Respublikasi oliy ta’lim,fan va innovatsiyalar vazirligi farg‘ona davlat universiteti sirtqi bo’limi jismoniy

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM,FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI


FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI SIRTQI BO’LIMI
Jismoniy madaniyat yo’nalishi S 22-24 A guruh 2 kurs talabasi
Obidov Rozimuhammadning
Jismoniy tarbiya va sport menejmenti -fanidan
MUSTAQIL ISHI
Sport tashkilotining menejeri, sport menejeri modeli

Reja:

Menejerlar — bular mutaxassislar, sport tashkilotlarini bosh- qaruvchi insonlar, ta’minlab beruvchilar.

Menejer sport tashkilotining a’zosi, u ishning maqsadini aniqlovchi, “insonlar—maqsad” zanjirida qaror qabul qiluvchi.
Menejer faoliyati bir xillikdan xoli, ijodiy hisoblanadi, unga rang-baranglik, qisqa muddatlik va aniqlik.
Menejerning asosiy vazifalari.
Menejerning 10 rolini uchta katta guruhlarga ajratish. Menejerlar turlari.
Sport menejeri.
Sport tashkilotlari menejerlari.
Menejerlar — mutaxassislar.
Menejerning ishiga munosabati.
Menejerning ishiga butun jamoa munosabati.
Menejer sport tashkilotining a’zosi.
Menejer amalga oshirishi lozim bo‘lgan vazifalar:

• 
  xodimlar oldida nutq so‘zlay olishi;
  
• 
  qaror qabul qila olishi;
  
• 
  og‘zaki va yozma ko'rsatmalar bera olishi;
  
• 
  ishchan suhbat olib borishi;
  
• 
  suhbatdoshni e’tibor bilan tinglash va boshqalar.
  

Tayanch iboralar:
Menejerlar turlari, sport menejeri, sport tashkilotlari menejerlari, mutaxassislar, ishiga munosabat, butun jamoa munosabati, tashkilot maqsadini aniqlovchi, maqsad zanjiri,
qaror qabul qiluvchi, jamoadagi insonlarga rahbarlik qiluv- chi, ijodiy rang-baranglik, qisqa muddatlilik, aniqlik.
Menejerlar — bular mutaxassislar bo‘lib, ular sport tashkilot- lari ishini boshqa insonlar hisobidan ta’minlab beradilar. Odat- da, menejerning ishiga, uning qanday ishlaganiga qarab emas, balki uning ishtirokidagi butun jamoa ishiga qarab baho beriladi. Menejer sport tashkilotining a’zosi, u ishning maqsadini aniq- lovchi, “insonlar—maqsad” zanjirida qaror qabul qiluvchi jamoa­dagi insonlarga rahbarlik qiladi. Bunday faoliyat bir xillikdan xoli, ijodiy hisoblanadi, unga rang-baranglik, qisqa muddatlik va aniqlik xususiyatlari xosdir. Menejer quyidagi vazifalami amalga oshirishi lozim:

• 
  xodimlar oldida nutq so‘zlay olishi;
  
• 
  qaror qabul qila olishi;
  
• 
  og'zaki va yozma ko‘rsatmalar bera olishi;
  
• 
  ishchan suhbat olib borishi;
  
• 
  suhbatdoshni e’tibor bilan tinglashi va boshqalar.
  

Shu munosabat bilan menejerning 10 rolini ajratish mumkin, ularni uchta katta guruhlarga birlashtirish mumkin: shaxslararo munosabatlar, axborotli (informatsion) va hal etuvchi. Menejer­ning roli deganda ma’lum xulqiy qoidalar yig‘indisini tushunish mumkin, ular aniq bir sport tashkilotiga yoki lavozimga tegishli bo‘ladi.
Shaxslararo munosabatlar sardor, yuqoridagi rahbar, bir- inchi rahbar va o‘zaro bog‘lovchini o‘z ichiga oladi. Sardor roli, odatda, nodavlat sport tashkilotlariga tegishlidir, u qo‘l ostidagi xodimlar bilan bo'ladigan alohida toifadagi munosabatni ko‘zda tutadi va rahbarlik usuli ham boshqacha bo‘ladi. Menejerlar uchun yirik sport tashkilotlaridagi yuqori rahbar (masalan, sport klubining prezidenti yoki sport birlashmasining boshlig‘i) ning roli yirik-yirik rasmiy qabullarda, marosimlarda va bosh- qalarda vakillik qilishdan iborat bo‘ladi. Menejer rahbarlik rolida xodimlar ishtirokidadi deyarli barcha boshqaruv harakatlarini amalga oshiradi va asosan xodimlarni rag‘batlantirishga harakat qiladi.
Menejerning o‘zaro bog‘lash roll tashqi ishchi aloqalarni (sport tashkilotlarida tashqi aloqalar menejeri, sport klubi, jamo- asining bosh menejeri va boshqalar) o‘rnatish va qo‘llab borish faoliyatidan iborat bo‘ladi.
Menejerning axborotdagi roli ma’lumotni iste’molchisi va tarqatuvchisini bir-biri bilan bog'lashdan iboratdir. Menejer ushbu vazifani bajararkan, u ham tashqi muhitdan, tashkilot (bo‘linmalari) xodimlaridan va maxsus xarakterga ega bo‘lgan axborotni yig‘adi. Menejer axborot tarqatuvchi sifatida tashqi muhitdan, tashkilot (bo‘linma)lari xodimlaridan to‘plangan va maxsus xarakterga ega bo‘lgan axborotni sport tashkiloti a’zolariga tarqatadi. Menejerning vakolatchi sifatidagi roli uning kengash- larda qatnashish, o‘zining sport tashkilotidagi (hamda tashqi sport tashkilotlaridagi) har xil axborot vositalari orqali yozma va og'zaki chaqiriqlar berishdan iboratdir.
Menejerning hal etuvchi roli, odatda, sport tashkilotlarida qaror qabul qilish bilan bogMiqdir. Ushbu rolning to‘rt xil turi- ni ajratish mumkin: tadbirkor, qoida buzilishlarni boshqaruvchi, zaxiralarni taqsimlovchi va vositachi. Menejer tadbirkor sifatida innovatsiyalar va tashkilot faoliyati samaradorligi bo‘yicha sport tashkilotining ichida imkoniyatlar qidiradi va uning tashqarishida o‘zaro aloqalar o‘rnatadi, boshqaruvni takomillashtirish bo‘yicha loyihalar joriy etadi va ularni nazorat qiladi. Qoida buzilishlarini boshqaruvchi sifatida, u o‘zining faoliyatidan tashqarida ro‘y berayotgan noo‘rin o‘zgarishlarga qarshi turishi mumkin; sport tashkiloti oldida muhim qaror qabul qilish zaruriyati turgan hollarda o‘zgarish kiritish bilan bog‘liq harakatlarga javobgarlik qiladi.
Menejer taqsimlovchi sifatida sport tashkiloti zaxiralarini va uning mablag‘larini taqsimlashga javob beradi. Vositachi si­fatida menejer sport tashkiloti vakolatchiligiga va har xil kelish- movchiliklarni hal etishga mas’uldir. Keyingi yillarda menejerda yana bir aniq belgilangan mas’uliyat paydo bo‘ldi, u ham bo‘lsa sportchi roli. Aholining boshqa guruhlari orasida yirik sport tashkilotlarining rahbarlari, oliy va o‘rta pog‘onadagi menejerlar o‘zlarining keskin sport faolliklari bilan ajralib turadigan bo‘l- dilar. Tabiiyki, jismoniy tarbiya va sport menejmenti sohasida ishlayotgan menejerlarga jismoniy tayyorgarlik borasida yuksak talablar qo'yiladi.
Shaxslararo munosabat va axborotlik rolini bajarayotgan rah- bar boshqaruv qarorlarini qabul qilish roliga ham egadir: zaxira- larni taqsimlash, kelishmovchiliklarni bartaraf etish, sport tashki- lotiga yangi imkoniyatlar qidirish. Yuqorida keltirilgan rollar, qan- day sport tashkiloti bo'lishidan qat’i nazar, uning menejerining ish hajmini va mazmunini belgilaydi.
Hozirgi kunda 0‘zbekistonda ham jismoniy tarbiya va sport tashkilotlarida faol ish olib borayotgan menejerlarning yorqin nomoyandalarini ko‘rish mumkin, masalan, professorlar Kerimov Fikrat Azizovich, Akramov Rustam Akramovich, Yarashev Ko- miljon, G‘ulomov Ziyoviddin Tohirovich va boshqalar.
Rossiyada S.V. Kushenko Permning “Ural-Greyt” basketbol klubini Rossiya chempioniga aylantirdi, Yevropaning kuch- li jamoalari safiga kiritdi, MASKni hukmronlikdan chetlatdi. Shundan keyin uni Moskvaga taklif qilib, MASKning ilgarigi mavqeyini tiklashga erishildi. S.V. Kushenko sportning boshqa turlarida ham menejer sifatida katta yutuqlarga erishdi.
Professor Z.T. G‘ulomov 1992-yilda 0‘zbekistonda birinchi- lar qatorida professor Tursunov Baxtiyor Muhamadjonovich bilan birgalikda Toshkent Sharqshunoslik institutida “Xalqaro menejment va marketing” kafedrasini ochib, unda faoliyat ko‘r- satgan. Keyinchalik u 1994-yilda Kiyev Fuqaro aviatsiyasi xalq­aro universitetining Toshkent filialida “Aviatsiya menejmenti” fanini o'qitishni yo‘lga qo'ygan. 1995-yilda Z.T. G'ulomov Toshkent Davlat Aviatsiya institutida “Aviatsiya menejmenti” kafedrasini ochgan va 1999-yilda “Menejment asoslari va 0‘z- bekiston bozor iqtisodiyoti sharoitida uning xususiyatlari” dars- ligini chop ettirgan. Shu yilning o‘zida u, 0‘zbekiston Respubli- kasi Prezidenti tomonidan ta’sis etilgan “Ustoz” jamg‘armasi- ning sovrindori bo‘lgan va o‘zining menejment sohasidagi ishlariga AQSh, Yevropa, Xitoy, Malayziya va boshqa ko‘pgina davlatlardagi hamkasblaridan ijobiy baholar olgan. Nihoyat, 2010-yilda Z.T. G'ulomov 0‘zbekiston Davlat Jismoniy tarbiya institutida “Sport menejmenti” kafedrasiga asos soldi va jismo­niy tarbiya va sport sohasida bir nechta o‘quv rejalari, o‘quv dasturlari, o‘quv-uslubiy majmualar, o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar yaratdi. 2011-yilda u 0‘zbekiston Davlat Jismoniy tarbiya institutida Sport menejmenti sohasida olib borgan ishlari uc- hun Fransiyaning AFNOR, “Ta’lim sifati xalqaro menejerlar assotsiatsiyasi” (MAMAK) a’zosi va grant sohibi bo‘ldi.
Menejerlarning professional darajada ish olib borishi lining bilimi hamda ikki asosiy yo‘nalishda doimiy ravishda faoliyat ko‘rsata olishida ma’lum bo‘ladi: texnologik va ijtimoiy-psi- xologik.
Texnologik yo'nalish boshqarish funksiyalarini (rejalashtirish, tashkillash, motivatsiya va nazorat) amalga oshirishdagi boshqa- ruv qarorlarini tayyorlash va ularni qabul qilish bilan boghiqdir. Menejer o‘z ishida keng doiradagi insonlar bilan o‘zaro aloqada bo‘ladi. U o‘zi munosabatda bo‘lgan insonlar oldida o‘z ishonchi- ni va hurmatini oshirishga imkon beradigan shaxsiy sifatlarga ega bo‘lishi lozim. Ayniqsa, uning hotirjamlik xususiyatlarini saqlash, tiniq fikrlash, jismoniy va ruhiy kuchlarini tezda tiklay olish, o‘z faoliyatini tanqidiy baholay olish, aybdor shaxslarni qidirmaslik va holatni har doim tuzatib borish imkoniyatlariga ega bo'lishi zarurdir. Menejerning sport tashkilotidagi eng qimmatli va nozik zaxiralar — insonlar bilan ishlash xususiyatini inobatga olganda, insonlarning tashkilotdagi o‘zaro munosabatlarini yaxshi bilishi zarur hisoblanadi.
Menejerning ijtimoiy-psixolgik sohadagi prfessional faoliyati uning odamlar bilan ishlay olish xususiyatlari, boshqaruv qa­rorlarini bajarish va amalga oshirishda ularni yo‘lga sola bilish xususiyatlari bilan bog‘liq.
Menejerning muhim vazifalaridan biri — jismoniy tarbiya va sport tashkilotlarida tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga hissa qo‘shishdir. Jismoniy tarbiya va sport tashkilotlarida tadbirkorlik faoliyati deganda ishni tashkil etishga ta’sir ko‘rsatdigan shart- sharoitlar va omillar borligi tushuniladi. Tadbirkorlik faoliyatining maqsadlari va vazifalari bevosita bozor tamoyil-laridan kelib chiqadi. Ma’lumki, bozor iqtisodiyoti sharoitlarida sotuvchilar o‘z tovarlarini imkoni boricha ko‘proq foyda beradigan qilib sotishga, xaridorlar esa bu tovarlarni imkoni boricha arzonroq qi- lib xarid qilishga intiladi. Ularning manfaatlari bozordagi baholar mexanizmi orqali muvozanatlashadi. Shu munosabat bilan bo- zor iqtisodiyotining qanday tamoyillari tadbirkorlarga xos bo‘lib hisoblanadi degan savol tug‘iladi. Awalo xususiy mustaqilllik, ya’ni avtonomiya tamoyili iqtisodiyotdagi hamma erkin harakat qiladigan iqtisodiy subyektlardan kelib chiqadi. Shuning uchun tadbirkor kishi amaldagi qonunlar doirasida o‘z istagiga qarab ish yuritishi mumkin.
Erkinlik tamoyili, birinchidan tadbirkorlar uchun muayyan imkoniyatlar bo‘lishini, xo‘jalik faoliyati erkinligini va qan­day bo'lmasin biror ish bilan shug'ullanish erkinligini ko‘zda tutadi.
Ikkinchidan, boshqa imkoniyatlar ham nazarda tutiladi: shartnomalar tuzish erkinligi, birlashish va raqobat qilish erkinli- gi. Uchinchidan, tadbirkor ishi o‘z mulkidan o‘z xohishiga qarab foydalanish huquqiga ega bo‘ladi. Umumiy vaqtda tadbirkor qonun bilan belgilab qo'yilgan haq-huquqlarini e’tiborga olish kerak.
Zamonaviy menejer jamoat ishlab chiqarishida:

1. 
   boshqaruvchi;
   
2. 
   diplomat;
   
3. 
   yetakchi;
   
4. 
   murabbiy;
   
5. 
   innovator;
   
6. 
   inson sifatida maydonga chiqadi.