1- qism. Uzoq muddatli aktivlar. 2- qism. Joriy aktivlar. 3- qism. Majburiyatlar. 4- qism. Xususiy kapital (mulk). 5- qism.Moliyaviy natijalarni shakllanishi va ishlatilishi. 6- qism. Balansdan tashqari schyotlar. Schyotlar rejasidagi bo‘limlar quyidagicha nomlangan: 1- bo‘lim. Asosiy vositalar, nomoddiy va boshqa uzoq muddatli aktivlar. 2- bo‘lim. Tovar-moddiy zaxiralari. 3- bo‘lim. Kelgusi davr sarflari va muddati uzaytirilgan sarflarning joriy qismi. 4- bo‘lim. Olinadigan schyotlar. 5- bo‘lim. Pul mablag‘lari, qisqa muddatli investisityalar va boshqa joriy aktivlar. 6- bo‘lim. Joriy majburiyatlar. 7- bo‘lim. Uzoq muddatli majburiyatlar. 8- bo‘lim. Kapital (mulk), foyda va zaxiralar. 9- bo‘lim. Daromad va sarflar. - 1- qism. Uzoq muddatli aktivlar. 2- qism. Joriy aktivlar. 3- qism. Majburiyatlar. 4- qism. Xususiy kapital (mulk). 5- qism.Moliyaviy natijalarni shakllanishi va ishlatilishi. 6- qism. Balansdan tashqari schyotlar. Schyotlar rejasidagi bo‘limlar quyidagicha nomlangan: 1- bo‘lim. Asosiy vositalar, nomoddiy va boshqa uzoq muddatli aktivlar. 2- bo‘lim. Tovar-moddiy zaxiralari. 3- bo‘lim. Kelgusi davr sarflari va muddati uzaytirilgan sarflarning joriy qismi. 4- bo‘lim. Olinadigan schyotlar. 5- bo‘lim. Pul mablag‘lari, qisqa muddatli investisityalar va boshqa joriy aktivlar. 6- bo‘lim. Joriy majburiyatlar. 7- bo‘lim. Uzoq muddatli majburiyatlar. 8- bo‘lim. Kapital (mulk), foyda va zaxiralar. 9- bo‘lim. Daromad va sarflar.
Schyotlar rejasini bilish nafaqat buxgalterlar, balki auditorlar, soliqchilar qisman tashqi foydalanuvchilar (aksiyadorlar, ta’sischilar) uchun ham kerakdir. Schyotlarning tuzilishi. Schyotlar ikkiga ajratiladi: Aktiv schyotlar — xo‘jalik mablag‘larini aks ettiruvchi schyotlar. Passiv schyotlar — xo‘jalik mablag‘larini tashkil topish manbalarini aks ettiruvchi schyotlar. Aktiv va passiv schyotlarning tuzilishi quyidagi sxema orqali aks ettirilgan: - Schyotlar rejasini bilish nafaqat buxgalterlar, balki auditorlar, soliqchilar qisman tashqi foydalanuvchilar (aksiyadorlar, ta’sischilar) uchun ham kerakdir. Schyotlarning tuzilishi. Schyotlar ikkiga ajratiladi: Aktiv schyotlar — xo‘jalik mablag‘larini aks ettiruvchi schyotlar. Passiv schyotlar — xo‘jalik mablag‘larini tashkil topish manbalarini aks ettiruvchi schyotlar. Aktiv va passiv schyotlarning tuzilishi quyidagi sxema orqali aks ettirilgan:
- Aktiv va passiv schyotlarning tuzilishi quyidagi sxema orqali aks ettirilgan:
- D" + Aktiv K - D - Passiv K +
- Yuqorida ko‘rinib turganidek, har ikkala turdagi schyotlarning ham debet va kredit tomonlari mavjud. Farq shundaki, aktiv schyotlarning debetida ko‘payish, kredit tomonida esa kamayish aks ettiriladi.
- Passiv schyotlarda esa aksincha, debet tomonida kamayish, kredit tomonida esa ko‘payish aks ettiriladi.
- Ma’lumki, schyotlar oy boshiga ochiladi. Bu vaqtda mablag‘ va ular manbalari mavjud bo‘lib, ular oy boshiga qoldiq deb ataladi.
- Aktiv schyotlarda debet oborot oy davomida mablag‘larning kiri- mini, kredit oboroti esa mablag‘lar oy davomida kamayishini bildiradi.
- Passiv schyotlardagi debet oborot oy davomida mablag‘ tashkil topish manbasi kamayishini, kredit oborot esa oy davomidagi manba ko‘payishini bildiradi.
- Buxgalteriya hisobi schyotlari doimo bosh qoldiq bilan boshlanib, oxirgi qoldiq bilan yakunlanadi. Ba’zi bir yig‘ib taqsimlovchi yoki tranzit schyotlarda bosh qoldiq ham, oxirgi qoldiq ham bo‘lmaydi. Chunki ular oy boshiga ochilib, oy oxirida yopiladi
- Aktiv schyotlardagi oy oxiriga qoldiqni aniqlash uchun, oy boshiga qoldiq summaga debet oborot summasini qo‘shib, kredit oborot summasini ayirish orqali topiladi:
- DT oq. = DT bq. + DT ob. - K ob
- bunda, DT oq. — debet oxirgi qoldiq;
- DT bq. — debet boshlang‘ich qoldiq;
- DT ob. — debet oborot;
- K ob. — kredit oborot.
- Buni chizma ko‘rinishida quyidagicha aks ettirish mumkin:
- Korxona kassasidagi naqd pul oy boshida 400 so‘m bo‘lgan, oy davomida esa 500.000 kirim bo‘ldi, oy davomida sarflangan naqd pullar 500200 sumni tashkil etdi. Demak, oy oxiriga 200 so‘m naqd pul kassada qoldi.
- Xuddi shunday tuzilish passiv schyotlarda ham ko‘zga tashlanadi.
Dostları ilə paylaş: |
