“Firmanın iqtisadiyyatı”na dair məfhum və anlayışların izahlı lüğəti
Ç
ÇEŞİD – firma və müəssisələrin istehsal etdikləri əmtəələrin
növlərə, tip-ölçülərə, markalara, artikullara və s. əlamətlərə görə
ayr
r.
kilən
xər
sını müstəqil həyata
keç
olu
illər üzrə xərclənən pul
axının gələcək illərdə onun realla ırılmasından daxil olacaq pul
axınının məzənnə fərqləri «ümumi
xrəc»ə gətirilir.
ılması, təsnifatıdır.
D
DEBİTOR – müəssisə, firma və təşkilatlara pul və ya əmlak
borcu olan fiziki və ya hüquqi şəxslərdir.
DEBİTOR BORCLARI – müəssisəyə fiziki və hüquqi şəxslərlə
(debitorlarla) birgə təsərrüfat əlaqələri nəticəsində yaranan borcun
məbləği.
DEFSİT (QƏHƏT) – nəzərdə tutulan, planlaşdırılan və ya zəruri
olan səviyyə ilə müqayisədə vəsaitin, resursun, əmtəənin çatışma-
ması; məsələn, büdcənin vəziyyəti baxımından, xərclərin gəlirlərdən
çox olmasına kəsirli (defisit) büdcə deyili
DƏYƏR – əmtəənin qiymətini xaraxterizə edən və pulla ifadə
olunan göstərici, iqtisadi kateqoriyadır; Əmtəənin istehsalına çı
clə – maya dəyəri ilə – mənfəəti birlikdə özündə əks etdirən çox
mühüm iqtisadi göstəricidir.
DİLER – birja əməliyyatlarını vasitəçi rolunda (brokerdən fərq-
li olaraq) deyil, məhz öz şəxsi hesabına və öz adından çıxış edən,
yəni işə öz şəxsi vəsaitini (pulunu) qoyan, qiymətli kağızların,
valyutanın, qiymətli metalların alqı-satqı
irən fond birjasının üzvü olan fiziki və ya hüquqi şəxsdir.
DİSKONT(DİKONTLAŞDIRMA) – ingilis sözü olan diskont
«güzəşt», qiymətə güzəşt mənasına uyğundur; iqtisadi məhfum kimi
o, qiymətli kağızın cari qiyməti ilə nominal qiyməti (üzərində qeyd
nan) arasındakı qiymət fərqi kimi işlənir; investisiya layihələri-
nin iqtisadi səmərəliliyinin qiymətləndirilməsində isə diskontlaşdır-
ma metodundan istifadə olunur: layihəyə
şd
mə
DİSTRİBYUTOR – istehsalçı və istehlakçı arasında vasitəçi
kimi, istehsalçı müəssisələrdən məhsulları iri partiyalarla alaraq
istehlakçılara, yaxud xırda topdansatış müəssisələrinə satışını təşkil
edən fiziki və ya hüquqi şəxsdir.
557
Telman Huseynov
DİVİDEND – təsərrüfat fəaliyyətinin illik nəticələrinə görə
mü
inə, ehtiyatların normativ səviyyəyə çat-
dırılmasına, istiqrazlar üçün faizlərin ödənilməsinə və direk-
torların mükafatlandırılmasına
alar: bunlar səhmdarların
üm
a məhdud növdə məhsul
iste
ya funksional asılılığı olmayan başqa müəssisələrin
işin
ülkiyyətinin özəlləşdiril-
mə
idir.
lərin
mü
abelə, valyu-
tan
tədqiq edən elm sahəsidir.
vafiq vergilər ödənildikdən sonra səhmdar cəmiyyətin səhm sa-
hiblərinə özünün mənfəətindən ödənişdir, onların gəliridir; isteh-
salın genişləndirilməs
ayırm
umi toplantısının qərarı ilə imüəyyən olunur və icra edilir.
DİVERSİFİKASİYA – əksər hallard
hsalına əsaslanan istehsal qurluşundan geniş profilliyə keçid;
diversifikasiya müəssisənin ixtisaslaşma istiqamətinə uyğun gəl-
məyən və
ə «müdaxiləsidir»; bunun nəticəsində müəssisə mürəkkəb
istehsal quruluşlu kompleksə və ya konqlomerata çevrilir, özünün
ixtisaslaşma istiqamətini az və ya çox dərəcədə itirir.
DÖVLƏTSİZLƏŞDİRMƏ – dövlət m
si, müəssisələrin idarə edilməsində dövlətin rol və funksiyasının
maksimum azaldılması, dövlət orqanlarının bir sıra hüquqlarının
müəssisələrə verilməsi, sahibkarlığın inkişaf etdirilməsinin dövlət tə-
rəfindən dəstəklənməsi proses
DÖVRİYYƏ FONDLARI – istehsal vasitələrinin elə hissəsidir
ki (xammal, material, yanacaq və s.), onlar bir istehsal tsiklində ta-
mamilə istehlak olunur və bu zaman öz dəyərlərini istehsal olunan
məhsulun üzərinə bütünlükdə keçirir və natural formalarını itirirlər;
özlərinin təyinatına, yaradılma zəruriliyini müəyyən edən amil
xtəlifliyinə görə dövriyyə fondları istehsal ehtiyatları, bitməmiş
istehsal və gələcək dövrün xərcləri adlanan tərkib hissələrinə ayrılır.
DÖVRİYYƏ VƏSAİTLƏRİ – dövriyyə və tədavül fondları-
nın yaradılması üçün təyinat olan və bu məqsədlərə sərf olunan
pul vəsaitlərinin məcmusu müəssisənin dövriyyə vəsaitləri adlanır.
E
EMBARQO – hər hansı əmtəənin (əmtəələrin) və h
ın əcnəbi ölkəyə (ölkələrə) gətirilməsinə dövlət tərəfindən qadağa
qoyulmasıdır.
ERQONOMİKA – insanla maşının qarşılıqlı təsirini və insanın
maşina uyğunlaşma problemlərini
558
“Firmanın iqtisadiyyatı”na dair məfhum və anlayışların izahlı lüğəti
Ə
ƏLAVƏ XƏRCLƏR – istehsal və idarəetmə üçün təsərrüfat
xidmətinə çəkilən əlavə xərclər; istehsal üçün əsas xərclərə əlavə
olaraq, onunla bərabər məhsulun maya dəyərinə daxil edilir.
ƏLAVƏ DƏYƏR VERGİSİ (əslində, «əlavə edilmiş dəyərdən
vergi») – məhsulların istehsalı, işlərin görülməsi və xidmətlərin gös-
tərilməsi prosesində yaranan və bunların reallaşmasından yaranan
dəy
y iştirakçılar
ara
zmununa görə «şərti-təmiz (xalis)»
fərq
məhsulun həcmini iş vaxtı məsrəfin , b) iş vaxtı məsrəfinin istehsal
olunmuş məhsulun həcminə nisb kimi hesablanılır; müəssisə
miq
ölmək yolu ilə müəyyən edilir; bütünlükdə iqtisadiy-
yat
ərin bir qisminin müəyyən vergi dərəcəsi ilə büdcəyə ayrılması
formasıdır, dolayı yolnan ödənən vergi növlərindən biridir.
ƏLAVƏ MƏSULİYYƏTLİ MÜƏSSİSƏ – məhdud məsuliyyət-
li müəssisədən fərqli olaraq, onun təsisçiləri Nizamnamə fonduna
qoyduqları və onunla müəyyənləşdirilən və habelə təsisçilərin hamısı
üçün eyni olan misli miqdarında məsuliyyət daşıyırlar; təsisçilərdən
biri öz payını ödəyə bilməzsə, bu halda, həmin pa
sında, onların paylarına uyğun nisbətdə bölünür.
ƏLAVƏ EDİLMİŞ DƏYƏR – müəssisə və firmaların təsərrüfat
fəaliyyətinin mühüm həcm göstəricsi kimi ümumi məhsuldan, amorti-
zasiya ayırmaları istisna olmaqla, bütün maddi məsrəflərin çıxılması yo-
lu ilə müəyyən edilir; o, iqtisadi mə
lənmir, çünki sonuncu da ümumi məhsulun maddi məsrəflərdən
(amortizasiyadan başqa) «təmizlənməsi» yolu müəyyən edilir.
ƏMƏK BİRJASI – işsizlərin işlə və iş yerlərini dəyişmək is-
təyən şəxslərin yeni iş yerləri ilə təmin edilməsinə köməklik və vasi-
təçilik edən bazar növüdür; o, işsizləri və vakansiyalı iş yerlərini qey-
diyyata alır və onlar arasından asılılığı tənzimləmək işini həyata
keçirir.
ƏMƏK MƏHSULDARLIĞI – konkret əmək növünün vaxt va-
hidi ərzində az və ya çox məhsul istehsal etmək qabiliyyətidir; müəs-
sisədə əmək məhsuldarlığının hesablanması a) istehsal olunmuş
ə
əti
yasında əmək məhsuldarlığı müəyyən dövr ərzində (ay, rüb, il)
istehsal olunmuş məhsulun həcmini işçilərin (əsasən fəhlələrin) orta
siyahı sayına b
üzrə ümumi milli gəlirin maddi istehsalda işləyənlərin sayına
nisbəti kimi hesablanır.
559
Dostları ilə paylaş: |