Samarqand davlat universiteti
Yüklə 1,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tasviriy san’at. Yozma manbalarga ko‗ra, bu davrda devoriy rasmlar chizish san‘ati rivojlangan. Saroylar, zodagonlarning uylari va mehmonxonalari devoriy suratlar bilan bezatilgan. Bu rasmlarda shu davrda mashhur bo‗lgan Odatida va Zariadra romani sujetlari ko‗proq ishlangan. Amaliy san‘at buyumlari yuzasi turli mavzudagi bo‗rtma va chizma tasvirlar bilan bezatilgan. Markaziy Osiyodagi badiiy hayot va madaniyatni tushunishda Amudaryoning yuqori oqimi tomonidan topilgan turli xil antiqaviy buyumlar muhim o‗rinni egallaydi. Bu qadimgi davr yodgorliklari adabiyotlarda «Amudaryo xazinasi» yoki «Oks xazinasi» deb yuritiladi. Gap shundaki, qadimgi turklar Amudaryoni O‗kuz, ya‘ni Katta daryo deb atashgan, yunonlar esa O‗kuzni Oks-Oksus deb nomlashgan. «Oks xazinasi» yodgorliklarning ko‗p qismi hozirgi kunda Londondagi Britaniya muzeyida saqlanadi. Oltin arava, oltin bilaguzuk, oltin ko‗za, jangchi-sak bo‗rtma tasvirida shu fazilatlar mujassamlashgan. Markaziy Osiyoda nodir yodgorliklardan biri Tuproqqal‘a hisoblanadi. 12 m balandlikka ega bo‗lgan sun‘iy tepalik ustiga qurilgan bu qal‘a to‗rtburchak shaklida bo‗lib, 500X350 m maydonni egallaydi. Maydon atrofi mustahkam devor bilan o‗rab chiqilgan. Qal‘aning shimoli-g‗arbidagi burchak tomonda Xorazmshohlarining saroylari joylashgan. Saroyning mahobatli uch minorasi esa butun qal‘a ko‗rinishiga mustahkamlik baxsh etgan, uning jiddiy bo‗lib ko‗rinishini ta‘minlagan. Tuproqqal‘a xonalari bir xil emas. Tor yo‗lakchalar egri ravoqlar bilan yopilgan, aksincha, katta xonalar nur-quduqlarga ega bo‗lgan, mustahkam ustunlar esa xona kengligini oshirish uchun, uzun to‗sinlarga mustahkamlik berish yoki ularni uzaytirish uchun ishlatilgan. Saroy xonalari haykaltaroshlik va rangtasvir bilan bezatilgan. Qabulxona (mehmonxona) serbezak bo‗lgan. Devoriy surat va bo‗rtma tasvirlar xonaning ko‗rkam va go‗zalligini oshirgan. Loydan yasalgan haykallar devor bo‗ylab qilingan supachalarga o‗rnatilgan. Supalarda haykallar qisman saqlanib qolgan. O‗tirgan holda tasvirlangan podshohlar (natural o‗lchamdan ikki marta katta), yon tomondan turgan holda tasvirlangan erkak, ayol va bolalarning haykali qo‗yilgan. «Suvoriylar 12 (jangchilar) zali» deb nomlangan xona devorida qoldirilgan tokchalarda podshohlar haykali qo‗yilgan. Devor oldida esa qo‗lida qurol ushlab turgan jangchilar haykali bo‗lgan. «Kiyiklar zali» deb nomlangan xonada o‗simliklar, pastroq tomonda natural kattalikda kiyiklarning bo‗rtma tasviri – barelyefi ishlangan. Tuproqqal‘adagi kichik xonalar faqat devoriy suratlar bilan bezatilgan. Shunday xonalardan birining devoriga ishlangan arfa chaluvchi qiz surati bizgacha birmuncha yaxshi saqlangan. Markaziy Osiyo madaniyati va san‘ati rivojlanishining yangi bosqichi Aleksandr Makedonskiyning istilolaridan keyingi davrdan boshlandi. Sharq va G‗arbning bog‗lovchisi Buyuk Ipak yo‗lining tuguni bo‗lgan bu yo‗l avvalgi davrlarga nisbatan faol bog‗lovchi vazifasini o‗tay boshladi. Uning shimoli- g‗arbiy va shimoli-sharqiy hududlar bilan aloqasi ham yangi mazmun va yo‗nalish kashf eta bordi. Ayniqsa, Ural atrofi, Oltoy va Sibir bilan bo‗lgan munosabatlarda ta‘sir etish jarayoni sezilarli bo‗ldi. Salavkiylar davrida Markaziy Osiyoga ellin madaniyati tezkorlik bilan kirib kela boshlaydi. Hukmdorlar o‗zlarining mavqelarini mustahkamlab olishga harakat qilib, ko‗plab Yunonistonlik san‘atkorlarni ishga taklif qildilar va yangi shaharlar barpo etadilar. Mahalliy din va urf-odatlariga tegmaganlari holda yunon madaniyatining tarqalishiga e‘tibor berdilar. Salavkiylar tijorat, savdo-sotiq ishlariga e‘tibor berishlari hunarmandchilik, dehqonchilik ishlarini jonlanishiga, qurilish ishlari amalga oshishiga imkon beradi. Me‘morchilik madaniyati va san‘atida avvalgidek, asosan, xom g‗isht asosiy qurilish materiali sifatida ishlatilsa ham, shu bilan birga qumtosh, marmar va pishiq g‗ishtdan foydalanila boshlandi, devor pardoziga maxsus qorishmalar, alebastrli qoplamalar kirib kela boshladi. Ayniqsa, yunon me‘morchilik madaniyati va san‘ati ta‘sirida qurilgan saroylar, ibodatxonalar me‘morchilik jarayonida muhim bo‗ldi. Shimoliy Afg‗oniston hududidagi Oyxonum yodgorligi ushbu davr me‘morchiligi o‗zgarishlaridan dalolat beradi. Uning qurilishi uslubi antik san‘at an‘analari asosida ishlangan pollari mozaika bilan pardozlangan. Kapitel va ustunlar ham uning ko‗rinishiga alohida fayz baxsh etgan. Tasviriy san‘at bu davrda o‗z rivojini davom ettirdi, saroy va zodagonlarning uylari rassomlik va haykaltaroshlik asarlari bilan bezatildi, mahobatli haykaltaroshlik va mayda plastika madaniyati va san‘atida asarlar yaratildi. Marmarda haykallar, fil suyagida ritonlar ishlandi. Bu davrda quyish madaniyati va san‘ati rivojlandi. Bu san‘at rivoji numizmatika-tangalar zarblash san‘atida yaqqol bilinadi. Markaziy Osiyoga bo‗rtma tasvirli tangalarning kirib kelishi Salavkiylar sulolasi nomi bilan bog‗liq. Bunday uslubda tanlangan chiqarish ellin mamlakatlarida keng rivoj topgan bo‗lib uni Markaziy Osiyo madaniy-iqtisodiy hayotiga kirib kelish muhim voqea bo‗ldi. Markaziy Osiyoda pullar zarb etish maqsadida o‗lkaga yunon ustalarining keng ko‗lamda jalb etilishi ―markaziy osiyocha‖ mo‗jaz portret madaniyati va san‘atining rivojlanishiga sabab bo‗ladi. Shunday portretlar davr hukmronligining nafaqat tashqi ko‗rinishiga, balki fe‘l- atvorini ham o‗z haqqoniy tasvirlanishi bilan Yunonistonda yaratilgan tanga yuzasiga ishlangan bo‗rtma tasvirlardan o‗tib ketdi. 13 Markaziy Osiyo tarixi va madaniyatida sezilarli iz qoldirgan Yunon-Baqtriya podshohligi davrida Markaziy Osiyoning janubiy hududlarida me‘morchilik ansambllari yuzaga keladi, shaharsozlik yangi davrini boshidan kechirdi. Me‘morchilikda yangi g‗oyalar rivojlandi, yangi-yangi shaharlar barpo etildi. Shulardan biri Demetriy asos solgan Termiz ( Demet-Termet o‗zgarishida) shahri rivojlandi. Ayniqsa, ellin madaniyati va san‘ati ta‘siri sezilarli darajada bo‗ldi. Ko‗plab binolar qad ko‗taradi, qurilishda ellin me‘moriy uslublari ishlatilgan. Jumladan, ustun, kapitel ishlatilgan, pollarga mozaika yotqizilgan, ustunlar ko‗p hollarda kapitellar bilan tugallangan. Yunon-Baqtriya podsholigi davrida mavjud shaharlar kengaytirildi, odamlar yashaydigan katta bo‗lmagan aholi punktlari shaharga aylantirildi. Yangi shaharlar aniq to‗rtburchak yoki kvadrat shaklida qurilib, atrofi qalin devor bilan o‗rab chiqildi, to‗rtburchaksimon minoralar bunyod etildi. Yunon madaniyati va san‘ati ta‘siri shu davrda zarb etilgan tangalarda va ularga ishlangan bo‗rtma tasvirlarda ham seziladi. Tangalarning old tomonida hukmdor (podshoh) homiysi bo‗lgan ma‘buda tasviri va yozuv mavjud, tanganing orqa tomonida esa hukmdorning aylana ichidagi bo‗rtma tasviri yon tomonidan ishlangan. Shuni ta‘kidlash kerakki, bu tangalar yuzasidagi bo‗rtma tasvirlar uslubi jihatidan yunon mumtoz madaniyati va san‘ati an‘analarida, eng avvalo, Fidiy, Praksitel, Lissip ijodiga xos uslubda bajarilgan, jumladan, Fidiyning Olimpdagi Zevs haykaliga taqlid qilish sezilarli Podsho bo‗rtma tasvirlari real va haykaltarosh tasvirlanuvchi faqat o‗xshatib qolmasdan, balki uning xarakterini ham ochishga intilganligi bilinadi. Demetriy tasviri tushirilgan tangada Demetriyning xarakteri va mavqeyi fil shakli bor bo‗lgan bosh kiyimda tasvirlangan. Bu belgi podshoning Hindistonni zabt etganligi va uning hukmdorligiga ishora hisoblangan. Demetriy portreti shu davr realistik portreti madaniyati va san‘atining nodir yodgorligi hisoblanadi. Haykaltarosh bu portretda tasvirlanuvchining o‗ziga xos individual qiyofasi va xarakterini ifodali aks ettira olishi bilan kishini hayratlantiradi. Shu davrda ishlangan Yevkratid bo‗rtma tasvirda kuchli, irodali shaxs qiyofasi gavdalanadi. Aksincha, Geliokl portretida padarkushlik bilan taxtni egallagan hokimning majruh dunyosi yuz muskullari, dumaloq va ma‘nosiz boqishida bilinadi. Amaliy san‘atda ham yunon madaniyati va san‘atiga taqlid qilish yoki uning namunalaridan foydalanish keng avj oldi. Kushonlar davri Markaziy Osiyo, xususan, O‗zbekiston tarixida muhim o‗rin egalladi. Bu yerda me‘morchilikda avvalgi davr an‘analari davom qildi, shu bilan birga yangi an‘analar rirojlandi. Saroylar, zardushtiylik va buddaviylik dinlari bilan bog‗liq me‘moriy majmualar yaratildi, fuqarolar turarjoylari murakkaablasha bordi, ularning estetik jihatlariga e‘tibor ortdi. Shaharsozik borasida ishlar amalga oshirildi. Bu davrda Markaziy Osiyoda qator shaharlar paydo bo‗ldi. Bu davrda shahar qurilishi ham avj oladi. Shahar hokimlari, boy zodagonlar va amaldorlarning saroylari va uylari hashamatli bo‗lishiga e‘tibor berildi. Uning go‗zal bo‗lishi uchun haykal, turli naqsh va rasmlar bilan bezak beradilar. 14 Dalvarzintepa Kushon davlatining muhim shaharlaridan bo‗lib, bu yerda buddizm dini bilan bog‗liq ibodatxona, stupa bo‗lgan. Ibodatxona serhasham bo‗lib unda Baqtriya ma‘budasi haykali bo‗lgan. Bino bezagida akanf bargi antefiks va bezakdor ustunlar keng qo‗llanilgan. Kampirtepa, Qoratepada (Eski Termiz) olib borilgan arxeologik ishlar bu yerlarda buddizm bilan bog‗liq me‘morchilik komplekslarni ochilishini ta‘minladi. Arxeologik ishlar davom etmoqda, lekin ochilgan g‗or- ibodatxonalarning bezatilishi, u yerda mavjud bo‗lgan haykal va devoriy suratlar diqqatga sazovordir. Ayritomdan (Termiz yaqinidan) topilgan toshdan ishlangan relyeflar va so‗nggi Kushon davlati me‘morchiligining xarobalari bu yerda buddizm keng yoyila boshlaganligini ko‗rsatadi. Ayritomdagi ibodatxonaga kiraverish tomonga karniz tarzida ishlangan friz karnizlarda akanf barglari orasida yarim belgacha tasvirlangan qo‗shnay, nog‗ora (baraban), lyutna va arfa chalayotganlar sozandalar tasvirlangan (ular 14 ta). Buddizm dini bilan bog‗liq me‘morchilik majmualar va ibodatxonalar O‗zbekistonning janubiy tomonlarida keng tarqaldi. Eski Termiz yaqinidagi ―Zurmala qal‘a‖ me‘morchilik yodgorligi shu o‗rinda muhimdir, to‗rtburchak shakldagi taglikka tepa tomoni yarimsferik tarzda tugallangan silindrik stupa qurilgan. Minoraning qozon shaklidagi tepa va silindrik shakldagi asosiy ustun qismi chegarasi karniz bilan ajratilgan. Minoraning tagi, tepadagi yarim aylana shaklidagi qismni esa qizil tosh, plitalari bilan pardozlangan. Minoraning asosi ustun qismi esa pishiq g‗isht bilan pardozlangan bo‗lish ehtimoli bor. Kushon davrda shahar qurilishini avj olishida jamoat binolari ham alohida o‗rinni egalladi. Shahar hokimlari, boy zodagonlar va amaldorlarning saroylari va uylari hashamatli bo‗lishiga e‘tibor berildi. Uning go‗zal bo‗lishi uchun haykal, turli naqsh va rasmlar bilan bezak beradilar. Xolchayonda (Surxondaryo) saqlanib qolgan arxeologik topilma e‘tiborga loyiq. Bu yerda bino Sharqqa qarab qurilgan bo‗lib uning old tomonida 6 ustunli ayvon bo‗lgan. U yerdan asosiy xona – katta zalga va ikki ustunli xonaga kirilgan. Bino ham g‗ishtdan qurilgan. Ustunlar yog‗ochdan ishlangan bo‗lib ular tosh taglikka o‗rnatilgan. Binoning tomi tekis yopilgan bo‗lib tom chekkalari esa cherepitsa ham antefikslar bilan bezatilgan. Xonalar devoriy surat va haykallar bilan bezatilgan bo‗lgan. Bu davrning tasviriy va amaliy madaniyati va san‘ati yo‗nalishlari bir qancha manbalardan Baqtriya-So‗g‗d, ellinlashgan-buddizm, g‗arb tomonda sak-parfiya, Xorazm va Old Osiyo madaniyati va san‘ati an‘analaridan asos oldi va rivojlandi hamda xarakteri jihatidan betaraf va o‗ziga xos mustaqil san‘at yo‗nalishi sifatida e‘tirof etiladi. Haykaltaroshlik madaniyati va san‘atida yunon va hind madaniyati va san‘ati ta‘sirida seziladi. Bu xususiyat ishlangan haykallarda tasvirlanuvchining soch tarashi, kiyimi boshi xarakterini aniq bo‗lishiga, psixologik holatini ifodalashga intilishida bilinadi. Kushoniylar davri tangalari avvalgi davrga nisbatan bo‗sh, yuzlariga 15 podshohlarning portreti zarblangan orqa tomonda esa xudolar tasviri tushirilgan. Yozuvlar esa Kushon-Baqtriya tilida bo‗lib, yozish uchun yunon alfaviti asosida yaratilgan Kushon harflari ishlatilgan. Bu davrda mahobatli rassomlik rivojlandi va saroy, ibodatxona, monastir va qasrlarni bezashda keng qo‗llanildi. Rasmlar mavzusi bevosita binolar funksiyasiga qarab belgilandi. Jumladan, ibodatxona va monastirlar devoriy rasmlarida diniy mavzu yetakchilik qilgani holda qasr va saroylar devorlarida dunyoviy voqealar tasviri ishlangan. Albatta, bu rasmlar bizgacha faqat parcha, bo‗laklarda, shuningdek, qadimgi mualliflarning yozma manbalarida saqlanib qolgan. Lekin shularning o‗zi shu davr mahobatli madaniyati va san‘ati haqida fikr yuritishga asos beradi. Bu davrda boy zodagonlar va amaldorlar o‗z saroylari va uylarini hashamatli bo‗lishiga e‘tibor berildi. Ularning xonalari devoriy surat haykal, turli naqsh va rasmlar bilan bezak berilgan bo‗lgan. So‗g‗dning muhim manzillaridan bo‗lgan Ustrushona saroyi devoriga qadimgi Rim afsonasi bilan borlik tasvirning tushirilishi o‗zaro yaqin aloqalardan dalolat beradi. Bu tasvirning muallifi haqida, albatta, ma‘lumotlar bo‗lmasada, lekin shu tasvirning Markaziy Osiyoda paydo bo‗lishi shu yerda o‗z vatanini qo‗msagan bo‗lib taassurot bilan qaytgan mahalliy jangchi, rassom, savdogar bo‗lishi mumkin. Xolchayon devoriy suratlardan ayrim tasodifiy bo‗lakchalar yomon holda bizgacha yetib kelgan. Bular ichida yigit boshi surati, uzum novdalari birmuncha bilinarli. Mavzusi hayot, tabiat manzaralari islimiy naqsh turiga yaqin naqsh kompozitsiyalari ishlangan. Qoratepada buddizm bilan bog‗liq me‘morchilik kompleksida ochilgan g‗or- ibodatxonalarning bezatilishi, u yerda mavjud bo‗lgan devoriy suratlar diqqatga sazovordir. Noma‘lum rassom tomonidan ishlangan devoriy suratlar mavzusida Budda va uning yaqinlari bilan bog‗liq rasmlar ishlangan bo‗lib noma‘lum rassom o‗z asarida fazoviy kenglikni ifodalashga, hajmni tasvirlashga intilgani seziladi. Kushon davri haykaltaroshligi ikki yo‗nalishda – mahobatli haykaltaroshlik va mayda sopol haykaltaroshligi tarzida namoyon bo‗ladi. Mahobatli haykaltaroshlik ko‗proq maxsus loy va qorishmalarda ishlangan va ko‗p hollarda bo‗yalgan bo‗lgan. Mayda haykaltaroshlikda sopol, tosh, bronza, kumush, oltin, shuningdek, yog‗och keng ishlatilgan, inkrustatsiya, kandakorlik uslublaridan ham dumaloq va bo‗rtma tasvirlar ishlashda qo‗llanilgan. Haykaltaroshlik mavzusi diniy va dunyoviy bo‗lib diniy haykallar zardushtiylik va buddizm bilan bog‗liq holda ishlangan. Buddizmning Markaziy Osiyoda tarqalishi bevosita haykaltaroshlik yo‗nalishiga o‗z ta‘sirini o‗tkazdi. Budda, bodisatva va boshqa diniy personalliklarning haykallari ishlandi va ular ibodatxonalarning oldi va ichkari qismida o‗rnatilgan. Bu haykallarning ishlanish tamoyillari Hindistonda yaratilgan kanonlarga asoslangan. Xolchayondagi binoni bezashda haykallar keng qo‗llanilgan. Bu haykallar xonalarning devorlarining yuqori qismiga barelyef va gorelyef uslubi bajarilgan. Unda podshoh va uning yaqinlari, shuningdek, otliqlar tasviri ishlangan. 16 Qoratepadagi buddizm ibodatxonalaridan topilgan ganch haykallar ham yuqorida ko‗rgan xususiyatlarga ega. Bu haykallar natural kattalikda ishlangan va real xaraktyerga egadir. Haykaltarosh mahalliy tiplarning o‗ziga xos tomonlarini ko‗rsatishga harakat qildi. Bu ularning ko‗rinish, soch tarash va kiyinishlarida seziladi. Qoratepada olib borilgan arxeologik ishlar buddizm bilan bog‗liq me‘morchilik komplekslarni ochilishini ta‘minladi. Bu yerga arxeologik ishlar davom etmoqda, lekin ochilgan g‗or-ibodatxonalarning bezatilishi, u yerda mavjud bo‗lgan haykal va devoriy suratlar diqqatga sazovordir. Markaziy Osiyo, jumladan, O‗zbekiston hududining janubiy tomonlarida yunon uslubida ishlangan metall idishlar, ko‗za va haykallar topilganligi fikrimiz dalilidir. Amaliy san‘atda yaratilgan kulolchilik, zargarlik va metallardan buyumlar yasash, kumush, oltin va bronza madaniyati va san‘ati nafisligi bilan xarakterlanadi. Dalvarzintepadan topilgan oltindan ishlangan turli taqinchoqlar, ko‗mish buyumlar inkrustatsiya madaniyati va san‘ati yuqori bo‗lganligini ko‗rsatadi. Bu davrda, ayniqsa, metall buyumlar yasash va ularning yuzasini bo‗rtma tasvirlar bilan bezash madaniyati va san‘atida Markaziy Osiyolik ustalar katta yutuqlarni qo‗lga kiritdilar. Kandakorlik nihoyatda rivojlandi. Bu san‘at rivojida yunon-rim uslubi keng yoyildi. Nafaqat ishlanish jihatidan balki tasvirlar mavzusi jihatidan ham xarakterli metallda (oltin, kumush, mis, bronza) ishlangan har xil lagan, vaza, qalqon va xum yuzalari tasviriga antik dunyo hayoti va mifologiyasi asos qilib olindi. Markaziy Osiyo, jumladan, O‗zbekiston hududining janubi tomonlarida yunon uslubida ishlangan metall idishlar, ko‗zalar topilgan. Bu idish yuzalariga ishlangan tasvirlarda Kushonlar davrida ellin madaniyati va san‘ati tasviri kuchli bo‗lganligi an‘analar davomidagina emas, balki yunon tilining bu yerlarda keng yoyilishi yunon alfavitining keng iste‘molda ishlatilishi ham ana shu tasvir doirasining kengligidan dalolat beradi. Kushon davlati ko‗p millatli va ko‗p dinli davlat edi. Uning hududida yashaydigan turli xalq va qabilalar o‗z diniga va qarashlariga ega bo‗lgan. Dinlari ichida zardushtiylik dini keng yoyilganligini e‘tirof etish kerak. Xorazm, So‗g‗d, Baqtriya, Marg‗iyonada shu din bilan bog‗liq ko‗pgina yodgorliklarning topilishi ham shundan dalolat beradi. Lekin Kushon davri zardushtiylik dini hind va ellin dinlari ta‘sirida yangilanish jarayonini boshidan kechirdi, ossuariylar tiplari toraya bordi. Kushon davlati tarixida o‗ziga xos san‘at tarixi shakllandi. Xarakterli jihatidan lokal xususiyatga ega bo‗lgan Kushon madaniyati va san‘ati o‗z rivojida nafaqat davlat tarkibiga kirgan mavjud xalq va elatlarning madaniyati va san‘ati zaminida kamol topdi, balki davrning silsilasida yuzaga kelgan Sharq va G‗arb falsafasi va estetikasi tasviridan ham chekkada qolmadi. Shuning uchun ham bu san‘at idrokida Yunon-Baqtriya madaniyati va san‘ati an‘anasi va o‗ziga xos yo‗nalishi, shimoliy ko‗chmanchi-qabilalar madaniyati va san‘ati an‘analari o‗zida Sharq va g‗arb madaniyati sinteziga yo‗l ocha borgan ahamoniylar davri madaniyati 17 va san‘ati belgilari Hindiston, Pokiston, Afg‗oniston madaniyati tarixidagi ko‗pgina belgi va o‗ziga xosliklarning sezilib turishi qurilayotgan masalani naqadar keng va murakkabligini ko‗rsatadi. Kushon madaniyati va san‘ati va madaniyati keyinroq, o‗z hududidan tashqariga chiqishga, ko‗pgina xalqlar, davlatlarning san‘at va madaniyatiga ta‘sir o‗tkazishga muyassar bo‗ldi. Kushon madaniyati va san‘ati o‗z rivojida qator xalq va elatlar madaniyati va san‘ati ta‘sirida yuzaga kelgan bo‗lsa ham, lekin uning o‗ziga xos, lokal va shu bilan birga boshqalardan ajralib turadigan tomoni mavjudligini qayd etish lozim. Kushon davlati jahon tarixida o‗ziga xos tuzumga ega bo‗lgan davlatlardan bo‗lgan. Bu davlat hududida turli din va e‘tiqod mavjud bo‗lib san‘at va madaniyat mazmuni va yo‗nalishida ham o‗z aksini topgan. Zardushtiylik, moniylik, buddizm va boshqa diniy yo‗nalish va e‘tiqodlar san‘at uslubiy rangbarangligini ham keltirib chiqardi. Me‘morchilik, tasviriy va amaliy san‘at uslub va yo‗nalishlari shu davr e‘tiqod va qarashlari bilan rivojda bo‗ldi. Kushon davridan boshlab O‗zbekiston janubiy tomonlarida Budda bilan bog‗liq bo‗lgan haykallar keng tarqala boshladi. Monumental rassomlik madaniyati va san‘atining namunalari Sharq va G‗arb badiiy dunyosi sintezi sifatida yuzaga keldi. Kushon podshohligi davrida ham, ellin madaniyati va san‘ati, ayniqsa, yunon madaniyati va san‘ati ta‘siri sezilarli o‗rinni egallagan. Markaziy Osiyo, jumladan, O‗zbekiston hududining janubi tomonlarida yunon uslubida ishlangan metall idishlar, ko‗za va haykallar topilganligi fikrimiz dalilidir. Kushon davri mafkurasida buddizm dini muhim o‗rinni egalladi. U odamlarning turmush tarzi, madaniyati, tugaydigan muhitida o‗z aksini topdi. Tasviriy va amaliy san‘at, me‘moriy xususiyatlarini belgilovchi muhim faktor sifatida maydonga chiqdi. Yüklə 1,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|