Sanoat korxonalarining barchasida bugungi kunda texnologik jarayonlarning
Yüklə 8,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
| O‘lchashlar usullari
– bu ma’lum bir o‘lchash vazifasini bajarish uchun tanlab olingan o‘lchash usullari va vositalarining yig‘indisidir. O‘lchovni qo‘llash usuliga qarab bevosita baholash usuli va solishtirish usullari mavjud. 1. Bevosita baholash usuli – izlanayotgan kattalik qiymatini o‘lchash vositasining ma’lum birliklarda graduirovkalangan moslamasidan bevosita aniqlash demakdir. 13 2. O‘lchov bilan solishtirish usuli – o‘lchanayotgan kattalikni ma’lum bir mavjud bo‘lgan o‘lchov bilan solishtirish demakdir. 3-rasm. O‘lchash usullari. O‘lchov bilan solishtirish uslubi quyidagilarga bo‘linadi: nol uslubi, differensial(ayirmali o‘lchash) usuli, almashish usuli va mos kelish usuli. Ayirmali o‘lchash (differensial) usuli – o‘lchov bilan taqqoslash usulining turi hisoblanib, o‘lchanayotgan kattalikning va o‘lchov orqali yaratilgan kattalikning ayirmasini (farqini) o‘lchash asbobiga ta‘sir qilishdir. Misol qilib uzunlik o‘lchovini qiyoslashda uni komparatorda namunaviy o‘lchov bilan taqqoslab o‘tkaziladigan o‘lchash yoki, voltmetr yordamida ikki kuchlanish orasidagi farq ∆U ni o‘lchash, bunda kuchlanishlardan biri U 0 juda yuqori aniqlikda ma’lum, ikkinchisi U x esa izlanayotgan kattalik hisoblanadi. ∆U = U 0 – U x ; U x = U 0 – ∆U 14 U x bilan U 0 qanchalik yaqin bo‘lsa, o‘lchash natijasi ham shunchalik aniq bo‘ladi. Nolga keltirish usuli (nol usuli) – bu ham o‘lchov bilan taqqoslash usulining bir turi hisoblanadi. Bunda kattalikning taqqoslash asbobiga ta‘siri natijasini nolga keltirish lozim bo‘ladi. Masalan, elektr qarshiligini qarshiliklar ko‘prigi bilan to‘la muvozanatlashtirib o‘lchash. Potensiometrlar, muvozanatlashtirilgan ko‘priklar nolga keltirish usuliga asoslanib ishlovchi asboblar hisoblanadi. Bu usul o‘lchashning yuqori aniqligini ta’minlaydi. Almashish (o‘rindoshlik) usuli – o‘lchov bilan taqqoslash usulining turi hisoblanib, o‘lchanayotgan kattalikning o‘lchov orqali yaratilgan ma‘ lum qiymatli kattalik bilan o‘rin almashishiga asoslangan. Misol, o‘lchanadigan massa bilan tarozi toshini bir pallaga galma – gal qo‘yib o‘lchash yoki qarshiliklar magazini yordamida tekshirilayotgan rezistorning qarshiligini topish. Mos kelish usuli – o‘lchov bilan taqqoslash usulining turi. O‘lchanayotgan kattalik bilan o‘lchov orqali yaratilgan kattalikning ayirmasini shkaladagi belgilar yoki davriy signallarni mos keltirish orqali o‘tkaziladigan o‘lchash. Masalan, kalibr yordamida val diametrini moslash. O‘lchash asbobi va o‘lchash obyekti orasidagi munosabatga qarab o‘lchash usullarini quyidagi ikki turga ajratish mumkin: 1). Kontaktli о‘lchash usuli - asbobning sezgir elementi о‘lchash obyektiga (jismga) tegizib о‘lchash usuli. Masalan: diametr, uzunlik va temperaturani о‘lchash. 2). Kontaktsiz о‘lchash - о‘lchash asbobining sezgir elementi obyektga tegizmasdan о‘lchash. Masalan: masofani radiolakator bilan о‘lchash, elektr kattaliklarni maxsus kontaktsiz o‘lchash asboblari yordamida o‘lchash. Har bir tanlangan usul o‘z uslubiyotiga, ya’ni o‘lchashni bajarish uslubiyotiga ega bo‘lishi lozim. O‘lchashni bajarish uslubiyoti deganda, ma’lum usul bo‘yicha natijalarini olish uchun belgilangan tadbir, qoida va sharoitlar tushuniladi. |