sayyora rivojlanishi bo‘yicha bergan ma’lumotlariga to‘liq mos keladi.Yer yuzidagi barcha neft va gaz kompaniyalari aynan shu nazariyaga amal qilib kelmoqda, shu sababli neft loyli slanets bor joyda izlashdan boshlanadi.Kimyo sanoatining rivojlanishi neft va gaz noorganik birikmalardan laboratoriya sharoitida olish mumkinligini ko‘rsatdi. Masalan, uglerod oksidi va vodorod aralashmasi (sintez gazi) uglevodorodlarga aylanishi mumkin. Aynan shular neft va tabiiy gazdan iborat.Bundan tashqari, uglevodorodlar ko‘pincha kutilmagan joylarda, masalan, Rossiyaning Kolsk shahridagi o‘ta chuqur qudug‘ida yoriqlar natijasida hosil bo‘lgan ko‘llar tubida va yer ostidagi vulqon otadigan moddalar tarkibida paydo bo‘ladi.Shuning uchun ba’zi geologlar neft yer tubining 50 dan 240 kilometrdagi chuqurligida hosil bo‘lgan deb hisoblashadi. Ular yonuvchan suyuqlik metan zaxiralaridan kelib chiqadi, so‘ngra yangi zarb qilingan neft bo‘shliqlar va yoriqlar orqali sayyoramizning yuqori qatlamlariga yetib boradi, deb aytishadi.Ushbu nazariyadagi nuqson shundaki, bu tarzda shakllangan manba klasterlari har qanday joyda to‘planishi mumkin. Undan ko‘ra loyli slanetsni izlab topish ancha osonroq. Biroq, mabodo neft va gazning kelib chiqishi noorganik bo‘ladigan bo‘lsa, unda ularning zaxiralari bitmasdir. Gap ularni qanday izlab topishda.Neft qatronining fizik-kimyoviy xususiyatlariFizik xususiyatlari: Xom ashyo sifatida C9 fraktsiyasidan foydalangan holda ishlab chiqarilgan neft qatronlari C9 neft qatronlar deyiladi. Qattiq fraktsiyali yorilish yog'idan benzin, Petroleum Resin toluol va ksilolni ajratgandan keyin qolgan fraktsiyalarni (C8 ~ C11) polimerizatsiya qilish orqali olinadi. Xona haroratida bu shisha termoplastik qattiq, mo'rt, neftli qatron och sariqdan och jigar ranggacha, o'rtacha molekulyar og'irligi 500 ~ 1000. Nisbiy zichligi 0.97 ~ 1.06, yumshatish nuqtasi 40 ~ 1400C, Neft Qatronlaridagi shisha o'tish harorati 810C, ateşleme indeksi 2600C dan yuqori, sinishi indeks 1.5120 S, metil etil keton, neft qatroni tsikl etil keton, benzol, toluol, etil asetat, dixloroetan va quruq moy, suvda va etanolda erimaydigan neft qatroni. Ring tuzilishi, katta birlashma, yaxshi suvga chidamliligi, kislota va ishqorga chidamliligi, ob-havoga chidamliligi va kimyoviy qarshiligi, neft qatroni, ammo yomon yopishishi. Benzolli kauchuk va shunga o'xshashlarning mosligi yaxshi, ammo tabiiy kauchuk bilan muvofiqligi biroz yomonroq.Kimyoviy xossalari: Neft qatronlarining yuqori qobiq yopishqoqligi, neftni qatronlar bilan yopishqoqligi, barqaror yopishqoq ishlashi, mo''tadil eritma yopishqoqligi, yaxshi issiqlikka chidamliligi, neft qatroni polimer matritsasi bilan yaxshi muvofiqligi va arzonligi tufayli asta-sekin rivojlana boshlaydi ( rozin va terpen qatroni). Issiq eritma yopishtiruvchi tarkibidagi neft qatronlarining xususiyatlari: yaxshi suyuqlik, asosiy materialning namligini, yaxshi yopishqoqligini, neftni qatronlarini va ajoyib yopishqoq ishlashini yaxshilaydi. Qarish uchun a'lo darajadagi qarshilik, ochiq rang, neft qatroni shaffof, kam hid, past uchuvchi modda. Issiq eritma yopishtiruvchi moddalarda ZC-1288D seriyasidan faqat qat'iylashtiruvchi qatron, Petroleum Resin sifatida foydalanish mumkin yoki issiq eritmaning yopishtiruvchi xususiyatlarini yaxshilash uchun uni boshqa yopishtiruvchi qatronlar bilan aralashtirish mumkin.Neft qatronlari yaxshi yopishqoqlikni oshiruvchi, moslashuvchan, Petroleum qatroni termal barqarorligi va yorug'lik barqarorligiga ega va yopishqoqlikni, Petroleum qatronining yopishqoq ish faoliyatini yaxshilashi mumkin va ko'plab yopishqoqlarning ajralmas yopishqoqligini oshiruvchi tarkibiy qismdir. Issiq eritmalar, bosimga sezgir yopishtiruvchi, neftni qatronlar tuzilishi va qurilish sanoatining bezaklari, avtomobil yig'ish, shinalar, tovar qadoqlash, kitobni bog'lash, neftni qayta ishlash kabi sanitariya-texnik vositalar, poyabzal ishlab chiqarish, issiq eritilgan yo'lni markalash bo'yoqlari kabi sohalarda keng qo'llaniladi. asfalt va boshqalar.