S e n t y a b r c u IL n 8 b e y n ə L x a L q h ə y a t
Yüklə 112,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 6 1 5 s e n t y a b r 2 0 1 0 - c u il N 1 3 0 1 8 1 3 B E Y N Ə L X A L Q H Ə Y A T Azad AZƏRBAYCAN M Ü S T Ə Q İ L I C T I M A İ - S İ Y A S İ Q Ə Z E T
Belə
bir xilasedici təyinatla bəşəriyyə tə meydan oxuyan alman faşiz minin qarşısına, sözün əsl məna sında. sanki aşırılması heç də asan olmayan sərt sıldırımlı bir qaya. Çin səddini kölgədə qoyub, dərinliyi və hündürlüyü bilinmə yən əzəmətli bir sədd çıxarıldı. Doğrusu, elə həmin gündən Qaf qaz həsrəti ilə çırpınan faşizmin Bakı arzularının məzarı qazıldı. Almanlar Şimali Qafqazı məhv edib, Dağıstanın bircə addımlı ğında olsalar da. Qafqazın ələ keçirilməsinə dair rəsmi gizli planlarına, eyni zamanda, şirin, dadlı xülyalarına görə sentyabrın 25-də Dağıstanı zəbt edib Dər bənddən Bakıya keçərək paytax tımızı işğal etmək niyyətlərini hə yata keçirmək gününə isə cəmi 9 gün qalırdı. Bakı neftini sanki şərbət kimi içməyə hazır olan almanlar qələbə eşqi ilə yaşayırdı. Lakin onlar saydığını saysın, görək azəri oğlu nə saydı... Əlbəttə, faşizm üçün ciddi hə dəf olan Bakını xilas etməkdən ötrü öncə Dağıstanı ələ vermə mək zərurəti son dərəcə yüksək ağıl, siyasi bacarıq, hərbi çevik lik və bütün strateji sahələrdə sərrast taktiki gedişlər tələb edir di.
ıW
ki, onlar talançılıqla məşğuldur, mal-qaranı oğurlayır, İnsanları, məsul partiya işçilərini, •
lərdə quldurların əli ilə Xasavyurd rayon partiya komitəsinin katibi Lakin yoldaş öldürülmüşdür. Bu cür terror aktları başqa rayonlar da da həyata keçirilmişdir. Xarakterik haldır ki, 1942-ci il ərzində 13 rayonda Vilayət Partiya - Komitəsi katiblərindən heç biri olmamışdır. Dağlı qa dınlar arasında, kəndlilərlə apa rılan işlər xüsusilə bərbad vəziy yətdədir. Köklü Dağıstan xalqla rından, yerli əhali arasından kadrların yetişdirilməsinə çox az diqqət yetirilir. Vilayət Partiya Komitəsində 84 məsul işçidən cəmi 21 nəfəri Dağıstan xalq larının nümayəndələridir. 43 təlimatçıdan cəmi 7-si yerli əhalidəndir. Hətta təlimatçılar heyətinin burada yaşayan xalqların dilini bilmədiyi bir halda bu cür milli respublika da necə işləmək olar?!.
Əziz Əliyev vətəni Azərbay canda nail olduğu güclü zəka, bacarıq və təcrübə potensialını bir daha səfərbər edərək, bütün qüvvəsi ilə işə başlayır. O, gecə ni-gündüzə qatıb iki mindən çox kəndə, aula gedir, minlərlə ağ saqqalla görüşür, dağlara, meşə lərə çəkilən gənclərin yaşayış yer lərinə qayıtmasının, cəbhədə və arxada xarüqələr yaratmasının təşkilatçısı olur. Kumtorqala. Buynaksk, Qa- rabulaxkənd. Batlix. Qunib. Ser- qoqala. Qasımkənd, Axvax. Ba- bayurl. Ka/bek. Unsukul. Qurn- bet. Lcvkin, Aküş, Daxazayev, Tsuntisk. Tlyaratinsk, Kaxit, Lak. Kuli. Aqul və Kurax rayon larında, Buynaksk, Mahaçqala və Dərbənd şəhərlərində parti zan dəstələri yaradılır. Əhali təd ricən yaşayış yerlərinə qayıdır. Təsərrüfat işlərini bərpa edib qaydaya salmaq mümkün olur. Gənclərin ordu sıralarına yazıl ması işi gücləndirilir. Özünümü dafiə dəstələri təşkil edilir. Dağ cığırları müəyyənləşdirilir. Da ğıstanda yerləşən hərbi qoşun hissələrinə yerli bələdçilər təhkim olunur. Təxribatçıları aşkara çı xarıb zərərsizləşdirmək üçün qı rıcı dəstələri yaradılır.
»v
aulu birləşdirərək 700-ə yaxın kolxoz və sovxozun fəaliyyəti diqqət mərkəzində sax lanılır. Müharibə illərində bir nə fər də olsun acından adam ölməsi halı baş vermir. Yeni xəstəxana ıv
hərbi hospitallar açılıb güclü həkinı-miitəxəssis qrupu ilə təchiz olunur. Cəbhədən minlərlə yaralı, • şikəst döyüşçülər qəbul olunub ‘
yəti sağalıb yenidən cəbhə bölgə lərinə qayıdır, şücaətlə vuruşur. Birinci katib əsgər ailələrinə baş çəkir, onların qayğısı ilə ma raqlanır, övladları ilə söhbət edir, onları qələbə əzminə ruh landırır, qəlblərində buna möh kəm inam yaradır. T.Talıblının “Əziz Əliyev: dövrü, həyatı, şəxsiyyəti” kita bında Dağıstanın həmin dövrdə ki belə bir probleminə də aydın lıq gətirilərək qeyd olunur ki, respublikada bütün idarə və təş kilatlarda rəsmi dil kimi rus dili- Vətəninin yə
xalqının adına şərəf gətirən azərbaycanlı 1942-ci ilin 16 sentyabr günündd yurdumuzun h y a p tli övladı Əziz Əliyev Qardaş Dağıstana rdhbdr tdyin olundu nin işləndiyi bir şəraitdə milli kadrlar yetişdirmək çox çətin idi. Camaat rus dilini yaxşı bilmirdi, milli dillərdə də nə kitab, nə də məktəb vardı. Hətta dağlı xalqla rının əksəriyyətinin əlifbası belə yox idi.
Yerli xafqtarm nümayəndələ rindən kadrlar hazırlamaq, onla rı sənayenin, ticarət və nəqliyyat müəssisələrinin, partiya işində irəli çəkmək üçün ibtidai və orta məktəblər, o cümlədən ali mək təblərə qəbul üçün hazırlıq kurs ları təşkil edilirdi. Milli məktəb lərdə ana dili ilə yanaşı, rus dili nin tədrisinə də xüsusi fikir veri lirdi. Çünki ali məktəblərin əksə riyyətində təhsil rus dilində idi, eyni zamanda, yüksək partiya və digər orqanlar üçün işçiləri əsa sən Moskva hazırlayırdı. Bu ba xımdan rus dilinin tədrisinə bu cür diqqət yetirilməsi dövrün zə ruri tələblərindən irəli gəlirdi. Müharibə dövrünün ağır və məşəqqətli günləri olsa da, mək təb, Dağıstan xalqlarının təhsilə cəlb olunması məsələsini Əziz Əliyev heç vaxt unutmurdu, dai ma digqət mərkəzində saxlayır dı. Müharibə və cəbhə ilə bağlı problemlər vaxtım nə qədər çox alsa da, təhsil məsələsinə Dağıs tan xalqlarının gələcəyi kimi ba xan azəri oğlu ucqar dağ kəndlə rində belə məktəblərin vəziyyəti ilə maraqlanır, müəllimlərlə tez- tez görüşürdü. Dağıstanda təşkil olunmuş azərbaycanlılardan ibarət divizi ya, Dağıstanın polkları ıv
digər ordu birləşmələri öz vəzifələrini şərəflə yerinə yetirir. Düşmənin Dağıstan ərazisinə, oradan da Azərbaycan torpağına ayaq bas masının qarşısı alınır. Diviziya di gər ordu hissələri ilə birlikdə hü cuma keçərək, Şimali Qafqazın, Rostov vilayətinin, Taqanroqun azad edilməsində şücaət və qəhrə manlıq nümunələri göstərir, Berli nə qədər şər əfi i yo l keçirlər. Müharibə zamanı Dağıstan zəhmətkeşləri istər cəbhədə, is tərsə də arxada mərdlik, qəhrə manlıq, vətənə sonsuz sədaqət və məhəbbət duyğuları nümayiş et dirir. 50 nəfər dağıstanlı “Sovet İttifaqı Qəhrəmanı" şərəfli adına layiq görülür. 25 mindən'çox dö yüşçü orden və medallarla təltif olunur.
7-
layət Partiya Komitəsinin birinci katibi idi. Əziz Əliyev Dağıstanın sal naməsində silinməz izlər qoydu. Dağlılar arasında qardaşlığa, dostluğa, birliyə qoyulan təməl Əziz Əliyevin xidmətlərindən ən böyüyü sayılmalıdır. O ağır mü haribə illərinin aclıq, fəlakət, da ğıntısı bütün Dağıstanı bürüdüyü bir vaxtda Əziz Əliyev bir xilas kar kimi özünü yetirdi. Xalqı bü tün faciə və bəlalardan qoruyub çıxara bildi. Əziz Əliyev dağlıla rın həyatında böyük bir tarixi missiyanı öz üzərinə götürdü və onu şərəflə yerinə yetirdi. Əli Heydərov daha sonra oğ luna danışırmış ki, Əziz Əliyevin qorxmazlığı, işgüzarlığı əsl mö cüzə idi. O, kabinetdə çox az olardı. Vilayətin hər yerində gö rünərdi. Ən ağır, ən çətin sahələ rə şəxsən özü baş çəkərdi. O, hə mişə yollarda olardı. Rayonlara gediş-gəliş çətin olsa da, Raqul, Rutul, Axtı rayonlarına tez-tez gələrdi. Əhalinin problemlərini şəxsən özü öyrənərdi. Dağıstanın həyatında misilsiz əhəmiyyəti olan Samur-Dəvəçi kanalının açılışı da Əziz Əliyevin adı ilə bağlıdır. Bu kanalın tikintisində bütün xalqların nümayəndələri əlbir işləyirdilər. Əziz Əliyev ictimai-siyasi xa dim, partiya rəhbəri kimi Dağıs tanda çox böyük işlər görür. Da- ğıstanlıların köçürülməsi planının qarşısını alan Əziz Əliyev tarixi xidmətlərinə görə Dağıstanda əf sanələşməyə başlayır. Dağlıların dediyinə görə, Əziz Məmmədkərim oğlunun sa dəliyi, təvazökarlığı insanların ürəyində məhəbbət duyğularını günü-gündən artırır. Deyirlər ki. Əziz Əliyev qarşıda onu böyük qonaqlıqlar gözləsə də, yolda çantasından çörək çıxarıb süfrə düzəltməyi sevərmiş. Dağıstanın partiya xadimi M.Umaxanov xatirəsində Əziz Məmmədkərim oğlunun xarak terinin ən gözəl cəhətlərindən bi ri haqqında - insanların məişəti nə, normal həyat tərzinə, iş şərai tinə qayğısı barədə də bəhs edib deyir ki, bu gözəl məziyyət onun şəxsən mənə münasibətində özü nü qabarıq şəkildə büruzə ver mişdir. Ordudan qayıdandan sonra yarım ildən çox mehman xanada yaşadını. Əziz Əliyev yoldaş bundan xəbər tutaraq. “ Dağneff'in rəisi V.Blaşenkonu (o çəlin illərdə Mahaçqalada mənzil tikintisini yalnız bu təş kilat aparırdı), maliyyə-təsərrü fat şöbəsinin müdiri S.Elsonu və məni yanına çağırtdırdı. Bla- şenkodan soruşdu ki, onun sə rəncamına bir mənzil ayıra bi lərmi? O da cavab verdi ki, çox çətindir, ancaq indi ki. birinci katib xahiş edir, mümkündür. Əziz Məmmədkərim oğlu söh bətə tezcə yekun vurdu:
Bu bir epizodda Əziz Əliye vin insanlara böyük qayğısı, on ların şəxsi həyatına diqqəti ay dın şəkildə görünür. M.Umaxa nov daha sonra əlavə edir ki, heç də təsadüfi deyildi ki, adamlar onun yanına açıq ürəklə gedir və həmişə də yar dım alır, xoş söz eşidirdilər. Əziz Əliyev adamlarımızın ehtiyacını həmişə dərindən duyıır və onlara alicənablıqla kömək əli uzadırdı. Hər bir insana qəlbən havadar çıxır, taleyində yaxın dan iştirak edir, ən yaxşı əməli və əxtaqi keyfiyyətlərini hiiruzə verməkdə ona lazımi şərait yara dırdı. Yeri gəlmişkəıı deməliyəm ki, şəxsən mənim taleyimdə, düz gün həyat yolu seçməyimdə və fəaliyyətimdə də Əziz Məmməd- kərim oğlunun böyiik rolu olmuş dur... RSFSR xalq artisti Həmid Rüstəmovun söhbətinə görə, 1944-cü ilin baharında Mahaç qalada sanitariyanm vəziyyəti xarablaşır. Müxtəlif şəhər və res publikaların evakuasiyada ol muş saysız-hesabsız vətəndaşları köçüb gedəndən sonra şəhərin park və küçələrini zir-zibil yığın ları basır ki, bu da epidemiya tö rədə bilərdi. Elə həmin vaxt tə mizləmə üzrə elliklə ümumşəhər iməcliyi elan olunur. Camaat sə hər saat 8-də vağzalyanı meyda na gələndə Əziz Əliyev yoldaşı büro üzvləri ilə birlikdə əlində bel şəhəri təmizləyən görür. Onun şəxsi nümunəsi və əzmkarlığı ha mıya örnək olur. Dağıstanın xalq şairi Rəsul Həmzətov yazır ki, 1944-cü ildə Əziz Əliyevin şəxsi təşəbbüsü ilə şair-atam H.Sadasanın yaradıcı lıq fəaliyyətinin 50 illik yubileyi keçirildi. O, vətənin yüksək mü kafatı - Lenin ordeni ilə təltif olundu. Atamı elə ilk dəfə təbrik edən də Əziz Əliyev oldu. ...Atamın yubiley təntənəsi ərəfəsində faşistlərlə ölüm-dirim vuruşmalarında ortancıl qarda şım da həlak olmuşdu, igidlərini qurban vermiş digər dağlılar ki mi. bizim də sinəmiz dağlı idi. Əziz Əliyev yoldaş iki oğul itirən ailəmizə, qohum-əqrşbamıza mənəvi təsəlli vermək üçün ata mın şərəfinə hökumət qəbulu dü zəltmişdi. Söhbət əsnasında mə nimlə də maraqlandı, zarafatla soruşdu: “Gecə patruluna daha urcah olmursan ki?..” O vaxt mənim ilk şeirlər kitabçam çap dan çıxmışdı. Əziz Əliyev bun dan xəbərdar idi. Məclisdə məni təbrik etdi. Onun xahişi ilə bir dağlı rəqsi oynadım, məmnun qaldı. Şeir oxutdu-təriflədi. Mən qızışaraq təkrarən oynayıb şeir oxuyanda, mülayimcəsinə nara zılığını bildirdi: “Bu gün atan Həmzət Sadasanın yubileyidir, bir
ağayana ol. Sən dağlı bala sısan..." Sonra xəbər aldı: -
ğunu tanıyırsanmı? Cavab verdim: - “Azərbaycan" şeiri ilə onu yaxşı tanıyıram. -
Səməd Vurğunu M ahaçqala da görə bilmədiyim üçün dərin təəssüfümü bildirdim. Fürsət əl dən çıxmışdı... Dağıstanlı Həmid Rüstəmo vun başqa bir xatirəsində yazdı ğına görə, onun baş rejissor işlə diyi Kumık Teatrı 1944-cü ildə Üzeyir Hacıbəyovun ölməz “Ar şın mal alan” musiqili komediya sını tamaşaya hazırlayır. Əziz Əliyev primyeraya ailəsi ilə bir likdə gəlir. Tamaşa ona xoş təsir bağışlayır, o, məmnun qalır. H.Rüstəmov daha sonra
qeyd edir ki, Əziz Məmmədkə rim oğlu imkan daxilində teatrı mızın hər primyerasına şəxsən gəlirdi. Onun incəsənətə diqqəti, tamaşalarımıza baxması, söhbət və mülahizələri teatrımızın yük səlişində, təkmilləşməsində müs təsna rol oynadı. Onu hər şey maraqlandırırdı. Təkcə işimizə sirayət etmirdi. Eyni zamanda həyat tərzimizi, məişətimizi, hət ta yeməyimizin vəziyyətini də öy rənirdi, lazımi qayğı göstərirdi. Bir dəfə Əziz Əliyev yoldaşın sə rəncamı ilə xalq ticarət komissa rı şair Həmzət Sadasanı, aktrisa B.Muradovanı, rəssam M .C a malı, heykəltəraş O.Xasbulatı və məni çağırıb bizə yüksək dərəcəli ərzaq kartoçkası təqdim etdi. Bundan başqa əlamətdar günlər də biz əlavə bayram payı da alır dıq...
Müharibə dövründə olduğu kimi müharibədən sonrakı illər də də Əziz Əliyev respublikada özünəməxsus tükənməz enerji ilə çalışır. Həmin illərdə Dağıstanda elm və təhsillə bərabər, iqtisadiy yatın, mədəniyyətin də inkişafına böyük qayğı göstərir. M ahaçqa lada elmi-tədqiqat bazası olan akademik mərkəz, sonra isə SSRİ Elmlər Akademiyasının Dağıstan filialı yaradılır. Ali məktəblilər bazası genişləndiri lir. Dağlı qızların orta və ali təh sil məsələsi, mütəxəssis qadın kadrların hazırlanması, onların respublikanın təsərrüfat və icti mai həyatına cəlb olunması işinə xalqımızın ləyaqətli oğlu misilsiz əmək sərf edir. Onun bilavasitə iştirakı ilə Dağıstanda Qadın Müəllimlər İnstitutu və Qadın Pedaqoji Məktəbi açılır. Dağıstan zəhmətkeşləri isə öz növbələrində Əziz Məmmədkərim oğlunun əziz xatirəsini ürəklərdə böyük məhəbbət, dərin ehtiranı, sonsuz hörm ət-izzətlə qoruyub saxlayırlar. Dağıstanın paytaxtı Mahaçqalamn küçələrindən biri və Dərbənd rayonunda ən iri mü əssisələrdən biri Ə ziz Əliyevin adını daşıyır. Onun vaxtı ilə yaşa dığı evin divarına xatirə lövhəsi vurulmuşdur. Doğrudur, Əziz Əliyevin Da- ğıstandakı misilsiz xidmətlərin dən bir qəzet səhifəsində ətraflı bəhs etmək mümkün deyil. Onun qardaş diyarda gördüyü əbədiya şar işlər qalın-qalın kitabların sə- hifələring, tarixin yaddaşına kö çürülməkdədir. Bu gün dost res publikada onlarla ziyalı Əziz Əliyevin Dağıstan fəaliyyətinə elmi işlər, həsr edir, doktorluq dissertasiyaları müdafiə olunur.
istefada olan gene ralın məhkəməyə cəlb olunması bazar günü keçirilən referendumda konstitusiyaya düzəliş lərin qəbul edilməsi nə ticəsində onun məhkə mə toxunulmazlığından məhrum edilməsindən sonra mümkün olub. Türkiyə KlV-in mə lumatına görə, hakim Ədalət və inkişaf Parti yasının təklif etdiyi konstitusiya dəyişiklik lərinə səsvermədə işti rak edənlərin 58 faizi onun lehiııa, 41.98 faiz Türkiyədə 1980-ci il hərbi çevrilişinin təşkilatçısı məhkəməyə verilib isə əleyhinə səs verib. Referendumda seçi cilərin seçki məntəqələ rinə gəlişi 77,55 faiz təş kil edib, onların əksər hissəsi kürd
azlığın kom pakt yaşadığı ra yonların payına düşür.
açılınası iizrə səlahiyyət lərin Apelyasiya Məhkə məsindən Parlamentə ve rilməsini nəzərdə tutur. Hüquq müdafiəçiləri A nkara, İstanbul. İz mirdə Evren və çevrili şin iki başqa liderinin mühakimə olunması tə ləbi ilə şikayət ərizəsi təqdim ediblər. 1980-ci il sentyabrın 12-də baş vermiş dövlət çevrilişi nəticəsində 50- y ə yaxın adam edam olunub, yü z minlərlə in san həbs edilib, bir çox ları işgəncələrə məruz qalıb; yüzlərlə insan həbsdə vəfat edib, bir çoxları itkin düşüb. Çev rilişdən sonra Türkiyə Baş Qərargahının rəhbə ri general Evren prezi dent olub və
1989-cu ilə dək hu vəzifəni tııtub. Evrenin
sözlərinə görə, beş min insanın həlak olmasına səbəb sol və sağ qruplaşmalar arasındakı çoxillik zo rakılıqlara son qoymaq üçün hərbçilərin müda xiləsi zəruri idi. Xatırladaq ki. 2009- cu ildə “H ürriyyət” qə zetinə müsahibəsində Evren çevriliş təşkil etdi yinə görə məhkəməyə cəlb о!и пае ağı ha!du. in tihar edəcəyini hUdirmis- di. ШШШШШШШШШк Yüklə 112,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|