Şahlar Əsgərov Təhsilimiz: Dünən, bu gün, sabah
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «qeyri-müəyyənlik prinsipi
- «Yüz ölç, bir biç»
- «Allahın birinci adı səbirdir»”
263 demokratiya, enerji istehsalı ilə milli gəlir arasında əlaqə var və bu əlaqə obyektiv əlaqədir. Yuxarıda söylənilən mühakimələrdən Heyzenberqin «qeyri-müəyyənlik prinsipi»”nə analoji qanunauyğunluğu cəmiyyət hadisələri üçün də formalaşdırmaq mümkündür. Cəmiyyətdə baş verən hadisələri nə qədər az zaman intervalında ( t) araşdırsaq, öyrənsək o halda qəbul edəcəyimiz qərarın xətası ( Q) bir o qədər çox olacaqdır. Və ya tərsinə, qəbul edəcəyimiz qərarın xətasız olması üçün hadisə geniş zaman intervalında tədqiq edilməlidir. 1990-cı illərdə Azərbaycanda baş vermiş hadisələrə həmin illərin hadisəsi kimi baxıldığından (zaman qısa götürüldükdə) , 200 ildən çox bir tarixi prosesin davamı kimi baxılmadığından, 1988-1993-cü illərdə Azərbaycan iqtidarları və Azərbaycan cəmiyyəti səhv qərarlar qəbul etdilər. Bu səbəbdən də ağır nəticələrlə qarşılaşdıq. Nə AXC-çilər, nə də partokratlar başa düşmək istəmədilər ki, Azərbaycan son 200 il ərzində dəfələrlə zamanın faciələr zolağından keçibdir . I faciəvi zolaq zamanı Azərbaycan iki yerə bölündü, II faciəvi dövrdə Zəngəzur, Dərələyəz və Göycə mahalını və digər torpaqlarımızı itirdik. Zamanın III faciəvi zolağında həmvətənlərimiz Ermənistan SSR- dəki torpaqlarından qovuldular, Dağlıq Qarabağ isə mübahisə predmetinə çevrilibdir. Beləliklə, dediklərimizdən çıxaracağımız ən böyük fəlsəfi nəticə bundan ibarətdir ki, hadisəni nə qədər qısa zaman intervalında araşdırsaq, çıxaracağımız qərarın xətası o qədər böyük olacaq. Hadisə ilə bağlı qərarlar qəbul edilərkən həm tarixilik, həm də müasirlik nəzərə alınmalıdır. Dediklərimizi riyazi formula ilə belə ifadə etmək olar: Q t =S =const hardakı, Q - qəbul edilmiş qərarın xətasıdır və: 264 Q = Q m -Q r. hardakı, Q m - mütləq düz qərar; Q c - isə cari qəbul edilmiş qərardır. Q=0 olarsa, cari qərar mütləq düz qərara bərabərdir. Q böyük olarsa, cari qərar, xətası çox olan qərardır. t- hadisənin araşdırıldığı zaman intervalıdır. Böyük fransız filosofu Puankareyə (Poincare H. «The foundation of Science», N.-Y., 1929, p.181) görə əgər fiziki hadisəni bir modellə təsvir etmək mümkündürsə, onda onu sonsuz sayda fərqli modellərlə təsvir etmək mümkündür. Şübhəsiz, bu modellərin biri düz, bir neçəsi kvazidüz, qalanları isə səhvdir. Düz model daxilində hər bir problemin sonsuz həlli mövcuddur. Bu həllərin biri mütləq düz , bir neçəsi kvazidüz, qalanları isə müxtəlif dərəcədə səhv həlldir. Düz və səhv həllər arasında aralıq hallar da mövcuddur. Belə ki, düz modelə yaxınlaşdıqca Q azalır, səhv modelə yaxınlaşdıqca Q artır. Qəbul edəcəyimiz qərarın Q xətasının az olması üçün hadisə geniş t zaman intervalında öyrənilməlidir. Fərz edək ki, bir çay üzərində körpü tikmək lazımdır. Şübhə yoxdur ki, körpünü çay üzərində yüz yerdə tikmək olar. Korpünün eni, uzunluğu, hündürlüyü ilə bağlı çoxsaylı variantlar da təklif etmək olar. Aydındır ki, bu variantların biri düz, bir qismi kvazidüz, bir qismi səhv, qalanları isə çox səhvdir. Ən düz variantı tapmaq mümkün olsa onda qəbul edəcəyimiz qərarın xətası ( Q=0) sıfır olar. Yəni Q m =Q c olar; Ən səhv variant seçəriksə, onda xətamız ən çox ( Q= max) olar. Düz qərarı tapmaq üçün çox düşünmək və çox ölçüb-biçmək lazımdır. Onda Q m =Q c olar. Yuxarıdakı qanunun varlığını ulularımız intuitiv hiss etmişlər. Onların əsrlər boyu toplanmış, bəşəri və mənəvi və bəşəri dəyər şəklində formalaşmış bəzi fikirlərinə diqqət yetirək: Misal 1. «Yüz ölç, bir biç» atalar sözünün hikməti bundan ibarətdır ki, zamanını yüz dəfə çox götür, hadisəni hərtərfli öyrən, sonra qərar qəbul et. Onda qəbul edilən qərarın 265 xətası az olar. SSRİ-nin dağılması ilə bağlı ABŞ jurnalisti Karl Bernistaynın «Müqəddəs ittifaq”» məqaləsində (Bax: Za Rubejom, № 9, 1992.) Papa İoahann Pavel II-nin Vaşinqtondakı səfiri, arxiyepiskop P.Laqi ilə prezident R.Reyqanın xüsusi tapşırıqlar üzrə səfiri V.Uolters arasındakı söhbətdən: («Za rubejom», … “Mən Uoltersə deyirdim: Müqəddəs ataya qulaq as! Bizim bu işdə 2000 illik təcrübəmiz var”. R.Reyqan 2000 illik tarixi təcrübəyə arxalandı və istifadə etdi. SSRİ kimi nəhəng bir imperiyanı dağıda bildi. Misal 2. «Allahın birinci adı səbirdir»” - sözünün hikməti bundadır ki, səbirli olub, t-ni çox böyük götürsək, qəbul edəcəyimiz qərarın xətası az olar, bu isə Allaha xoş olar. Qədim bir rəvayətdə deyilir ki, bir çoban günorta vaxtı yoldan ötən bir yolçunu yeməyə dəvət edir. Çobanın «Kimsən, hardan gəlib, hara gedirsən?”» - sualına yolçu cavab verir ki, mən filan vilayətdənəm. Elm və bilik öyrənmək üçün uzaq ellərə səfər etmişdim. Uzun illərdir ki, dini-elmi dərindən öyrənib, ölkəmə, vətənimə qayıdıram. Çöban: «Onda de görüm, allahın birinci adı nədir?»- sualını verir. Yolçu sualın cavabını bilmədiyini etiraf edir və çobandan cavabını deməyi xahiş edir. Çoban deyir: «bir il mənə nökərçilik etsən, onda bu sualın cavabını sənə öyrədərəm”». Yolçu razılaşır. Beləliklə, bir il tamam olur. Çoban Allahın birinci adının «səbir» olduğunu yolçuya öyrədir. Yolçu xudahafizləşib vətəninə yola düşür. Öz kəndinə, evinə səhərəyaxın çatır. Evə girərkən arvadının bir cavan oğlanla yatdığını görür. Bədənindən qara qanlar axır. İstəyir evə girərkən qapıda gördüyü baltanı götürüb... Yadına çobana birillik nökərçiliyi düşür. Fikrə gedir. Arvadı hənirtiyə oyanır. Ərini tanıyır. Sevincək oğlunu yuxudan oyadır və deyir: dur, atan gəlibdir. Beləliklə, səbir atanı öz doğma oğlunun qətlindən xilas edir. Bununla, qeyd etmək istəyirəm ki, səbirli olmaq xilasımız, kəmhövsələlik isə bizim düşmənimizdir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|