Savol va topshiriqlar
1. Turkiy tillarda singarmonizm hodisasi va uning mohiyatini yoriting.
2. Undoshlar geminatsiyasi haqida fikr bildiring.
3. Turkiy tillardagi unlilar tizimi haqida ma’lumot bering.
4 .O‘zbek tili va boshqa turkiy tillardagi unlilar tizimini qiyosan tahlil eting.
5. Turkiy tillarning undoshlar tizimidagi asosiy xususiyatlami ajrating.
А d а b i yo t l а r:
1. Bаskаkоv N.А. Vvеdеniе v izupеniе tyurkskiх yazikоv.M.Visshаya shkоlа. 1969.
2.Dmitriеv N.K.Strоy tyurkskiх yazikоv. M.Nаukа.1962.
3. Tеkin Talat. Tirk Dilleri. –Ankara, 1988
4. I.Qo‘chqоrtоyеv, B.Isаbеkоv. Turkiy filоlоgiyagа kirish.-T.1984.
2-MAVZU. TURKIY TILLAR FONETIKASI. VOKALIZM. UNLI VA UNDOSHLAR TIZIMI. UNLILAR TASNIFI. UNLILARDA VARIANTLILIKKONVERGENSIYA VA DIVERGENSIYA MASALALARI.TURKIY TILLARNING KEYINGI TARAQQIYOT BOSQICHIDA SHAKLLANGAN UNDOSH FONEMALAR
1. Turkiy tillar fonetikasi umumiy xususiyatlari.
2. Unli tovushlar.
3. Turkiy tillarda singarmonizm.
Asosiy tushunchalar: fonema, tovush o‘zgarishlari, geminatsiya, geminat tovush, singarmonizm, unlilar tizimi, undoshlar tizimi, rotatsizm, labdaizm, jaranglilashish, jarangsizlashish.
Har bir til o‘llasining boshqa til o‘llalaridan ajratib turuvchi xususiyatlari
mavjud. Turkiy tillar o‘llasi uchun xos bo‘lgan singarmonizm, so‘z boshida undoshlarning ketma-ket kela olmasligi, bir bo‘g‘inda undoshlaming qator kelmasligi, gap bo‘laklarining joylashish tartibi kabi xususiyatlar bu tillami boshqa til o‘llalaridan farqlab turadi. Muayyan tilga xos xususiyatlar shu til o‘llasining til qurilishi, grammatik tizimini tashkil etadi. Til o‘llasining o‘ziga xos xususivatlari muayyan davr nuqtayi nazaridan o‘rganiladi. Tilga xos fonetik-fonologik, leksik-semantik, morfem-morfologik xususiyatlar o‘zgaruvchan bo‘lib, turli tillardagi
o‘xshash jihatlar genetik asos til belgilari bilan izohlanadi. Shu bilan bir qatorda tashqi omillar ham nazarda tutiladi.
Mahmud Koshg‘ariy turkiy tillar fonetik qonuniyatini birinchilardan bo‘lib yoritgan olimdir. U “Devonu lug‘otit turk”da fonetik qonuniyatlarning tovush almashuvi, tovush tushishi, tovush ortishi kabi ko‘rinishlarini batafsil izohlagan.
Mahmud Koshg‘ariy sharqiy va g‘arbiy gUruh turkiy tillarining qator farqli xususiyatlarini keltiradi. Masalan, sharqiy va g ‘arbiy guruh turkiy tillarining fonetik jihatdan quyidagicha farqlanishini ko‘rsatadi:
Dostları ilə paylaş: |
