Sanoat 0 Konsepsiya Reja: Texn

Sanoat 4.0 Konsepsiya


Reja:


1. Texnologik paradigmalar: umumiy tavsiflar


2. Sanoat 4.0: to‘rtinchi sanoat inqilobi


3. Aqlli fabrika


4. Sanoat 4.0 inqilobidagi to‘siqlar va kamchiliklar.

1. Texnologik paradigmalar: umumiy tavsiflar


Texnika sohasiga ko'prik tashlab, ijtimoiy ishlab chiqarishning texnologik turlari va texnologik klasterlarning rivojlanishining tabiiy ilmiy va paradigmatik xususiyatini aniqlash mumkin. T. Kunning "paradigma" kontseptsiyasini texnologik tadqiqotlarga birinchi bo'lib J. Dosi¹ qo'llagan. U "oddiy" texnologik o'zgarishlarga yangi, yangi texnologik paradigmalarga olib keladigan yirik, inqilobiy (va shuning uchun "kamdan -kam") texnologik yutuqlarni kuzatib boradigan qo'shimcha, nisbatan kichik o’zgarishlarni kiritishni taklif qildi. J. Dosi² texnologik paradigmani "yangi bilimlarni olishga qaratilgan aniq qoidalar bilan birgalikda tabiiy fanlardan olingan puxta tanlangan tamoyillarga asoslangan individual texnologik muammolarni hal qilish modeli va tuzilishi" deb ta'riflaydi… Texnologik paradigma
- bu ikki qiymatli modelga misol bo’ladi: ishlab chiqilishi va takomillashtirilishi
kerak bo'lgan artefakt va evristik tamoyillar to'plami".
Dosidan so'ng, "texnologik paradigma" tushunchasi ko'plab tadqiqotchilar tomonidan qo'llanilgan va konsepsiya sifatida umumiy tarzda qabul qilingan. Yangi texnologik paradigma asosida fundamental, sifat jihatdan yangi nazariy ishlar paydo bo'ladi. K. Debaker va M. Rappa³ texnologik paradigmalar odatda ikki bosqichda shakllanishini taklif qilishdi: botlegging va qiziqishning ustunligi; ya’ni yashrin innovatsiya va umum qabul qilingan qaror. Bootlegging - bu tashkilot ichida yashirin tarzda o'tkaziladigan innovatsion tadqiqotlardir. Ular, qoida tariqasida,
_{"pastdan yuqoriga", oldindan rejalashtirilmagan, yuqori rahbariyatning rasmiy}
¹ Dosi G. Technical paradigms and technological trajectories // Research Policy, 1982, 11(3), p. 152.
² Dosi G., Freeman C., Nelson R., Silverberg G., Soete L. (eds.). Technical Change and EconomicTheory. Pinter
Publishers, 1988.
³ Dosi G., Freeman C., Nelson R., Silverberg G., Soete L. (eds.). Technical Change and EconomicTheory. Pinter
Publishers, 1988.
ruxsatisiz, lekin kompaniya manfaatlari uchun tashkil etiladi. Ularni amalga oshirish uchun rasman mablag 'ajratilmaydi.
Innovatsion hayotiy siklning ikkinchi bosqichi ya’ni qiziqishning ustunligida, tadqiqotchilar soni juda tez o'sadi va bu nisbatan qisqa vaqt ichida sodir bo'ladi. Tadqiqotchilar hamjamiyati safi o'sishi bilan yangi paradigma shakllanadi, bu eski paradigma bilan raqobatlashuvchi fanlar tizimining paydo bo'lishi bilan belgilanadi. Bir texnologik tartibdan boshqasiga o'tish texnologik inqilob deb ataladi. Nanotexnologiya fundamental bilimlarni olish usuli sifatida rivojlanib, tabiatga, jamiyatga va odamlarga yo'naltirilgan ta'sir ko'rsatuvchi mustaqil kuchga aylanmoqda. Nanotexnologiyaning mohiyati noorganik asosda molekulyar mashinalarning paydo bo'lishi bo'lib, ular ilgari ko'rilmagan va tarixda misli ko'rilmagan miqyosda moddiy ne'matlar ishlab chiqarish yo'lini o'zgartiradi. Zamonaviy nanotexnologiya - bu ilmiy bilimlar paradigmasining o’zgarishi va yangi texnologiyalarni tez takomillashtirish mahsuli hisoblanadi.
Sanoat jamiyatida texnologik paradigmaning o'zgarishi “qadriyatlar ustuvorligining o'zgarishiga, superintellekt yaratilgunga qadar jamiyatning barcha sohalarini kompyuterlashtirishga ta'sir qiladi. Nanotexnologiyaga asoslangan neyrosistemalar miyani kompyuter bilan bog'lash, yangi avlod virtual haqiqat va sun'iy aqlning yangi shakllarini yaratish imkoniyatlarini ochib beradi”.
Har qanday ilmiy-texnik tizim tizimning ma'lum qonunlariga muvofiq rivojlanadi: bilimlar to'planadi, so'ngra ular yangi ishlab chiqarish va fan turlariga olib keladigan texnologiyalarga aylanadi.
Yuqoridagilar asosida esa hozirgi vaqtda raqamli iqtisodiyot sohasi ham jadal rivojlanmoqda.
"Raqamli iqtisodiyot" tushunchasi nisbatan yangi va juda muhim hodisadir. Raqamli iqtisodiyotning ko‘plab ta’riflari mavjud. Quyida raqamli iqtisodiyotning turli xil nufuzli manbalari tomonidan taklif etilgan bir nechta ta’riflari mavjud.
1. Raqamli iqtisodiyot – raqamli axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishga asoslangan iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy munosabatlar tizimi.
2. Raqamli iqtisodiyot – internet orqali, elektron tijorat orqali tovarlar va xizmatlar savdosiga imkon beradi va uni amalga oshi-radi. Raqamli iqtisodiyot uchta tarkibiy qismni o‘z ichiga oladi: infratuzilma (qurilmalar, dasturiy ta’minot, telekommunikatsiya va boshqalar), elektron biznes (raqamli jarayonlar, tashkilotlarda) va elektron tijorat (tovarlarni onlayn sotish ) .
3. Raqamli iqtisodiyot – bu xo‘jalik faoliyati, bunda ishlab chiqarishning asosiy omili raqamli ma’lumotlarni ishlab chiqarish, katta hajmlarni qayta ishlash va tahlil natijalaridan foydalanish bo‘lib, ular an’anaviy boshqaruv shakllariga nisbatan har xil tur-dagi mahsulotlar, texnologiyalar, asbob-uskunalar, saqlash, sotish, etkazib berish samaradorligini sezilarli darajada oshirishi mumkin.
4. Raqamli iqtisodiyot – bu raqamli texnologiyalarga asos-langan iqtisodiyotdir, ammo ko‘p jihatdan raqamli iqtisodiyot Internet va Butunjahon internet tarmoqlariga asoslangan bozor-larda biznes operatsiyalarini amalga oshirishini tushunamiz .
Raqamli iqtisodiyotning kelajakdagi rivojlanishi bir qator ilg‘or texnologiyalarning muvaffaqiyatiga bog‘liq bo‘ladi.
Bunday beshta texnologiyani ajratib ko‘rsatish mumkin:
5G - aloqa;
3D - bosma;
blokcheyn ;
sun’iy intellekt ( AI ) ;
virtual haqiqat.
Ko‘rsatib o‘tilgan texnologiyalar jadal rivojlanish bos-qichida, ular yildan-yilga takomillashmoqda. Har bir texnolo-giya iqtisodiyotning bir qator an’anaviy sanoat tarmoqlariga va umuman biznesga tubdan ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
5G –aloqa - ( ingliz tilidan. beshinchi avlod ) .
Beshinchi avlod mobil aloqa standarti (5G) – bu texnologi-yaning rivojlanishidagi yangi bosqich bo‘lib, u radioga kirish tar-moqlari orqali Internetga kirish imkoniyatlarini kengaytirishga mo‘ljallangan .
5G texnologiyasi quyidagi vazifalarni hal qilishga mo‘l-jallangan:
mobil trafik o‘sishi ;
tarmoqqa ulangan qurilmalar sonining ko‘payishi ;
yangi xizmatlarni joriy etishda kechikishlarni kamaytirish ;
chastota spektrining yetishmasligi .
Katta shaharlarda keng tarqalgan mobil aloqa tizimlari LTE 4G - 2665 MGts tarmoqlarida 100 Mbit/s gacha tezlikda ishlay-di. Yanada o‘sish millimetr to‘lqinlar foydalanish bilan bog‘liq - 1 - 100 gigagerts, masalan, harbiy noyob xususiyatlarga ega va keng ishlatiladi. Yangi tarmoqlar 10 Gbit/s gacha tezlikni ta’minlay oladi.



1-rasm. 5G – aloqa

Bu ma’lumotlar uzatish tezligini o‘n barobar oshirish va dun-yodagi ulkan o‘zgarishlarga olib keladigan imkoniyatdir. O‘tkazilgan testlar shuni ko‘rsatmoqdaki, 5G davri yaqin va 2020-yilda yangi yagona aloqa standarti - IEEE

5G joriy etilgandan so‘ng keladi. Yangi avlod tarmoqlari keng tarqalgan sanoat avtomatizatsiyasi – Machine – to - Machine (M2M), uchuvchisiz transport va internetdagi haqiqiy yutuqlarga yo‘l ochadi.
Dastlab, texnologiya yirik megapolislarda qo‘llaniladi va ularning iqtisodiyotini sezilarli darajada o‘zgartirishi mumkin.
3D - bosma - (ingliz tilidan, 3 - o‘lchovli). Uch o‘lchovli bo‘shliq (grafika).

So‘nggi yillarda sanoat, zargarlik buyumlari va model-lashtirish sohasida eng qisqa vaqt ichida va eng yuqori aniqlikda kutilgan kerakli natijalarga erishgan modellarni

yaratish uchun in-novatsion dizaynlar va zamonaviy uskunalar tobora ko‘proq qo‘llanilmoqda .
Qo‘lda bajarilishi mumkin bo‘lmagan murakkab yuqori aniqlikdagi modelni olish yoki har xil miqdordagi (ikki mingdan bir necha minggacha) bir xil modellarni ishlab chiqarish uchun uch o‘lchovli virtual modeldan tayyor obyektni olishga imkon beradigan uskunadan foydalaniladi (2-rasm.):



2.-rasm. 3D - qurilish materiallari ishlab chiqarish uchun printer


3D - prototiplash -virtual 3D - model asosida jismoniy ob-yektni yaratish usuli (3- rasm.):



3-rasm. 3 D - uch o‘lchovli modellarni ishlab chiqarish uchun printer Bugungi kunda 3D-bosma texnologiyalarining ko‘pligi mavjud, biroq ularning barchasi elektron ma’lumotlar-kompyuter SAPR modeli – STL formati) bo‘yicha qattiq geometriyani qat-lamli yaratish tamoyiliga asoslanadi. 3D texnologiyalaridanfoy-dalanish ishlab chiqarish tannarxini kamaytirish, yangi, yuqori malakali ish o‘rinlari bilan ta’minlashi kutilmoqda.
Blokcheyn – ma’lum qoidalarga muvofiq qurilgan ma’lu-motlarni o‘z ichiga olgan bloklarning doimiy ketma-ket zanjiri (bog‘langan ro‘yxat). Ko‘pincha blok zanjirlarining nusxalari bir-biridan mustaqil ravishda turli xil kompyuterlarda saqlanadi.
Blokcheyn texnologiyasi tranzaktsiyalarni amalga oshirishga imkon beradi – qimmatli ma’lumotni, masalan, valyutani yoki shartnoma majburiyatlarini nusxa ko‘chirmasdan va nusxalarni taqqoslamasdan - ko‘plab mustaqil va anonim foydalanuvchilar - tugunlar o‘rtasida tarqatish usuli. Shuni ta’kidlash kerakki, bi- rinchi navbatda, blok texnologiya shaffofligi va xavfsizligini jalb qilganligi sababli, o‘rnatilgan tashkilotlar – banklar, hukumatlar, kontragentlar va boshqalar uchun ishonch darajasi past bo‘lgan mamlakatlar va tarmoqlar uchun dolzarbdir. Blokcheyn texnologiyasi bunday pul yoki shartnoma maj-buriyatlarini sifatida qimmatli ma’lumotlarni, uzatish, uni nusxa va keyin nusxalari solishtirish holda - tugunlari - mustaqil va anonim foydalanuvchilar ko‘p sonli o‘rtasida taqsimlash uchun bir usul. Ta’kidlash kerakki, birinchi navbatda, blokcheyn, tashkil etilgan tashkilotlarga bo‘lgan ishonch darajasi past bo‘lgan mamlakatlar va sohalar uchun – banklar, hukumatlar, pudratchilar va boshqalar uchun muhimdir, chunki texnologiya shaffofligi va xavfsizligi bilan e’tiborni tortadi.
Bloklash texnologiyasi kriptovalyutalarni yaratishga imkon beradi. Kriptovalyuta –
kompyuter tarmog‘iga murojaat raqamli valyuta.
Visa - VISA B2B Connect, Disney, IBM, Dubay, Xitoy, Ko-reya hukumati blok –
tranzaksiyalar loyihasida faol ishlamoqda.
Blok – muayyan qoidalarga muvofiq tuzilgan, axborotni o‘z ichiga olgan doimiy ketma-ket bloklar zanjiri (bog‘langan ro‘yxat). Ko‘pincha bloklar zanjirlarining nusxalari bir-biridan mustaqil ravishda turli xil kompyuterlarda saqlanadi.
Sun’iy intellekt (AI). Sun’iy intellekt texnologiyalari mash-inani o‘rganish, tasvirni aniqlash va nutq kabi ishlanmalarni o‘z ichiga oladi. AI, AKT, media-sanoat, chakana savdo, sog‘liqni saqlash va boshqa sohalarda qo‘llaniladi. AI eng yaxshi uchta so-hada amalga oshiriladi: telekommunikatsiya, avtomobilsozlik va moliyaviy xizmatlar.
Virtual voqeylik – texnik vositalar orqali yaratilgan dunyo, un-ing his-tuyg‘ulari orqali insonga uzatiladi: ko‘rish, eshitish, teginish va boshqalar. Virtual voqeylik ta’sirga ta’sir va reaktsiyalarni taqlid qiladi. Haqiqiy his-tuyg‘ularning ishonchli majmuasini yaratish uchun virtual voqeylikning xususiyatlari va qayta ta’siri (react- siya)ning kompyuter sintezi real vaqtda amalga oshiriladi. Virtual voqeylik texnologiyasi foydalanuvchini sun’iy yo‘l bilan yaratilgan o‘xshash (simulyatsiya qilingan) muhitga o‘tkazish uchun komp-yuter imkoniyatlaridan foydalanishga imkon beradi. Sizning oldin-gizda ekranga qarash o‘rniga, virtual voqeylikda uch o‘lchamli dun-yoga sho‘ng‘ish va u bilan muloqot qilish (1.1.4-rasm). Simul- yatsiyaga turli xil hislar o‘tkaziladi, siz hatto unda xushbo‘y hidni his qilishingiz mumkin. Hozircha bu faqat kompyuter uskunalari va tarkibiy qismlarining imkoniyatlari bilan cheklangan.
Virtual voqeylik obyektlari odatda moddiy voqelikning o‘xshash obyektlarining hatti-harakatlariga yaqinlashadi. Foyda-lanuvchi ushbu obyektlarda fizikaning haqiqiy qonunlariga muvo-fiq harakat qilishi mumkin (tortish kuchi, suv xususiyatlari, obyektlar bilan to‘qnashuv, ko‘zgu va boshqalar). Virtual voqey-likni ko‘paytirilgan bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Ular-ning tub farqi shundaki, virtual haqiqat yangi sun’iy dunyoni quradi, kengaytirilgan haqiqat faqat individual sun’iy elementlarni real dunyo idrokiga olib keladi.
Ko‘rib chiqilgan texnologiyalar raqamli iqtisodiyotning eng yangi texnologiyalaridir, ularning paydo bo‘lishi va rivojlani-shi iqtisodiyotning barcha sohalariga va ijtimoiy faoliyatga, shu jumladan ishlab chiqarish, sog‘liqni saqlash, ta’lim, moliyaviy xizmatlar, transport va boshqa sohalarga kuchli ta’sir ko‘rsatdi.