|
![](/i/favi32.png) «scientific progress» Scientific Journal issn: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, issue: 3matematika-fanining-rivojlanishi-va-sonlarning-paydo-bo-lishi205
qo’yishi, yerni ishlay boshlashi boshqacha aytganda tabiatga nisbatan insonning
aktivligini oshishi (neolit davri 15 ming yil) sonli miqdorlar va fazoviy munosabatlarni
tushunishda ilgari qo’yilgan qadam bo’ldi. Yashashni o’troq holga o’tishi ,qishloqlar
paydo bo’lishi, hayvonlarni o’rgatilishi, ekinlar ekish, mehnat qurollarini yaratilishi bu
protsessni yanada tezlashtirdi. Albatta matematik bilimlarni shakllanishi turli xalqlarda
o’ziga xos usullar bilan shakllandi. Lekin shunga qaramasdan asosiy matematik
tushunchalar; son, figura, yuza, natural sonlarning cheksiz davom etishi va boshqalar
asosan amaliyot natijasida vujudga keldi va rivojlanish bosqichining uzundan - uzun
yo’lini bosib o’tdi.
Alfavitli sanoq sistemasi (abjad hisobi). Eramizdan avvalgi V asrdan etib kelgan eng
qadimgi grek - yunon alfavit sistemasi.
7 8 91 2 3 4 5 6 ,),дзета(),дигамма, , , , , (
30 40 50 60 70 80 9010 20 , , qо, , , ,),каппаi, (
100 200 300 400 500 600 700 800 900 )самма, , , , (, , , Misol: ... ,444 ... , 1000, ,
2000, Arab hisobi (abjad hisobi).
Alif Be Jim Dol Ќe Vov Ze Xe Itqi ط ه ز و ץ د ج ب ا 1 2 3 4 5 6 7 8 9
yo Kof Lom Mim Nun Sin A’in Fe Sod ﺹ ﻒ ﻍ ﺱ ﻥ ﺢ ﻝ ﻙ ﻯ 10 20 30 40 50 60 70 80
90
Qof Re Shin Te Se Xe Zol Zod Izqi Ђa’in ﻉ ﻅ ﺽ ﺫ ﺡ ﺙ ﺕ ﺵ ﺭ ﻕ 100 200 300 400 500
600 700 800 900 1000
Mas. 12 = ب ﻯ avval 10 ni o’ng tomoniga 2 ni yoziladi 539 = ط ﻝﺙ 4000 =
ﻉد (4 va 1000 ko’rinishida) 50000 = ﻉﻥ ( 50 va 1000 ko’rinishda)
O’nli bo’lmagan pozitsion sistemalar. Bularga Vavilon, indeetslar, mayya
qabilasi, hindlarning ikkilik sistemasi kiradi.O’nli sanoq sistemasi nol bilan birga
dastlab eramizdan 500 yil avval Hindistonda vujudga keldi. Hindlarning matematikaga
oid eng qadimgi yodgorliklari eramizdan oldingi VIII - VII asrlarga to’g’ri kelib, bular
sanskrit tilida yozilgan diniy kitoblardir. Bularda geometrik yasashlarga oid (saroylar
qurish, ibodatxonalar qurish, buddalar yasash ...), doirani kvadratlashning dastlabki
urinishlari, Pifagor teoremasining tatbiqlari va buning natijasida Pifagor sonlarini
topishga doir arifmetik masalalar echish va boshqalar. Sanoq sistemasi avval boshdan
o’nlik sistemada ishlatila boshladi. Xususan katta sonlarni tuzish va ular ustida amallar
bajarish odat tusiga kirgan. Jumladan qadimiy afsonaga qaraganda Budda o’nli sanoq
sistemasida 1054 gacha bo’lgan sonlarni tuzgan va ularning har bir razryadiga mos
nomlar qo’ygan.Yoki boshqa bir afsona (yer xudosini ishqida musobaqalashgan
Sarvatasidda) maxraji 100 bo’lgan geometrik progressiyaning 107+9*48 - hadini ya’ni
421 ta nol bilan tugaydigan sonni hosil qilganligi haqida so’z boradi. Yoki boshqa
misol b1 = 3, q = 5, S = 22888183593 bo’lgan geometrik progressiyaning hadlari
sonini topish masalasi (Bxaskara “Lilovati” asari). O’nli sanoq sistemasi (nol bilan) va
www.scientificprogress.uz
«SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal
ISSN: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, ISSUE: 3
Dostları ilə paylaş: |
|
|