Qipchoqlar
Samarqand
bilan
Kattaqo'rg'on
o'rtasidagi
tuman-larda,
Amudaryoning o'ng sohilida, Farg'ona vodiysining shimoli-sharqiy va shimoli-g'arbiy
qismlarida o'troqlashib qolganlar.
Quramalar
Ohangaron havzasida, Andijon bilan
Namangan orasida turib qolganlar.
Yirik o'zbek urug'larining «geografiyasi» ana shunday. Bulardan tashqari,
O'zbekistonning turli joylarida qirq, yuz, ming, qo'shchi, tuyoqli, qovchin, qangli,
daemon, yurchi, chimboy, mitan kabi ko'plab urug'lar bor.
Respublikaning turli tumanlarida ko'chmanchi o'zbeklarning o'troqlikka
o'tishida farq bo'lgan. Masalan, Zarafshon vodiysida bir xil urug' yoki to'p, shox
nomlari bilan ataladigan mayda qishloqlar juda ko'p. Buning sababi shuki, Xiva
xonligiga qarshi o'laroq, Buxoro xonligida ko'chmanchilar butun urug'i bilan emas,
balki kichik-kichik bo'laklarga bo'linib o'troqlikka o'tishgan. Buxoro xonligida
bekliklarga nom bergan yirik shaharlar orasida urug' nomi bilan atalgan bironta ham
shahar yo'q, holbuki Xiva xonligida bunday shahar uchta – Mang'it, Qipchoq,
Qo'ng'irot, V.V.Bartold bu shaharlarning paydo bo'lishiga Xiva xonligida
urug'chilikning kuchli bo'lganligini sabab qilib ko'rsatadi va ular jumlasiga Nukus
shahrini ham qo'shadi.
Ta'kidlash joizki, etnonimlarni bilmasdan turib, O'zbekiston toponimikasi bilan
shug'ullanish mumkin emas. Chunki urug', qabila nomlari ko'pincha muayyan
ma'noni anglatadi. Masalan, o'zbek urug'larini bilmagan kishi O'roqli, Cho'michli,
Qarg'ali, Oytamg'ali, Qaychili, Uchtamg'ali kabi etnonimlarni «li» affiksli
toponimlarga kiritishi mumkin.
Ming, yuz
urug'lari joy nomlari tarkibida kelganda
sonni bildirmaydi, albatta. Holbuki, Jizzax viloyatining Zomin tumanida o'zbek
urug'larining
kuchukboy, oqtosh, yamioq, kal,
kabi kichik guruhchalari, qirg'iz
urug'laridan esa
chopon
(asli – Xonkel chapani),
hirquloq, eshqora, qozoq, jinni,
to'qim
kabi to'plari bo'lganligi ma'lum.
Q'zbek etnonimlari to'grisida gap borganda shuni aytish kerakki, respublika
hududida tojik, qozoq, qirg'iz, qoraqalpoq xalqlarning urug'-aymoqlari ham
bo'lganidan o’z-o'zidan ma'lumki, ana shu xalqlarning urug'lari nomlari bilan atalgan
joylar ham bor.
Quyida O'zbekiston xaritasida hozirgacha qishloqlarning nomlari shaklida
uchraydigan etnooykonimlarning qisqacha ro'yxatini keltiramiz:
Abdal, Abiz, Avg'on,
Avg'onbog', Avg'onon, Aday, Adayko'l, Aliovul, Ayronchi, Arab, Arabon, Arablar,
Arabxona, Arg'in, Arlot, Afg'on, Afg'onon, Axtachi, Axtachi, Axtixona, Achamayli,
Achchi, Ashamayli, Ayuchi, Bag'anatt, Bagtsh, Baday, Badal, Badroqli, Boy,
Boyovul, Boymoqli, Bahrin, Boyqut, Boy topi, Boyo'gli, Bolta, Boltako'l, Boltali,
Boltaqir, Balxi, Baliqchi, Baroq, Barlos, Botosh, Baxmal (Baxmon), Bahrin, Baxshi,
Bachqir, Boyovui, Beglar, Begavlot, Bektemir, Beshog'och, Beshbola, Beshqozon,
Beshkal, Beshkaltak, Beshkapa, Beshkubi, Beshsari, Burqut, Bo'ston, Bo'g'ajeli,
Gala, Galabotir, Gumbaz, Gurlan, Dalvarzin, Darxon, Do'rmon, Duvlat, Dumar,
Yettiqashqa, Yetimshox, Yettiurug', Yobu, Yobi, Yovi, Yovu, Jabag'li, Jabag'i, Jobi,
Dostları ilə paylaş: |