Reja: Nizo nima

Pedagogik nizolar va ziddiyatlarning falsafiy pedagogik – psixalogik tasnifi


Reja:
1.Nizo nima.

2.Pedagogik nizo.

3. Pedagogik nizolar va ziddiyatlarning yechimlari.
Nizo - o’zaro kelishmovchilik asosida sodir bo’ladigan holat va vaziyat- lardan iborat tushunchadir. Pedagogik nizolar o’zaro ta’lim-tarbiya jarayonlarida vujudga keladigan o’qituvchi va o’quvchilar o’rtasidagi tushunmovchiliklar, kelishmovchilik holatlarida kelib chiqadigan vaziyatlardir.Ta’lim jarayonida pedagogik nizolar va ularning kelib chiqish sabablari quyidaglardan iborat:

1. O’qituvchining ta’lim jarayonida o’quvchilar bilan muomala mada- niyatiga rioya qilmasligi.

   
   

2. O’quvchilarning psixologik (temperament) xususiyatlarini dars jarayonida hisobga olmaslik.

   
   

3. O’quvchilarning pedagogik (bilimlilik, tarbiyalanganlik darajalari) xususiyatlarini ta’lim jarayonida hisobga olmaslik.

   
   

4. O’quvchilarning fiziologik (jismoniy rivojlanish darajasi) xususiyatlarini hisobga olmaslik.

   
   

5. O’quvchilarning yoshlik (bola yoshiga nisbatan murakkab ish va topshiriqlarni bermaslik) va individual (qobiliyati, xotirasi, diqqatini rivojlanishi) xususiyatlarini hisobga olmaslik.

   
   

6. O’quvchilarning ongi, qalbi va xatti-harakatiga ijobiy tarzda pedagogik ta’sir ko’rsata olmaslik.

   
   

7. Pedagogik jarayonlarda rag’batlantiruvchi va jazolovchi usullardan oqilona foydalana olmaslik.

   
   

8. O’quvchilar bilan pedagogik jarayonlarda individual ishlamaslik.

   
   

9. O’quvchilar haqida berilgan ma’lumotlarni, ya’ni ularning pedagogik - psixologik tavsifnomalari bilan tanishmaslik.

   
   

10. O’quvchilarning o’smirlik davridagi o’tish holatlarini pedagoglar tomonidan hisobga ola bilmasliklari.

    
    

11. O’qituvchilarning pedagogik jarayonlarda o’z o’quvchilarining oilaviy imkoniyatlarini hisobga olmaslik.

    
    

12. O’qituvchi - xodimlarda pedagogika va psixologiya fanlariga oid ilmiy - nazariy va amaliy bilim asoslarini yetishmasligi.

    
    

13. Pedagogik xodimlarning hayotiy tajribalarga ega emasligi.

    
    

14. Pedagogik ta’sir ko’rsatishning usul va uslublarini, metodikalarni, texnologiyalarni to’liq tushunib yetmaslik.

    
    

15. Ta’lim jarayonida pedagogning odob-axloq va nazokatiga (yaxshilik qilish, muruvvat ko’rsatish, kechirimli bo’lish, mehribon bo’lish, pedagogik jihatdan talabchanlik, burch va mas’uliyatni anglab yetish, adolatli bo’lish, vaziyatga qarab qattiqqo’llik qilish va h.k.) axloq me’yorlariga amal qilmaslik.

    
    

Pedagogik nizolarni yuzaga keltirmasligi uchun ziddiyatlarni, muammolarni oldini olishda o’qituvchi pedagogik qobiliyatli bo’lishi, o’qituvchilik ishida muvaffaqiyatga erishish uchun har bir muallim pedagogik mahoratni egallashlari zarur. Pedagogik faoliyatning samarali bo’lishi uchun o’qituvchida qobiliyatning quydagi turlar mavjud bo’lmog’i lozim. Bilish-qobiliyati o’z mutaxassisligini kuchli bilishi, o’z fani sohasida kashfiyotlarni hamisha kuzatib borishi kerakdir. Tushuntira olish qobiliyati - o’quv materialini o’quvchilarga tushunarli qilib yetkazib bera olish muammoli ziddiyatli mavzularni hayotiy misollar asosida tushuntirib berish: kuzatuvchanlik qobiliyati-o’quvchining tarbiyalanuvchining ichki dunyoga kira olishi, o’quvchi shaxsini va uning vaqtinchalik ruhiy holatlarini yaxshi tushinish bilish bilan bog’liq bo’lgan kuzatuvchanlikka ham e’tiborini qaratish.

Ta’lim jarayonida o’qituvchi nizolarni yuzaga keltirmasligi uchun o’quvchini yosh va individual xususiyatlariga ham e’tibor berish lozim. Har bir guruh talabalarini harakteri, temperamentiga qarab munosabatga kirishsa, o’qituvchi va o’quvchilar o’rtasida konfliktlar yuzaga kelmaydi.
O’zaro munosabatlarni keskinlashtiruvchi pedagogik vaziyat. Pedagogik vaziyat ta’lim-tarbiya jarayonida yuz beradigan turli xil shart-sharoitlardir. Pedagogik vaziyatda shunday holatlarga duch kelishimiz mumkin. Ta’lim jarayoni olib borilayotgan, ya’ni o’qituvchi ma’ruza o’tayotgan paytda talabalarimiz tushunmagan narsalarni o’z vaqtida o’qituvchining fikrini to’xtatib savolini beradi. Agar pedagog o’z fanini puxta egallagan bo’lsa, savolga javob berib, keyin ma’ruzani davom ettira oladi. Bunday pedagogik vaziyatda ayrim pedagoglarimiz fikrim bo’lindi deb talabalarga tanbeh beradi. Bu vaziyatdan chiqishga qiynalib qoladilar. Ayrim guruhlarda iqtidorli talantli talabalarimiz borki, ularning fikrlari juda keng turli xil mavzudagi savollarni o’rtaga tashlaydilar, bunday vaziyatda o’qituvchi nima qilishi kerak, o’qituvchi biladi, lekin talabaga kengroq umumiyroq tushuntirmay yana savol beraveradi. Demak, bunday vaziyatda o’qituvchi darsni bahs munozara tarzda tashkil qilsa, guruh talabalaridan yangi-yangi fikrlarni eshitishi va so’ng umumiy xulosa qilib o’z fikrlarini bildirishi lozimdir. Pedagogik vaziyatlarda ham pedagogik konfliktlarni ko’rishimiz mumkin. Darsni bahs- munozara shaklida qarama-qarshilik, tafovut, mojoralarni oldini olishda talabalar bir-biriga bildirayotgan fikrlarini ba’zan umuman rad qilib tashlaydilar. Pedagogik vaziyatda talabani ham fikrlarini qaysidir tomonlama to’g’riligini ta’kidlash pedagogni pedagogik vaziyatdagi yutug’idir.
To’qnashuv qarama-qarshilik ziddiyatlar guruhlarda jamoalarda vujudga keladi. SHaxsning jamiyatdagi o’rni o’zini qanday tutishi egallangan mavqeyi ham sababsiz o’z-o’zidan ro’y bermaydi. Faoliyatni amalga oshishi va shaxs xulq atvorini tushuntirish uchun pedagogik konfliktologiyada motiv tushunchasiga to’xtalamiz. Motiv aniqroq tushuncha bo’lib, u shaxsdagi u yoki bu xulq atvorga nisbatan turgan moyillik, hozirlikni tushuntirib beruvchi sababni nazarda tutadi. Jamiyatimiz keng qamrovli bo’lib, u yerda turli xil harakterdagi shaxslarni uchratishimiz mumkin. SHaxslararo konfliktlar albatta faoliyat turlarida namoyon bo’ladi. Masalan, guruh misolida ko’ramiz. Tasavvur qiling bir guruhda iqtidorli talantli shaxslarimiz bor. Ular har bir mazmunni yaxshi o’zlashtirib mustaqil fikrlarini bildira oladilar, fikr doiralari keng bo’lganligi sababli u shaxslar o’rtasida to’qnashuv, majoro kelishmovchilik, konfliktlar yuzaga keladi. Har bir guruh a’zosi o’z fikrini to’g’riligini isbotlay oladilar, bunday holatlarda konfliktni boshqarish o’qituvchi tomonidan bartaraf etiladi. Har bir sohada shaxslar o’rtasida konfliktlarni ko’rishimiz mumkin. SHaxslar o’z ustida ishlasa, fikrini isbotlay oladimi, ular konfliktlarni yechimini ham topadilar.
Bunda muloqot pedagogik konfliktlarning yechish va boshqarishning usuli sifatida namoyon bo’ladi. Muloqotdagi ziddiyat shakllari turlichadir. Masalan, yuzma-yuz yoki texnik vositalar (telefon telegraf va shunga o’xshash vositalar) bilan amalga oshiriladi. Oilada konflikt, muloqot ayrim a’zolari o’rtasida bo’lishi mumkin. O’zaro munosabatlarga kirishilganda konfliktni yuzaga kelishmasligini asosiy sabablari, o’zaro til topishish, bir-birini tushunishdir. Bu jarayonning murakkabligi, kerak bo’lsa, o’zaro til topishishi bir-birini tushuna olish lozim.
Har qanday faoliyatdan zerikishi mumkin, faqat odam muloqotdan ayniqsa, uning norasmiy, samimiy, bevosita shaklidan charchamaydi, yaxshi suhbatdoshlar doimo ma’naviy jihatdan rag’batlantiriladilar. Aslida har bir insonning ijtimoiy tajribasi, uning insoniy, qiyofasi, fazilatlari, hattoki nuqsonlari ham muloqot jarayonlarining mahsulidir. Har qanday muloqotlarning elementar funksiyasi suhbatdoshlarning o’zaro bir-birini tushunishlarini ta’minlashdir. Pedagogik konfliktlarni oldini olishda gaplashayotgan odamlar biri gapiradi, ikkinchisi tinglaydi, eshitadi. Muloqotning samaradorligi ana shu ikki qirraning qanchalik o’zaro mosligi, bir-birini to’ldirishga bog’liqdir. Noto’g’ri tasavvurlardan biri shuki, odamni muomola yoki muloqotga o’rgatganda, uni faqat gapirishga, mantiqan asoslangan so’zlardan foydalanib ta’sirchan gapirishga o’rgatishadi. Uning ikkinchi tomoni - tinglash qobiliyatiga deyarli e’tibor berilmaydi. Mashhur amerikalik notiq, psixolog Deyl Karnegi «yaxshi suhbatdan -yaxshi gapirishni biladigan emas, balki yaxshi tinglashni biladigan suhbatdoshdir» deganda aynan shu qobiliyatlarning insonlarda rivojlangan bo’lishini nazarda tutgan edi. Pedagogik muloqot - o’qituvchi va o’quvchi o’rtasidagi o’zaro munosabatiga aytiladi. Pedagoglik jarayondagi aloqalar tizimida o’qituvchi bilan o’quvchi o’rtasidagi muomola -munosabatlar katta o’rin egallaydi.
O’qituvchining kasbiy faoliyatida muloqot madaniyatini shakllanishi
Muloqot madaniyati individual individual uslublarini shakllanish metodikasi
A) o’quvchilar bilan muloqot qilish madaniyatini individual shaxsiy xususiyatlarini o’rganish bunda, o’quchilar shaxsiy xususiyatlarini mustaqil taxlil qilish, o’quvchilar ichki imkoniyatlariga har tomonlama tavsif berish, o’qituvchining muloqot madaniyatini to’g’ri tashkil qilish.
B) SHaxsiy muloqotda ro’y beradigan kamchiliklarni darxol bartaraf etish bunda , kamchiliklarga barham berish choralarini darxol izlab topish, har qanday vaziyatda o’quvchilarga qo’pollik qilmaslik, o’quvchi shaxsini mensimaslik kabi salbiy xolatlarni bartaraf etish.
S) O’qituvchi o’zi uchun muloqot madaniyatining eng qulay uslublarini tanlab olishi bunda, pedagogik faoliyatga monand muloqot madaniyati modelitni ishlab chiqish, o’z-o’zini kuzatish bilan muloqotdagi yutuq va kamchiliklarni muntazam taqqoslab borish, muloqotda milliy msanaviyatimmiz, urf-odat va an’analarimiz imkoniyatlaridan doimiy foydalanish, muloqot madaniyatida pedagogik faoliyat qonuniyatlaridan chetga chiqmaslik, har bir o’quvchini indvidual xususiyatiga mos muloqot tizimini ishlab chiqish, muloqotni ng tarbiyaviy ta’sirini va samarasini e’tirof etish, muloqot madaniyati asosida pedagogik mahoratni namoyish etish.

• Pedagogning mutaxassis sifatida salbiy pedagogik nizolarning oldini olish, bartaraf etish choralarini izlash yo‘lida olib boradigan amaliy harakati uning o‘z ustida ishlashini ifodalaydi.

  
  

• O‘qituvchi-tarbiyachi yoshlarning etakchisi sifatida maktablarda tom ma’noda o‘zining ijodiy vazifalarini to‘liq bajarishni ta’minlashi va pedagogik yo‘naltirilganligini shakllantirishi kerak.

  
  

• Pedagogik jarayondagi muhim hodisalardan biri - nizo sanaladi.

  
  

• Nizo - qarama-qarshi, bir-biriga to‘g‘ri kelmaydigan kuchlar to‘qnashuvi, ikki yoki undan ko‘p taraflar orasida o‘zaro kelishuvning yo‘qligini, manfaatlar to‘qnashuvini ifodalovchi ziddiyat.

  
  

• Pedagogik nizo bu - pedagog va talaba, ota-ona, hamkasblar yoki rahbariyat o‘rtasida pedagogik jarayonda yuzaga kelgan manfaatlar to‘qnashuvi, o‘zaro qarama-qarshilik o‘qituvchi bilan o‘quvchi o‘rtasidagi kelishmovchilik, tortishuv va mojarodir.

  
  

• Pedagog har tomonlama tarbiyalangan, aqliy, ahloqiy, ma’naviy bo‘lib, bilim doirasi keng, nutqi ravon, pedagogik bilim mahorat egasi bo‘lishi lozim. O‘qituvchining pedagogik bilim mahorati asosan sinf, auditoriya mashg‘ulotlarida yaqqol ko‘rinadi. O‘qituvchi bilan o‘quvchi, talabalar o‘rtasida o‘zaro jonli til, fikr olishuv, samimiy munosabat, hurmat izzat, asosiy maqsadga erishishga hamkorlik lozim. Pedagog o‘z guruhida nechta bola bo‘lsa, ularning har birining xarakterini, oilaviy muhitini, psixikasini, xulqi-atvorini, bilim saviyasini yutug‘i va kamchiliklarini o‘rganib, keyin shunga qarab har bir bolaga qanday yondashishi lozimligini bilishi kerak. Guruxlarda har-xil toifali bolalar uchraydi. Ularning har – biri o‘z xarakteriga ega bo‘ladi. Pedagog har bir bolani o‘rganib chiqishi, ular bilan yakka (induvial) holda yondashib tanishib chiqishi kerak.

  
  

Ayrim bolalar qobiliyatli, har tomonlama etuk faol bo‘lishiga, ayrimlarining qobiliyati sust, layoqatsiz, ayrimlari serjahil bo‘ladilar. Guruh rahbarining asosiy vazifasi o‘ziga biriktirilgan guruhdagi bolalarga tarbiyaviy ta’sirini tashkil etishi lozim. Sinf rahbari o‘quvchilarga kompleks yondashishi lozim. Sinf rahbari ota-onalar bilan hamkorlikda bo‘lib, bolalarning bilim darajasi qay darajada ekanini, ularning axloq-odobi, yutuqlari va kamchiliklari ularning tarbiyasi bilan shug‘ullanadi. O‘qituvchi tomonidan shularga e’tibor berilsa, pedagog bilan o‘quvchi o‘rtasida nizo paydo bo‘lishni bartaraf etadi. O‘quvchi-bilan o‘qituvchi o‘rtasida kontakt ya’ni masofa bo‘lishi lozim. O‘quvchi o‘qituvchisiga nisbatan hurmat, ehtiromli bo‘lishi, kerak. Nizo fani, pedagogika, psixoliya, va mologiya, ma’naviyat va sotsiologiya fanlari bilan chambarchas bog‘liqdir va shu fanlar bilan birgalikda hamkorlikda ish olib boradi. O‘quvchilarni har tomonlama tarbiyalaydi. Nizo fani shu fanlar bilan birgalikda o‘qituvchi bilan o‘quvchi o‘rtasida munosabatlarni, muomila odobi, bir-birini tushunish, o‘qituvchi bilan o‘quvchi o‘rtasidagi xurmat, izzat, nizolarni bartaraf etish ko‘nikmalarini o‘rgatadi. Pedagogik nizo fani sifatida avvalom bor o‘qituvchining kasbiy-ahloqiy fazilatlaridan biri talabchan va adolatli bo‘lishdir. O‘qituvchi avvolo o‘ziga nisbatan talabchan bo‘lmog‘i kerak, shundagina uning bolaga nisbatan qo‘yayotgan talablari o‘rinli, samarali bo‘ladi. Pedagogning talabchanligi adolatlilik bilan o‘zviy bog‘liq bo‘lmog‘i lozim. SHu bilan birgalikda o‘qituvchi adolatli bo‘lishi, o‘qituvchining axloqiy fazilati hisoblansa, ikkinchi tomondan o‘quvchilarga tarbiyaviy ta’sirini baholashning mezoni hisoblanadi. O‘quvchining bilim saviyasini hamda xulqini baholashda ham o‘qituvchidan adolatli bo‘lish talab etiladi. O‘qituvchi ma’suliyatli bo‘lishi va uning zimmasiga bola shaxsini barkamol inson sifatida tarbiyalash ma’suliyati yuklanadi. Pedagog mana shu yuqoridagilarga rioya qilib ish olib borgandagina o‘qituvchi bilan o‘quvchilar orasida nizo paydo bo‘lmaydi.