zasi obyektlari bog'langan deb ataladi
va odatda, ichki obyekt
lardan farqlash maqsadida maxsus belgiga ega. Ta’kidlash lozimki,
maiumotlaming o‘zi joriy ma’lumotlar bazasi fayliga (fayllariga)
sig'maydi va “o‘zining” ma’lumotlar bazasi fayllarida qoladi. Joriy
ma’lumotlar bazasining tizimli katalogiga foydalanish uchun bog‘-
langan obyektlar xususidagi barcha zaruriy ma’lumotlar joylashti-
riladi. Bu ma’lumotlar - bog‘langan obyektlaming ichki nomi va
82
tashqi nomi, ya’ni tashqi ma’lumotlar bazasidagi obyektning haqi-
qiy nomi, tashqi baza fayliga to‘liq yoi va h.
3.5-rasm. ODBC protokoli asosida tashqi ma’lumotlardan
foydalanish prinsipi.
Foydalanuvchi uchun
bog'langan obyektlar
ichki obyektlardan
hech nimasi bilan ham farqlanmaydi. Foydalanuvchi tashqi bog'
langan bazalarda ma’lumotlar jadvalini tashkil etishni, qidiruvni,
ma’lumotlami o‘zgartirishni, yo‘q qilishni va qo‘shishni, btmday
jadvallar bo‘yicha so‘rovlami tuzishni va h. bajarishi mumkin.
Bog‘langan obyektlami ichki maiumotlar bazasiga integratsiyalash,
y a ’ni ichki va tashqi jadvallar orasida bog'lanishni
o‘matish
mumkin.
Texnik nuqtayi nazaridan, tashqi ma’lumotlar bazasining bog'
langan obyektlari bilan ishlash joriy maiumotlar bazasining ma’lu-
83
motlar bilan ishlashidan unchalik farq qilmaydi. Joriy ma’lumotlar
bazasining tizimli katalogi bo‘yicha bogiangan obyekt maiumot-
lariga murojaat qilinganda MBBT yadrosi tashqi ma’lumotlar baza
sining mos faylining (fayllarining) makoni va boshqa parametrlari
xususidagi ma’lumotlami topadi va foydalanuvchiga bildirmasdan
ushbu faylni (fayllami) ochadi. So‘ngra ma’lumotlardan bevosita
foydalanish va ulami manipulyatsialash maqsadida oddiy tartib
bo‘yicha asosiy xotirada maiumotlaming tashqi fayli sahifalarini
buferlashni tashkil etadi. Ta’kidlash lozimki, zamonaviy operatsion
tizimlari ma’lumotlari fayllari bilan ko‘pchilik foydalanuvchi rejim
imkoniyatlari bilan ishlash asosida tashqi ma’lumotlar bazasi bilan
(agar u boshqa hisoblash qurilmasida bo‘lsa)
shu vaqtning o'zida
boshqa foydalanuvchi ishlashi mumkin.
Bu esa umumiy taqsimlan-
gan ma’lumotlaming kollektiv ishlanishini ta’minlaydi.
3.6-rasmda mahsulotni ishlab chiqarish va sotishning axborot
ta’minoti nuqtayi nazaridan birgalikda foydalanuvchi ma’lumot
laming lokal bazalari sxemasining misoli keltirilgan. Rasmda strel-
kalar yordamida “yakkadan-ko‘plarga” xilidagi bog‘lanishlar ko‘r-
satilgan boiib, strelka uchi “ko'plar” tomonigamos keladi.
Bogiangan jadvallarda maiumotlar hajmining ortishi bilan
taqsimlangan tizimlami qurishning bunday prinsipining tarmoq
trafigining jiddiy oshishiga olib kelishini sezish qiyin emas, chunki
tarmoq bo‘yicha doimo, hatto maiumotlar nabori emas, balki
maiumotlar bazasi fayllarining sahifalari uzatiladi.
84
3.6-rasm. Obyektli bog‘lash texnologiyasi asosida tashkil etilgan'
lokal ma’lumotlar bazalari sxemasining namunasi.
85
Bu esa, o ‘z navbatida, tarmoqning avj yuklanishiga olib keladi.
Shu sababli, taqdim etilgan o‘zaro bog‘langan obyektli lokal
ma’lumotlar bazasining sxemalari ishlab chiqarish - texnologik va
tashkiliy jarayonlarga bog‘lik axborot texnologiyalariga tayangan
holda lokal bazalari orasidagi tarmoqdagi ma’lumotlar oqimining
jadalligi, yo‘nalganligi nuqtayi nazaridan keyingi sinchiklab o‘rga-
nib chiqishni talab etadi.
Ma’lumotlar xavfsizligini va yaxlitligini ta’minlashning
ishonchli mexanizmlarining mavjud emasligi ham jiddiy muammo
hisoblanadi. Fayl serveri modelidagidek bir necha foydalanuvchi-
laming bir xil ma’lumotlar bilan birgalikda ishlashi, faqat operatsion
tizimning bir necha ilovalar faylidan bir vaqtda foydalanish bo‘yi-
cha funksiyalari yordamida ta’minlanadi. Xuddi shu tarzda keng
tarqalgan Fox Pro, dBASE kabi boshqa MBBTining ma’lumotlar
bazasidagi ma’lumotlardan hamda jadval ma’lumotlaridan foydala
nish ta’minlanadi. Bunda foydalanish bevosita MBBT yadrosi yor
damida hamda odatda, MBBT komplekti tarkibiga kiruvchi maxsus
qo‘shimcha ISAM (Indexed Sequential Access Method) drayverlar
yordamida ta’minlanadi. Bunday yondashish shu tariqa qurilgan
taqsimlangan getrogen tizimlarining ko‘p protokolligini, ya’ni lokal
ma’lumotlar bazalarini madadlovchi MBBT turlarining “xilma-xilli-
gini” amalga oshiradi. Ammo obyektli bog‘lush, amalga oshirilishi
va madadlanishi muayyan MBBTning o‘ziga xos xususiyatiga bog‘-
liq ma’lumotlar bazasining boshqa obyektlarini (so‘rov!ar, shakllar,
hisobotlar) istisno qilgan holda, faqat bevosita ma’lumotlar jadvali
bilan chegaralanadi.
Boshqa MBBT bazalaridan foydalanish (3.5-rasmga qaralsin)
masofadagi ma’lumotlar joylashgan hisoblash qurilmalarida o‘mati-
luvchi va bajariluvchi ODBC drayverlarining texnikasi orqali amal
ga oshiriladi. Bu holda “g‘oya” quyidagicha: lokal ma’lumotlar
bazasini madadlovchi shaxsiy MBBT tarkibiga ODBC drayveri deb
ataluvchi qo‘shimcha dasturiy komponentni o‘matish mumkin.
0 ‘matiluvchi ODBC drayveri operatsion tizim katalogining maxsus
qism katalogida “ro‘yxatga olinadi”. Shu tariqa ODBC ma’lumotlari
manbaidan to‘g‘ridan — to‘g‘ri foydalanishning ishchi zonasi hosil
qilinadi.
86
ODBC ma’lumotlari manbaidan bevosita foydalanish uchun
MBBT yadrósi ichki lokal ma’lumotlar bazasining tizimli katalogi
bo‘yicha manba joylashgan joyni aniqlaydi, ilovalaming o‘zaro
ta’siri protokoli (API) bo‘yicha hisoblash qurilmasida ODBC
drayverining masofadagi ma’lumotlar ini chaqiradi ODBC protokoli
bo‘yicha ma’lumotlardan foydalanish va ishlashi uchun SQL -
yo‘riqnomalami yoMlaydi. Bunday foydalanish rejimi qator para-
metrlar orqali tartibga solinadi (muolajalarni chaqirish intervali,
so‘rov ishlanishining maksimal vaqti, so‘rovlar bo'yicha shakllanti-
riluvchi ma’lumotlar naboridan tarmoq bo‘yicha bir marta jo‘na-
tiluvchi yozuvlar soni, yozuvlarni blokirovka qilish vaqti va h.).
Ushbu parametrlar ODBCning mos drayverini o‘matishda va ro‘y-
xatga olishda operatsion tizimning maxsus reestriga yoziladi.
Bunday yondashishda har bir lokal MBBT, tashqaridan (bosh-
qa hisoblash qurilmalaridan) “uning” ma’lumotlar fayli ma’lumot-
laridan foydalanishga murojaat qilinganida o‘zining hisoblash quril
masida SQL - server rolini, ya’ni ma’lumotlar mashinasi rolini
bajaradi. Bu holda ma’lumotlami bevosita ishlashni “o‘zining” ma’
lumotlar faylining mantiqiy va fizik strukturasi xususiyatlarini bi-
luvchi MBBT tomonidan amalga oshirilishi odatda, ishlashning
yiiqori samaradorligini ta’minlaydi, eng asosiysi esa, ma’lumotlar
manbaining predmet sohasi mantiqi bo'yicha ma’lumotlar yaxli-
iligiga cheklashlar bajariladi.
Ma’lumotlarni himoyalash va foydalanishni cheklash tizim-
larida “raxnalar”ning paydo bo‘lishi, obyektli bog‘lash texnologiya-
sining ma’lum muammosi hisoblanadi. Ma’lumotlardan foydalanish
muolajalarini bajarish uchun ODBC drayverlarining chaqiriqlari tar-
kibida, yoMdan, fayllar va so‘raluvchi obyektlar (jadvallar)dan tash-
qari (agar mos bazalar himoyalangan bo‘lsa) ochiq holdagi foydala
nish parollari boiadi, natijada foydalanish va ma’lumotlarni hi-
moyalash tizimlari tahlillanishi va ochrlishi mumkin.
87
|