Ряйчиляр: амеа-нын мцхбир цзвц

Telman Huseynov 

ƏMƏK HAQQI  –  işçiyə onun maddi və  mənəvi ehtiyaclarını 

ödə

şəmuzd 

və 

dənişin məbləği 

hes

lanır. 

ƏƏ – bazarda satılmaq və ya mübadilə edilmək üçün isteh-

sal 

aha dolğun ödəmə qabiliyyətinə malik oma-

mək üçün əməyinin kəmiyyəti və keyfiyyəti müqabilində ictimai 

məhsuldan ayrılan və pul ifadəsində verilən hissədir; müəssisələrdə 

əmək haqqının düzgün təşkili üçün onun iki formasından – i

vaxtamuzd formalarından istifadə olunur. 

ƏMƏK TUTUMU  –  əmək məhsuldarlığının  əks göstəricisidir; 

əməyin səmərəlilik səviyyəsini səciyyələndirən bu göstərici il ərzində 

maddi istehsala sərf olunmuş vaxtın miqdarının, istehsal olunmuş 

məhsulun həcminə nisbəti kimi müəyyən olunur.  

ƏMƏK KONTRAKTI – sahibkarla işə götürülən arasında müəy-

yən  şərtlər  əsasında (işçinin funksiyası, iş yeri, əmək haqqı, işin 

başlanma vaxtı və s.) bağlanan müqavilədir, hüquqi sənəddir. 

ƏMƏK HAQQININ AKKORD FORMASI – qüvvədə olan vaxt 

və istehsal normaları əsasında işin ayrı-ayrı əməliyyatlarına görə deyil, 

onun bütünlükdə həcminə görə qiymətləndirilir və ö

ablanır; işəmuzd əmək ödənişinin bu formasında işin icra vaxtını 

qısaltmaq üçün fəhlələrin stimullaşdırılması  əmək məhsuldarlığının 

yüksəldilməsinə ciddi şəkildə təsir göstərir. 

ƏMƏYİN FOND SİLAHLILIĞI – əməyin istehsal əsas fondları ilə 

təminat səviyyəsini xarakterizə edən göstəricidir; o, fondların orta illik 

dəyərinin işçilərin orta illik siyahı sayına bölünməsi yolu ilə hesab

ƏMLAK MƏSULİYYƏTİ  – mülkiyyətin iqtisadi mahiyyətin-

dən irəli gəlir və firma, müəssisə, təşkilat və vətəndaşlar onlara məx-

sus  əmlakla öz iqtisadi fəaliyyətlərinin nəticələrinə görə  məsuliyyət 

daşıdıqlarını göstərir.  

ƏMT

olunan əmək məhsuludur.  

ƏMTƏƏLİK MƏHSUL – müəyyən dövrdə (adətən bir ildə), ba-

zarda satmaq üçün müəssisənin istehsal etdiyi məhsulun həcmidir. 

ƏMTƏƏ  BİRJASI  – bazarın növlərindən biri olmaqla maddi 

dəyərlərin, əsasən xammal, taxıl, neft və neft məhsulları, metall və s. 

bu kimi əmtəələrin topdan satış ticarətini həyata keçirir. 

 ƏMTƏƏNİN RƏQABƏT QABİLİYYƏTLİLİYİ  –  müəssisə 

tərəfindən bazarda təklif olunan əmtəələrin, rəqabətli bazarın tələb-

ləri üzrə mühüm keyfiyyətlərə, digər analoji əmtəələrlə müqayisədə 

alıcıların ehtiyaclarını d

 560

---

“Firmanın iqtisadiyyatı”na dair məfhum və anlayışların izahlı lüğəti 

sıd

ə imkan verən müəyyən 

qay

ə dəyərini istehsal 

olu

i zama-

nı 

əsi prosesidir. 

 

fərd

n mülkiyyətə  və hüquqi şəxs səlahiyyətlərinə 

ma

əmdə satışını həyata keçirən müstəqil 

təşk

ü 

satı

şdırmaq və 

tan

ır; o, bir tərəfdən  əmtəənin keyfiyyəti və satışdan sonrakı servis 

xidməti, istehsalçının imici, tələbin dəyişkənliyi və digər tərəfdən 

onun qiyməti ilə müəyyənləşir. 

ƏMTƏƏ  NİŞANI – bir müəssisənin əmtəələrinin digər müəssi-

sənin anoloji əmtəələrindən fərqləndirilməsin

da əsasında qeydiyyatdan keçirilmiş simvoldur; əmtəə nişanından 

yalnız onun sahibinin istifadə etmək hüququ vardır. 

ƏSAS FONDLAR – istehsal prosesində uzun müddət və bütöv-

lükdə iştirak edən, öz natural görkəmini saxlayan v

nan məhsulun üzərinə – köhnəlmə  dərəcəsindən aslı olaraq – 

hissə-hissə keçirən əmək vasitələridir. 

 ƏSAS FONDLARIN QALIQ DƏYƏRİ – istehsal proses

əsas fondun hələ  məhsul üzərinə keçirmədiyi dəyərin həcmi, qiy-

mətləndirmə  məqamı üçün onun amortizasiyalanmamış  dəyəridir; bu 

əsas fondun həm ilkin və həm də bərpa dəyərinə görə hesablana bilər. 

ƏSASLI TİKİNTİ  – yenilərinin tikilməsi, fəaliyyətdə olanların 

rekonstruksiyası, yenidən qurulması  və modernləşdirilməsi yolu ilə 

əsas fondların yaradılması və təkmilləşdirilm

 

F 

 FƏRDİ MÜƏSSİSƏ – sahibkarlıq fəaliyyətinin «klassik» növü,

in mülkiyyətinə əsaslanan, mənfəət əldə etmək məqsədilə məhsul 

istehsalı üzrə  fəaliyyət göstərən, təşkilinin sadəliyi ilə  fərqlənən 

təsərrüfat subyekti və hüquqi şəxsdir. 

FİRMA – müəyyə

lik, məqsədi mənfəət əldə etmək olan bir və bir neçə müəssisədən 

ibarət, məhsulun istehsalı və h

ilati – təsərrüfat vahididir; o müəssisədən fərqli olaraq istehsalla 

yanaşı kommersiya fəaliyyətilə  də  məşğul olur (öz məhsulunu öz

r); bazarın ilkin həlqəsi olmaqla, rəqabət mübarizəsi aparır və 

mənfəətin bölüşdürülməsi işini həyata keçirir.  

FİRMA NİŞANI – özünü təqdim etmək, reklamla

ıtdırmaq üçün onun özü tərəfindən müəyyən edilmiş simvol, şəkil, 

fərqləndirici rəng və ya işarədir. 

FİRMA VƏ MÜƏSSİSƏLƏRİN SƏHMLƏRİ – səhmdar cə-

miyyətlər tərəfindən qeyri-məhdud vaxta buraxılan qiymətli kağızlar-

 561

---

Telman Huseynov 

dır. Səhmlər cəhmdar cəmiyyətinin kapitalına müəyyən məbləğdə 

pul qoyuluşunu təsdiq edən və ötən dövrdə əldə edilən mənfəətin bir 

hissəsini səhm mülkiyyətçilərinə dividend şəkilində  əldə etmək 

hüq

 istifadə  səmərəliliyini xarak-

teri

ə ya onu 

alanın azad olunmasını frankoların növləri müəyyən edir. 

 FRANKO-ALICI-MÜƏSSİSƏ  frankonun bu növündə yüklə-

mə

 təhvil verilir. 

sonrakı  xərclər isə 

iste

ından istifadə hüququnu satır, öz 

tərə

uqu verən qiymətli kağız növüdür.  

FOND BİRJASI – bazarın bir növü kimi qiymətli kağızların ra-

zılaşdırılmış müqavilələr  əsasında alqı-satqısı üzrə  əməliyyatlar hə-

yata keçirən qrumdur. 

FONDTUTUMU  – fondveriminin əksi olan göstəricidir.  İl  ər-

zində istehsal olunmuş məhsul həcminin əsas fondların dəyərinə nis-

bəti kimi hesablanır. 

FONDVERİMİ – əsas fəndlardan

zə edən göstəricidir; İstehsal olunmuş məhsulun ümumi dəyərinin 

əsas fondların orta illik dəyərinə olan nisbəti kimi hesablanılır. 

FRAXT – yüklərin su yolu daşınmasına görə nəqliyyat sahibinə 

ödənilən tarifdir, haqdır. 

FRANKO – italyan sözü olub «azadolma» mənasına uyğun gəlir; 

məhsulun yüklənməsi, nəql olunması (bəzən sığortalanması) ilə 

bilavasitə əlaqədar olan xərclərdən kimin – məhsul satanın v

  –

, nəqletmə, boşaltma, məhsulun korlanması ilə  əlaqədar xərclər 

onun (məhsulun) qiymətinə əlavə edildiyindən istehlakçı müəssisə hə-

min xərclərdən azad olunur, məhsul isə istehsalçı tərəfindən istehlak-

çının anbarına qədər nəql olunur və ona

FRANKO-AMBAR (SATICI) – frankonun bu növündə  məhsul 

onu istehsal edənin anbarından istehlakçı müəssisəyə  təhvil verilir; 

yükün alcının anbarına çatdırılması ilə əlaqədar olan xərclər (yükləmə, 

nəqetmə, boşaltma) istehlakçı müəssisə tərəfindən çəkilir.  

FRANKO-VAQON-STANSİYA – frankonun bu növündə məh-

sulun istehlakçının məskunlaşdığı stansiyaya çatdırılması ilə əlaqədar 

xərcləri məhsulgöndərən müəssisə, bundan 

hlakçı müəssisə tərəfindən ödənilir.  

FRANÇAYZER (iri müəssisə) – müstəqil bir kiçik müəssisəyə 

(françayziyə) özünün firma nişan

fdaşı olan – françayziyə yarımfabrikat və  dəstləşdirici məmu-

latlar göndərmək, idarəetmə xidməti göstərmək və texnologiya 

 562

---